Интегрированный урок "Глаголы прошедшего времени"
презентация к уроку (5,6,7 класс) по теме

Слайд 1

Слайд 2

Фигыль турында гомуми төшенчә Билгеләмә Предметның эшен, хәрәкәтен, хәлен, торышын белдерә торган сүзләр фигыл ь дип атала. фигыль төрләнешләре: 1) барлык һәм юклык белән төрләнә ; 2) заман белән төрләнә ; 3) на к лонение белән төрләнә (боерык, теләк, шарт фигыл ь ләр); 4) юнәлеш белән төрләнә; 5) зат-сан белән төрләнә .

Слайд 3

Фигыльнең барлык-юклык белән төрләнеше Барлык фигыл ь барлык-юклык белән төрләнә ала. Фигыл ь нең юклык формасы –ма/-мә кушымчалары белән ясала. Барлыкның махсус кушымчасы юк. Юклык кушымчасы фигыл ь нең нигезенә ялгана: бар- ма , кил- мә , сана- ма , эшлә- мә .

Слайд 4

Фигыльнең зат-сан белән төрләнеше Билгеләмә Эш, хәл, хәрәкәтне башкаручы затка ишарә итә торган кушымчалар зат кушымчалары дип атала. I зат эшне сөйләүче башкарганын күрсәтә: кайта м ,бирде м , укыган мын , сөйләр мен , язачак мын . I зат кушымчалары эшне сөйләүче (мин) үтәгәнне аңлаталар. II зат эшне тыңлаучы башкарганын күрсәтә: кайта сың , китте ң , алган сың , көтәр сең , үсәчәк сең . II зат кушымчалары эшне тыңлаучы (син) үтәгәнне белдерәләр. I I I зат эшне сөйләүчедән һәм тыңлаучыдан читтәге зат яки предмет башкарганын күрсәтә: кайта, керде, күргән, санар, җырлаячак. III зат кушымчалары булмаса да, эшнең өченче зат (ул) тарафыннан үтәлгәне аңлашылып тора.

Слайд 5

Зат кушымчаларының төрләре: тулы төр кыска төр берлек күплек I зат - мын /- мен - быз /- без II зат - сың / сең - сыз /- сез III зат __ - лар / ләр берлек күплек I зат - м - к II зат - ң - гыз /- гез III зат __ - лар / ләр

Слайд 6

Хикәя фигыль Билгеләмә Эш, хәл, хәрәкәтнең булу-булмавын хикәяләү, хәбәр итү рәвешендә белдерелгән фигыл ь формалары хикәя фигыл ь дип атала. Хикәя фигыл ь нең өч заманы бар: хәзерге заман, үткән заман, киләчәк заманнар. Аларның тугыз формасы бар: хәзерге заман ; үткән заман - билгеле (категорик)үткән заман ; билгеле (нәтиҗәле) үткән заман ; тәмамланмаган үткән заман; күптән үткән заман; кабатлаулы үткән заман; киләчәк заман - билгеле киләчәк заман ; билгесез киләчәк заман . Хикәя фигыл ь барлык / юклык , зат - сан белән төрләнә.

Слайд 7

Җәй көне. Эссе һавада мин суда коенам, Чәчрәтәм, уйныйм, чумам, башым белән суны сөзәм. (Г. Тукай. “Су анасы”) Хикәя фигыль җөмләдә хәбәр булып килә.

Слайд 8

Киләчәк заман хикәя фигыль Киләчәк заман хикәя фигыльнең мәгънәсе: Киләчәк заман хикәя фигыл ь сөйләүче сөйләп торган вакыттан соң булган эш-хәлне белдерә. Ул өч төрле була: 1) билгеле киләчәк заман; 2) билгесез киләчәк үткән заман; 3) киләчәк үткән заман;

Слайд 9

1) Бирелгән фигыл ь ләрне зат-сан белән барлыкта-юклыкта билгеле киләчәк заманда төрләндерегез. яз берлек күплек I зат / / II зат / / III зат / /

Слайд 10

яз берлек күплек I зат язачакмын / язмаячакмын язачакбыз / язмаячакбыз II зат язачаксың / язмаячаксыз язачаксыз / язмаячаксыз III зат язачак / язмаячаклар язачаклар / язмаячаклар

Слайд 11

2) Бирелгән фигыл ь ләрне зат-сан белән барлыкта-юклыкта билгесез киләчәк заманда төрләндерегез. үс берлек күплек I зат / / II зат / / III зат / /

Слайд 12

үс берлек күплек I зат үсәрмен / үсмәмен үсәрбез / үсмәбез II зат үсәрсең / үсмәссең үсәрсез / үсмәссез III зат үсәр / үсмәс үсәрләр / үсмәсләр

Слайд 13

«Мин кая басканымны белмим. Бер к ө ндә әллә ничаклы үсәкән кебек булдым: уенмыни?! Минем колыным бар.Ул айгыр! Төсле алмачуарга әйләнәчәк! Тирә-якта дан тоткан ике агасы кебек чабышкы булачак!» Киләчәк заман фигыл ь ләрен табыгыз. Билгеле киләчәк заманнан билгесез киләчәк заманны ясагыз.

Слайд 14

Хәзерге заман хикәя фигыль Хәзерге заман хикәя фигыльнең мәгънәләре: 1) җөмләдә хәзерге заман хикәя фигыл ь сөйләүче сөйләп торган чактагы эш, хәл, хәрәкәтне белдерә; Мин язам , шунда күрәм : Лампам эчендә май кими . (Г. Тукай) 2) даими яки гадәт буларак кабатлана торган эш, хәл, хәрәкәтне белдерә; Идел Каспий диңгезенә коя . 3) якын киләчәктә булуы ышанычлы эшне аңлата; Мин быел Төркиягә барам . 4) сөйләмне җанландыру өчен, үткән заман мәг ъ нәсендә кулланыла. 1941 нче елда Бөек Ватан сугышы башлана .

Слайд 15

3) Бирелгән фигыл ь ләрне зат-сан белән барлыкта-юклыкта хәзерге заманда төрләндерегез. укы берлек күплек I зат / / II зат / / III зат / /

Слайд 16

укы берлек күплек I зат укыйм / укымыйм укыйбыз / укымыйбыз II зат укыйсың / укымыйсың укыйбыз / укымыйбыз III зат укый / укымый укыйлар / укымыйлар

Слайд 17

“ Бүген бөтен авылның асты өскә килә. Әллә ничә йөзләп егетләр, ат менеп чыкканнар да, яш ь киленле йортларга кереп, сөлге җыеп йөриләр. Малайлар, кайсы атта, кайсы җәяү өйдән-өйгә йомырка сорарга чыкканнар. Аларга яшелле-кызыллы буяуга буяп әзерләп куйганнар. Хатын-кызлар бертуктаусыз кайный: киенәләр, ясаналар, буяналар, тырт-мырт өйдән-өйгә йөгерәләр.» Хәзерге заман фигыл ь ләрен табыгыз. Барлык формасыннан юклык формасын ясагыз.

Слайд 18

Үткән заман хикәя фигыль Үткән заман хикәя фигыльнең мәгънәсе: Үткән заман хикәя фигыл ь сөйләүче сөйләп торган вакыттан элек булган эш-хәлне белдерә. Ул берничә төрле була: 1) билгеле (категорик) үткән заман; 2) билгесез (нәтиҗәле) үткән заман; 3) тәмамланмаган үткән заман; 4) күптән үткән заман; 5) кабатлаулы үткән заман.

Слайд 19

4) Бирелгән фигыл ь ләрне зат-сан белән барлыкта-юклыкта билгеле үткән заманда төрләндерегез. кара берлек күплек I зат / / II зат / / III зат / /

Слайд 20

кара берлек күплек I зат карадым / карамадым карадык / карамадык II зат карадың / карамадың карадыыз / карамадыгыз III зат карады / карамады карадылар / карамадылар

Слайд 21

5) Бирелгән фигыл ь ләрне зат-сан белән барлыкта-юклыкта билгесез үткән заманда төрләндерегез. әйт берлек күплек I зат / / II зат / / III зат / /

Слайд 22

әйт берлек күплек I зат әйткәнмен / әйтмәгәнмен әйткәнбез / әймәгәнбез II зат әйткәнсең / әйтмәгәнсең әйткәнсез / әйтмәгәнсез III зат әйткән / әйтмәгән әйткәннәр / әйтмәгәннәр

Слайд 23

“ Бер якта аллы-гөлле, кызыллы-яшелле чүпрәк диңгезе үз алдында дулкынланып тора – болар хатын-кызлар. Икенче якта, бик куе булып, ирләр бер түгәрәк ясап оешканнар. Монда көрәш барадыр. Болардан читтә бала-чага, карт-коры, сатучы-фәлән, ат, арба, белмим, әллә ниләр кара болыт кебек бөтен сыртны каплап алганнар.” Үткән заман фигыльләренең бер төреннән икенче төрен ясагыз.

Слайд 24

билгеле үткән заман № 3 1 2 4 хәзерге заман фигыл ь сакла сөйлә көт уят билгесез үткән заман билгеле киләчәк заман билгесез киләчәк заман уята уятты уяткан уятачак уятыр көтә көтте көткән көтәчәк көтәр саклый саклады саклаган саклаячак саклар сөйли сөйләде сөйләгән сөйләячәк сөйләр Фигыльнең заман белән төрләнеше

Слайд 25

№ 3 1 2 хәзерге заман саный көләсең ябам билгеле үткән заман билгесез үткән заман билгеле киләчәк заман билгесез киләчәк заман яптым япканмын ябачакмын ябырмын көлдең көлгәнсең көләчәксең көләрсең санады санаган санаячак санар Фигыльнең зат-сан белән төрләнеше 3 1 2 көйлиләр ачасыз булабыз булдык булганбыз булачакбыз булырбыз ачтыгыз ачкансыз ачачаксыз ачарсыз көйләделәр көйләгәннәр көйләячәкләр көйләрләр

Слайд 26

№ 3 1 2 хәзерге заман бәйләми килмисең утырмыйм билгеле үткән заман билгесез үткән заман билгеле киләчәк заман билгесез киләчәк заман утырмадым утырмаганмын утырмаячакмын утырмамын килмәдең килмәгәнсең килмәячәксең килмәссең бәйләмәде бәйләмәгән бәйләмәячкк бәйләмәс 3 1 2 йөрмиләр ятмыйсыз күрмибез күрмәдек күрмәгәнбез күрмәячәкбез күрмәбез ятмадыгыз ятмагансыз ятмаячаксыз ятмассыз йөрмәделәр йөрмәгәннәр йөрмәячәкләр йөрмәсләр Фигыльнең барлык-юклык белән төрләнеше

Слайд 27

“ Теге данлыклы Күк бия дә килеп җитте. Күрүгә шуңардан күземне алмадым. Гаҗәп бер мал икән: кыска яллы, сирәк койрыклы, чандыр гәүдәле нәрсә. Очасы тар, бер якка бераз чалыш, аркасы бераз бөкерерәк. Әмма күкрәк дигәне бөтенләй арысланныкы – шундый киң, шундый нык күренә. Тезләре ике яккарак китеп тора, бәкәлләренә карагач, тагы хәйран калдым; алар шундый озыннар ки, мин гомеремдә андыйны күргәнем юк. Күзләре зурлар – уйнап, ялкынланып торалар. Өстенә кечкенә, кап-кра, башы бөтенләй ялангач, кулына камчы тотып, бер башкорт малае менгән.” Өзекләрдән төрле заман фигыльләрен табып әйтеп чыгыгыз. Йомгаклау

Слайд 28

“ Алмачуар җан биргәндә мин аның баш очында идем. Епый алмадым. Йөрәгем таш булып катты. Шуннан соң, дөн ьяда һичбер малга, һичбер әйбергә күңелем дә, күзем дә төшмәде: һичбер нәрсәне сөя алмадым. Алмачуар минем йөрәгемдә: җиргә, күккә, адәмнәргә, бөтен нәрсәләргә булган мәхәббәтемне үзе белән бергә алып китте. ”