Салих Сәйдәшев - күренекле татар композиторы
классный час (10 класс) по теме

Кичәнең барышы.

      Кичә башланыр алдыннан залда Салих Сәйдәшевнең  ,,Совет Армиясе “  маршы яңгырый. Музыка тына.

     Сәхнәгә 2 алып баручы чыга, алар журнал өстәле артына утыралар.

1.а.б. Бу көннәрдә татар халкы, республика хезмәт ияләре сөекле композиторыбыз Салих Сәйдәшевнең 100 еллыгын бәйрәи итә. 7 миллионлы халык кайда яшәвенә, кем булуына карамастан, үзенең сөекле композиторы алдында баш ия, аны олылый, хөрмәтли. Балалар бакчалары, мәктәпләр, мәдәният сарайлары Салих Сәйдәшев моңнарына күмелә.

2.а.б. В эти дни народ Татарстана , все любители настоящей музыки отмечают большой праздник – 100-летие со дня рождения композитора – новатора, основоположника профессиональной татарской музыки, солнечного Салиха Сайдашева. Сама дата рождения композитора символична: через 40 дней после его появления на свет дни стали прибавляться и светлеть, и начался новый , xx век!...

1.а .б. Без бүген шушы олуг юбилей хөрмәтенә бәйрәм кичәсенә җыелдык. Ул ,,Сагына халкым моңлы Сәйдәшен!» дип атала. Скрипкада бер укучы салмак кына көй башкара.

1.а.б. Сәйдәш моңнары … Алар синең йөрәгеңә үтеп керә дә иң нечкә хисләреңне уята. Бөтен барлыгыңны биләп ала, дәртләндерә, ашкындыра, уйландыра. Күңелең якты, омтылышлы уйлар белән тула.Сине яшәргә чакыра. Хәтта иң зарлы, иң хәрәкәтле, күңелне тетрәткән фаҗигале моңнары да яшәүнең мәгънәсен аңларга ярдәм итә.

2.а.б. Музыка звучала по-новому тогда и звучит современно по сей день. Писатель Адель Кутуй давно сказал, что Сайдашев для татарской музыки то же самое, что Тукай для татарской поэзи  .

1 укучы:  Әллә инде үзе исән чакта

Тәбрикләргә соңга калганга,-

 Шулай оста җырлый алганга,-

Миңа таныш көйләр арасыннан

Сәйдәшнеке якын барсыннан,

Минем телем әнкәй аның көен

Откан чакта, диләр ачылган.

Бу көй,  диләр , әгәр елга булса,

                  Сыймый агар иде ярларга

                  Ул көй иңгән улыма бишек итеп

                  Үреләчәк нәфис талларга. (Рәшит Гәрәй)

2.а.б. Мать композитора рассказывала: ,,Однажды  незадолго до рождения Салиха, мне приснился сон. Под окном у нас рос куст сирени.На ее ветку сел соловушка и как запел, как завел свои трели – просто чудо! Я думаю, откуда зимой взялся соловей? Стою зачарованная слушую. Хочу приблизиться к окну, чтоб взглянуть на это чудо. А соловушка испугался меня, вспорхнул и улетел. И в это время ребенок толкнул меня ножкой изнутри , будто сказал: вот сейчас появлюсь на свет, и ты увидишь своего соловушку. А проснулась и вскоре дейстивительно родила своего синеглазого соловья с ямочкой  на подбородке.

1.а.б Сәйдәш моңнары … Алар синең йөрәгеңә үтеп керә дә иң нечкә хисләреңне уята. Бөтен барлыгыңны биләп ала, дәртләндерә, ашкындыра, уйландыра. Күңелең якты, омтылышлы уйлар белән тула.Сине яшәргә чакыра. Хәтта иң зарлы, иң хәрәкәтле, күңелне тетрәткән фаҗигале моңнары да яшәүнең мәгънәсен аңларга ярдәм итә.

2 нче укучы. Салих Сәйдәшев бик иртә, тормышның таңында ук, үз юнәлешен ачыклый, ул музыкант булачак! Бик кечкенәдән гармунда,  аннан пионинада уйнарга өйрәнә.1914 елда ул Казан музыка училищесына укырга керә. Халык таланты Заһидулла Яруллин һәм югары белемле рус музыкантлары аңа вакытында ярдәм кулы сузалар.

3 нче укучы.Гражданнар сугышы башлангач, 1919 нчы елда үзе теләп , Кызыл Армиягә китә.Шул елларда үзенең композиторлык эшен башлап җибәрә.

2.а.б. Прошло много лет, и Салих начал проявлять себя не только как талантливый пианист, не только как дирижер оркестра, но и как новатор, реформатор в музыке.Он расширил традиционный в татарской музыке  лад пентатоники, нарушил одноголосия и ввел многолосие, основал новый жанр – музыкальный драмы и создал целый клад оригинальных музыкальных произведений.

,,Вальс” башкарыла.

1.а.б:  Әллә инде үзе исән чакта

          Тәбрикләргә соңга калганга,-

                 Әллә инде халык мәхәббәтен

                 Шулай оста җырлый алганга,-

                 Миңа таныш көйләр арасыннан

                 Сәйдәшнеке якын барсыннан,

                 Минем телем әнкәй аның көен

                 Откан чакта, диләр ачылган.

        Бу көй,  диләр , әгәр елга булса,

                  Сыймый агар иде ярларга

                  Ул көй иңгән улыма бишек итеп

                  Үреләчәк нәфис талларга. (Рәшит Гәрәй)

,,Кандыр буе” әсәреннән өзек яңгырый.

2.а.б. Татарский зритель с неугасающим интересом смотрел в своем театре спектакль с музыкой Сайдашева. Спектакль ,,Зәңгәр шәл» по пьесе Карима Тинчурина стал для народа открытием, потрясением, сенсацией, только после него он узнал, что такое театральные аншлаги, и уже тогда, 1927 году был сделан вывод, что это – вечный спектакль. Действительно , ,,Зәңгәр шәл» не сходит со сцены Камаловского театра по сей день, и в этом – огромная роль музыки Сайдашева.

,,Кара урман» җыры башкарыла.

1.а.б. Талантлы композитор музыканың төрле жанр һәм формаларын үстерүгә юл ачты.Халыкка 400 дән артык җыр, романс. биюләр, увертюралар бүләк итте. ,,Галиябану» һәм ,,Сүнгән йолдызлар» спектакльләренә язган увертюралары  татар музыка сәнгатендәге беренче симфоник әсәрләр булып исәпләнә.

,,Галиябану» җыры башкарыла.

2.а.б. К одиннадцатой годовщине Советской армии Сайдашев создал свой знаменитый марш. Он стал ныне музыкальным символом  Казани. Это первые и последние музыкальные созвучия, которые слышат все приезжающие и отъезжающие поездом Москва – Казань.

1.а.б. Уйнап  җибәр, дустым, Сәйдәш маршын,

           Күтәрелеп китсен күңелләр.

         Ни өчендер, белмим , башка көйләр

         Шушы кадәр дәртле түгелләр. (Гәрәй Рәхим)

,,Совет Армиясе» маршы  яңгырый.

2нче укучы. Марш Кызыл  Армиянең 11 еллыгына багышлап язылган. Ул  беренче тапкыр 1929 елның 23 февралендә башкарыла. Аны 60 – 70 кешелек оркестор уйный.Аңа Салих Сәйдәшев үзе дирижерлык итә.Көчле дәрт, энергия, тормышчан рух белән сугарылган  бу марш солдатларга бик ошый. Әсәр уйналып бетүгә залдагы кызылармеецлар аягүрә басып, композиторны бик озак алкышлыйлар. Салих Сәйдәшевне полкның почетлы кызылармеецы итеп кабул итәләр. Аңа солдат мундиры бирәләр. Күрнекле полководец Ворошилов бу маршка югары бәя бирә. Композитор үз исеме язылган сәгать белән бүләкләнә.

2.а.б. Сайдашев был очень дружелюбным , жизнирадостным человеком. Он любил татарские края, ее природу, детей, всегда здоровался с ними за руку, любил своих коллег – артистов и музыкантов. Он был добр с людьми всех национальностей. Эта многосторонняя любовь его звучит в неповторимой музыке ,,Адриатического моря”.

,,Әдрән диңгез” җыры башкарыла.

1.а.б. Сугыштан соңгы елларда Салих ага балалар өчен уннан артык җыр яза. Каюм Насыйри шигырьләренә ,,Зәңгәр күл”, ,,Дәү әни”, ,,Бал корты”, Шәйхи Маннур шигырьләренә ,,Ямьле җәй”, ,,Яшь туристлар җыры” һәм башкалар.

,,Зәңгәр күл” җыры башкарыла.

2.а.б. У Салиха Сайдашева много песен, посвященных детям, молодежи.Они дарят радость,утверждают жизнелюбие, дружбу, коллективизм .Вот одна из самых популярных  и оптимистических песен.

,,Дуслык турында җыр”

1.а.б. 1950 нче елда Салих Сәйдәшевнең тууына 50 ел, иҗади эшчәнлегенә 30 ел тулуга багышланган тантаналы кичә уздырыла. Сөекле композиторыбызга Татарстанның халык артисты дигән мактаулы лаеклы исем бирелә.

2а.б. Наш любимый композитор никогда не писал унылой музыки, песен о неразделеной  любви, о страданиях   лишениях, хотя собственная жизнь его была вовсе не легкой, даже трагичной. Зато он много писал о строителях новой жизни, о героях – партизанах, батырах, о радостях любви и дружбы.

Музыкаль әсәр яңгырый.

1.а.б. 1954 елның 16 декабре Мәскәүдән кайгылы хәбәр ишетелә: Сәйдәш үлгән!

1укучы. –Үлде , - диләр.

Ышанасы килми,

Юк үлмәдең, җырчы, үлмәдең.

-Якты йолдыз күктә сүнде, - диләр,

Юк , сүнмәдең, йолдыз сүнмәдең.

- Дәртле җырың,

Моңың тынды , - диләр;

Юк, тынмады алар, тынмады.

-Моңлы сазың синең сынды, - диләр,

Юк, сынмады, җырчы, сынмады.

Мәңге яшәр аның моңнары!

2.а.б.Музыкальное творчество Салиха Сайдашева неисчерпаемо, хотя он давольно рано умер.В 50-е годы он заболел и после операции в Москве скончался.

1.а.б. Салих Сәйдәшевнең исемен мәңгеләштерү өчен халкыбыз шактый эшләр башкарды: әтисенең туган авылы Өбрәдә, Казан шәһәрендә С.Сәйдәшевка музей ачылды. Ил сукмагы аңа өзелми.Татарстан телестудиясе 6 кисәктән торган тулы метражлы төсле документаль фильм эшләде.

2.а.б. Иностранцы, немецкие и французские профессора, побывавшие в Казани еще в сороковые годы, послушав концерт из произведений Сайдашева, сказали, что татарская музыка достигла больших высот, она на европейском уровне.

1 укучы. О тебе это листья вздыхают,

                И лопочет вода в роднике.

                Звезды имя твое повторяют.

                На лучистом своем языке.

                И когда нас не будет на свете,

                Будут  помнит тебя родники.

                 И березы, и звезды, и ветер,

               И бегущие вдаль тальники. (Михаил Скороходов)      

1.а.б. Әйе, тормышта күп үзгәрешләр була. Таулар җимерелә, диңгезләр күчә... Кояш кала да, ай кала, йолдызлар кала.Язылган китап кала . моң кала.

   Халык яшәгәндә – Сәйдәш мәңгелек. Чөнки аның музыкасы – халыкның җаны, аның җырлары – халыкның характеры: шуңа күрә сагына халкым моңлы Сәйдәшен!

1укучы. Дәртле, моңлы, кыю авазларың

              Мәңгеләште безнең күңелдә.

               Син мәгънәви, рухи һәйкәл, Сәйдәш,

              Милионнарың күңел түрендә.

              Тыңлый – тыңлый үсмер талантларның,

               Яңаларын чая авазын.