шарт фигыль
план-конспект урока (6 класс) на тему

СЫЙНЫФ 6        ФЭН татар теле

ДЭРЕСНЕН ТЕМАСЫ:   Шарт фигыль

МАКСАТ ЬЭМ БУРЫЧЛАР: Шарт фигыль, аньщ мэгънэсе, терлэнеше Ьэм

жемлэдэ кулланыльппы Дерес язу кунекмэлэрен устеру. Туган илгэ, туган жиргэ мэхэббэт тэрбиялэу

ДЭРЕС ТИБЫ:        Кабатлау.яца материал белэн таныштыру

ЖИЬАЗ ЬЭМ КУЛЛАНМАЛАР: таблица, карточкалар, инерактив такта Татар теленнэн кунегулэр жыентыгы

Д6РЕС БАРЫШЫ

1. Оештыру эше.
2. Актуальлэштеру.

3. слайд

1) Бирем. Жемлэлэрдэ тешеп калган сузлэрне  куегыз.

• Хикэя фигыль ..., ...,        ...        белдерэ.
• Юклык формасы ... , ... ,        ...        кушымчалары ярдэмендэ ясала.
• Хикэя фигыль ... , ... белэн терлэнэ.
• Жемлэдэ ...        булып килэ.

4. слайд

2) таблицаны тутырырга.(карандаш кулланырга)

5 слайд

6. слайд

3) Бирелгэн езеклэрдэн хикэя фигыльлэрне табарга. ( бетергеч кулланып дореслеген тикшерергэ)

а)

 Кыштыр-кыштыр усэ карабодай,

Туган туфрак серле, хикмэтле:

Кочагына алып тирбэтэ дэ

Суза бер кен хэлэл икмэкне. (усэ, тирбэтэ, суза -

хэзерге заман хикэя фигыль)

б)

Купме тацнан юлда каршыладым, Купме йезлэр утте каршымнан?! Мин эзлэдем сине еллар буе,

Син юк, ахры, безнен гасырда. (каршыладым, утте, эзлэдем - уткэн заман х.ф)

в)

Язлар килер чэчэк исе беркеп, Сыерчыкпар кире кайтырлар; Янгырарлар шунда йерэгендэге

Бертуктаусыз янган кайгылар. (килер, кайтырлар, яцгырарлар-килэчэк заман х.ф.)

7. слайд

4) Фигыльлэрне тиешле заман формасына куеп, жемлэпэрне укырга

Чишмэ ап-ак ташлар арасыннан челтер-челтер итеп агып чыга (хэзерге заман,III зат,берлек сан)  

Кинэт урман карангыланып китте (билгеле уткэн заман хикэя фигыль, III зат берлек сан)

Эмма Ык тынычланып житмэгэн (билгесез уткэн заман хикэя фигыль, юкпык формасы, III зат, берлек сан)

>Кырга сусаган туган жир

Саумы, дип каршы алыр. (билгесез килэчэк заман хикэя фигыль, III зат, берлек сан)

Кошлар кайта алмый сонласа,

Каршыга узе барыр. (билгесез килэчэк заман хикэя фигыль, III зат, берлек сан)

III. Яна материал. Шарт фигыль, аньщ мэгънэсе, терлэнеше Мэм жемлэдэ кулланылышы.

8 слайд

Халык эйтсэ, белеп эйтэ, Кадерле ул туган жир; Ин беренче тэпи баскан, Теп нигезем булган жир. Ашыга - ашыга килсэм эгэр, Кульщ сузып каршыла! Я, жиллэргэ эверелеп, Йегер минем каршыма!

Шарт сузен ничек анлыйсыз?

1. Шарт фигыль фигыльнен башлангыч формасына -са, -сэ кушымчасы ялганып ясала. (Бар-са, укы-са, кил-сэ, жырла-са, укып кил-сэ)
2. Шарт        фигыльнен лексик мэгънэсе:

9 слайд

Шарт фигыль икенче бер фигыльдэн ацлашылган эш яки хэлнец утэлу- утэлмэвенэ шарт булган эш-хэлне белдерэ. Нишлэсэ? Нишлэмэсэ?

сорауларына жавап булып килэ.

(барса алып кайтам, укыса сейли, килсэ бирер)

4. Шарт фигыльнен морфологик билгелэре:

• барлык-юклык формасы
• зат-сан формасы

Барлык формасы - эш яки хэлнен утэпуенэ шарт булган эш-хэлне белдерэ.

Юклык формасы - эш яки хэлнен утэлмэвенэ шарт булган эш-хэлне белдерэ. Махсус кушымча белэн белдерелэ: - ма, - мэ

(кайтса-кайтмаса, кучерсэ-кучермэсэ, тынласа-тынламаса)

Зат-сан формасы

Шарт фигыль зат-сан белэн терлэнэ Нэм кыска кушымчалар ала Берлек        Куплек

1. зат >кырласа-м        >кырласа-к
2. зат >кырласа-н        >кырласа-гыз
3. зат жырласа        >кырласа-лар

1. Бирелгэн        фигыльлэрне зат-сан белэн терлэндерергэ Торса, эшлэсэ, ачса да

10 слайд

Шарт фигыль, да,дэ; та,тэ кисэкчэсе белэн килеп, шарты булып та, кетелгэн эшнен киресе булуын курсэтэ Нэм кире шарт фигыль ясала. Сораулары нишлэсэ дэ? нишлэмэсэ дэ?        (барса да, килсэ дэ)

Шарт мэгънэсен башка фигыльлэр белэн дэ белдереп буламы?

мэкальлэрне узгэртеп укып карау ( исэ, эле)

Шарт фигыль икенче бер фигыльгэ ияреп килмэсэ, телэк , укену, утену кебек мэгьнэлэрне белдерэ. Бу вакытта ана -чы, -че кисэкчэсе, иде, икэн сузлэре естэлэ ала.

4. Яна материалны ныгытуга кунегулэр эшлэу.

2. 141 нче кунегу. Телдэн 3.145 нче кунегу. Язма

5. вй эше. 143 нче кунегу , кагыйдэ. Шарт фигыльлэр кулланып табышмакпар язарга. (Кочле балаларга Эни турында кечкенэ генэ хикэя язарга битергэ була)
6. Йомгакпау. Билге кую