10 класс, татар төркеме өчен "Татар теле һәм әдәбияттан эш программасы"
календарно-тематическое планирование (10 класс) на тему

Татар теленнән эш программасы

10 нчы сыйныф

(35сәг)

Аңлатма язуы

Эш программасы статусы.

            Программа нигезенә Россия, Татарстан Мәгариф һәм фән министрлыкларының мәктәпләрдә урта һәм тулы белем алу стандартлары салынды, “Рус телендә урта (тулы) гомуми белем бирү мәктәбендә татар телен һәм әдәбиятын укыту программасы”на нигезләнеп төзелде.

Эш программасы структурасы.

            Татар теленнән эш программасы өч өлештән тора: аңлатма язуыннан, төп бүлекләрне, белем һәм күнекмәләрне үз эченә алган программаның эчтәлегеннән, укучыларның әзерлек дәрәҗәсенә таләпләреннән.

Эш программасының эчтәлеге.

Яңа стандарттагы иң мөһим таләп: мәктәпне тәмамлаганда, “укучы үз алдына максат куярга һәм аны тормышка ашыру юлларын үзе таба алу дәрәҗәсенә күтәрелергә тиеш”. Бу – яңа стандартта эшлекле белем дип атала. Эшлекле белем – стандарт керткән яңалыкның әһәмиятле эчтәлеген ачып бирүче иң гомуми төшенчә. Белем алу гамәлләренең структурасын һәм принцибын стандарт үзе аңлата:

Татар телен укытуның максатлары:

• укучыларда лингвистик (тел), аралашу (коммуникатив), этнокультура өлкәсенә караган компетенцияләр булдыру;
• татар теленең эчке үзенчәлекләренә төшендерү;
• татар телен иҗтимагый күренеш буларак аңлау, тел нормаларын саклап, татар телендә тормышның төрле ситуацияләренә бәйле рәвештә аралаша-аңлаша белү;
• телдән һәм язма сөйләм осталыгын үстерү;
• тел берәмлекләрен танып, аларны тикшерә, чагыштыра алу һәм аралашуда урынлы куллану күнекмәләрен камилләштерү;
• текст белән эшләү, аннан кирәкле мәгълүматны ала белү һәм аны тиешенчә үзгәртә алу күнекмәләрен үстерү;
• ана теленнән алган белем һәм күнекмәләрне укучыларның үз сөйләмендә куллана алуларына ирешү.

Белем бирү эчтәлегенең мәҗбүри минимумы.

Коммуникатив компетенция.

Сөйләм төрләрен, аның үзенчәлекләрен үзләштерү.

Аралашуның төрле өлкәсенә караган диалогик һәм монологик сөйләм күнекмәләрен үстерү.

Сөйләмнең грамматик ягын дөрес итеп үзләштерү.

Телдән һәм язма формада бәйләнешле сөйләм күнекмәләрен булдыру.

Текстның төренә карап, аны төрлечә уку күнекмәләрен камилләштерү.

Фәнни, публицистик, сөйләм һәм матур әдәбият стильләрен, аларның үзенчәлекләрен аера белү.

Доклад, реферат, тезис, бәяләмә, ышаныч кәгазе, резюме кебек төрле  жанрдагы эш кәгазьләрен язу күнекмәләрен камилләштерү.

Сөйләм этикеты нормалары.

 Лингвистик компетенция.

Фонетика, орфоэпия, графика, орфография, аваз һәм фонема турында өйрәнгәннәрне ныгыту һәм тирәнәйтү. Сүзләргә транскрипция һәм фонетик анализ ясау күнекмәләрен үстерү. Язу тарихын белү. Лексикография һәм лексикологиядән алган белемнәрне тирәнәйтү. Бу бүлекләрне өйрәнүнең кыскача тарихы, шушы өлкәдә аеруча нәтиҗәле эшләгән галимнәр, аларның төп хезмәтләре турында мәгълүмат алу.    

    Укыту планында 10 нчы сыйныфта татар теленнән атнага 1 сәгать вакыт бирелә. Татар теленнән тематик планны “Рус телендә урта (тулы) гомуми белем бирү мәктәбендә татар телен һәм әдәбиятын укыту программасы”на   (Ф.Ф.Харисов, Ч.М. Харисова, В.А. Гарипова, Р.Р. Җамалетдинов, Г.Ф. Җамалетдинова. – Казан: Мәгариф, 2010) нигезләнеп төзедем. Программада 68 сәгать каралган: теоретик материал – 26 сәгать, кабатлау – 25 сәгать, бәйләнешле сөйләм үстерү – 17 сәгать.

       Укучыларның әзерлек дәрәҗәсенә таләпләр:

•  “сөйләм ситуациясе”, “әдәби тел”, “тел нормасы”, “сөйләм культурасы” төшенчәләренең мәгънәләрен аңлау;
• тел берәмлекләрен һәм ярусларын, аларның төп билгеләрен һәм үзара бәйләнешләрен белү;
• тел һәм сөйләм берәмлекләрен үзара бәйләнештә куллану;
• татар әдәби теленең орфоэпик, лексик, грамматик, орфографик һәм пунктацион нормаларын белү;
• телдән һәм язмача белдерелгән төрле фикерләргә эчтәлеге һәм формасы ягыннан чыгып бәя бирү;
• лингвистик (фонетик, морфологик, синтаксик, лексик) анализ ясау;
• тел белән халык тарихы, мәдәнияте тыгыз бәйләнгән булуын аңлау;
• текстның жанрына карап, аны төрлечә (танышу, өйрәнү, рефератив характерда һ.б.) уку;
• кирәкле мәгълүматны төрле чыганаклардан (фәнни текстлардан, белешмә әдәбияттан, компакт дисктан, Интернеттан) алу;
• телдән һәм язмача бирелгән текстны мәгълүмати яктан эшкәртүнең төрле алымнарын файдалану;
• тормыш-көнкүреш, фәнни, рәсми текстларны монологик һәм диалогик характерда, төрле жанрда һәм стильдә язу;
• телдән һәм язма сөйләмдә татар әдәби теленең орфоэпик, лексик, грамматик нормаларын саклау;
• аралашуның төрле өлкәләрендә сөйләм этикеты нормаларын саклау;
• язуда хәзерге татар әдәби теленең орфографик һәм пунктуацион нормаларын саклау;
• сөйләмдә һәм язуда татар әдәби теленә хас булган сүз тәртибен саклау;
• татар әдәби телендә төрле ситуацияләрдә телдән һәм язмача аралаша белү.

Х нчы сыйныфта татар теленнән үзләштерелергә  һәм камилләштерелергә тиешле гомумкүнекмәләр

Укыту – методик комплекты

• Рус телендә урта (тулы) гомуми белем бирү мәктәбендә татар телен һәм әдәбиятын укыту программасы. / Ф.Ф.Харисов, Ч.М.  Харисова, В.А. Гарипова, Р.Р. Җамалетдинов, Г.Ф.Җамалетдинова. – Казан: Мәгариф, 2010.
• Рус мәктәпләрендәге татар балаларына татар теленнән  гомуми белем бирүнең дәүләт стандарты. / Ф.Ф. Харисов, Ч.М. Харисова, В.Х. Хаков, Г.Г. Измайлова, Э.Х. Хәмидуллина. – Казан: Мәгариф, 2008.
• Татар теле 10. / Р.С. Абдуллина,  Г.М. Шәйхиева .  – Казан: Мәгариф, 2006.
• Хәзерге татар әдәби теле. / Ф.С. Сафиуллина, М.З. Зәкиев. – Казан: Мәгариф, 1994.
• Урта мәктәп һәм гимназияләрдә татар телен укыту методикасы. / Ф.С.Вәлиева, Г.Ф. Саттаров. – Казан: Мәгариф, 2000.
• Татар теле. Теория, күнегүләр, тестлар. / Ч. М. Харисова. – Казан: Мәгариф, 2006.
• Татар теле. Лексикология. / Г.Р. Галиуллина. – Казан: Мәгариф, 2007.