Конспект открытого урока по теме: Саламласа сунатпăр сывлăх… (8-мĕш класс).
методическая разработка (8 класс) по теме

Урок теми: Саламласа сунатпăр сывлăх… (8-мĕш класс).

 Георгий Ефимов. «Салам! – ялан сунаççĕ сывлăх…» сăвă тишкерĕвĕ. «Салам» сăмахăн пĕлтерĕшĕ.

Сапăрлăх тĕллевĕ: тǎван халǎха, тǎван çẻр-шыва юратма, унǎн культурине хисеплеме хǎнǎхасси.

Пĕлÿ тĕллевĕ: 

 1.  Г. Ефимовăн «Салам! – ялан сунаççĕ сывлăх…» сăввине тишкересси.

2. «Салам» сăмахăн чăваш халăх тĕнче курăмĕнчи пĕлтерĕшне палăртасси.

3. Проект мелĕпе ĕçлеме хăнăхасси.

Аталантару тĕллевĕ: ачасен пуплев культурине тата шухăшлавне аталантарасси.

Урок мелĕсемпе меслечĕсем: учитель сăмахĕ, текстпа,  пухнă материалпа ĕçлесси, тишкерÿ, ыйту-хурав,  калаçу.

Пуплеве аталантарасси: ушкăнпа ĕçлесе проект йĕркелесси, тĕрĕс хуравсем хатĕрлесси.

Словарь ĕçĕ: тĕпчев проекчĕн ĕçĕсенче пулса пырать.

 Курăмлăх хатĕрĕсем: слайдсем, компьютер, проектор, «Чăвашла-вырăсла словарь» (М.И.Скворцов ред.), «Чăваш сăмахĕсен кĕнеки» ( Н.И.Ашмарин).

Урок тĕсĕ:  хутăш урок.

Урок эпиграфĕ: 

                 Салам! Салам! Салам! Салам!

                 Мĕнле асамлă вăл сăмах!

                 Чăвашшăн хăть ăçта ялан

                 Вăл парнерен те хаклăрах.

                                                      (Петĕр Ялкир.)  

Урок юхăмĕ:

1. Класа йĕркелени

Ачасене сывлăх сунни, класра кам пуррипе çуккине палăртни.           

2. Ачасене кăсăклантарса яни  

Вĕрентекен: Кушак çури пире  урок эпиграфĕн 1-мĕш йĕркине вуласа та пачĕ.

                 Салам! Салам! Салам! Салам!

                 Мĕнле асамлă вăл сăмах!

                 Чăвашшăн хăть ăçта ялан

                 Вăл парнерен те хаклăрах. (Петĕр Ялкир.)

III. Текста вуласа ăнланни 

Вĕрентекен: «Салам» сăмахпа кулленхи калаçура эсир усă куратăр-и? Мĕнле тĕллевпе усă куратăр?

Ачасен хуравĕсем: Пĕр-пĕрне, юлташсене, сывлăх сунса калатпăр.

Вĕрентекен: Тĕрĕс, салам сывлăх сунмалли сăмах. Гергий Ефимов та хăйĕн сăввинче çак шухăша çирĕплетет.

 Вĕрентекен Георгий Ефимовăн «Салам! – ялан сунаççĕ сывлăх…» сăввине вулать е пĕр-пĕр ачана саспа вулама сĕнет.

— Салам! — ялан сунаҫҫӗ сывлӑх,

Параҫҫӗ ал, сӑн йӑлтӑрать.

— Сыв пул! — тесессӗн санӑн сывлӑш

Сисмесӗр пӳлӗнсе ларать.

— Манӑн килес, — тесе калатӑн...

— Тӗпелелле ирт, — тет хуҫи.

Унпа чунтан сӑмах ваклатӑн,

Савса хӑна тӑвать ыр ҫын.

— Ахаль те вӑрах лартӑм.

Ҫитӗ, Татах та килӗп ӳлӗмрен...

— Эс кайнӑшӑн шеллеҫҫӗ питӗ,

Хыҫран пӑхаҫҫӗ темӗнччен.

— Ну, чипер юл...

— Кӑшт лармаллаччӗ...

— Парать васкавлӑн аллине,

— Чӑнах, каяссӑн туйӑнманччӗ...

Юрать. Ална та ан тӑс эсӗ.

Куратӑп-ҫке именнине!

Ҫанталӑк пултӑр-и хӗвелсӗр,

Анчах та туслӑх ӑшшине

Туятӑп эп инҫетренех.

— Манӑн килес! — пуҫа таятӑп.

— Тёпелелле ирт... Кӑмӑл ту!..

...Ҫӗр ҫул пулман пек калаҫатӑп,

Чуна парам сана, чӑн тус!

Вĕрентекен: Малтанлăха текст шухăшне ăнланма 1-мĕш предложение вулатпăр.

- Салам! – ялан сунаççĕ сывлăх, параççĕ ал, сăн йăлтăрать.

Ку предложенире пур сăмаха та тÿрĕ пĕлтерĕшпе каланă-и?

Ачасен хуравĕсем: Кунта тÿрĕ пĕлтерĕшпе те , куçăмлă пĕлтерĕшпе каланисем те пур.

Вĕрентекен: Хăшĕсем куçăмлă?

Хуравсем: Сывлăх сун, ал пар, чун йăлтăрать.

Вĕрентекен: Сывлăх сунатпăр кама? Мĕнле туйăмпа калатпăр ку сăмаха?

Хурасем: Пĕлĕшсене, тăвансене... Ырă кăмăлпа, юратса…

Вĕрентекен: «параççĕ ал» …камсем? Мĕн тĕллевпе?

Хурасем: Ытларах арçынсем ал параççĕ. Ку сывлăх сунмалли мелсенчен пĕри.

Вĕрентекен: Алă парас йăла авалтан килет. Вăл «ман алăсем пушă» е «ман алăра хĕç-пăшал» çук тенине, тăнăçлăха пĕлтерет.

«Сăн йăлтăрать» тенинче 2-мĕш сăмахăн синонимĕсене тупар.

Хуравсем: çиçет, çуталать…

Вĕрентекен: Сăн хăçан çуталать?

Хуравсем: Ырă хыпар илсен, çывăх çынна курсан, савăнăç пулсан…

Вĕрентекен: Апла пулсан, сăмахсене схемăлас пулсан пирĕн çапларах пулать:

Салам! – сывлăх – тăнăçлăх – савăнăç.

2-мĕш предложение тишкерер:

- Сыв пул! – тесессĕн санăн сывлăш сисмесĕр пÿлĕнсе ларать.

Кунта хăш сăмахĕсем куçăмлă пĕлтерĕшлĕ?

Хурав: «сывлăш пÿлĕнсе ларать».

Вĕрентекен: Пĕлтерĕшне уçса парăр.

Хуравсем: Сывлама йывăр…

Вĕрентекен: Çын сывлăшсăр пурăнаять-и? Сывлăш мĕн парать?

Хуравсем: Пурнăç парать. Ăна пÿлсессĕн  пурнăç та татăлать. Ку – çухату.

Вĕрентекен: «Сыв пул!» - тени мĕне пĕлтерет?

Хуравсем: Уйрăлу.

Вĕрентекен: Мĕншĕн «сисмесĕр пÿлĕнсе ларать»?

Хуравсем: Эпир пурнăçра никам та уйрăлу кĕтместпĕр, вăл хăех килет.

Вĕрентекен: 3-4 йĕркесем çакăн пек çыхăну патне илсе çитерчĕç:

Сыв пул! – ырату – уйрăлу – синкерлĕх.

Владимир Солоухин.

ЗДРАВСТВУЙТЕ

Мне навстречу попалась крестьянка,

Пожилая,

Вся в платках (даже сзади крест-накрест).

Пропуская ее по тропинке, я в сторону резко шагнул,

По колено увязнув в снегу.

— Здравствуйте!—

Поклонившись, мы друг другу сказали,

Хоть были совсем незнакомы.

— Здравствуйте!—

Что особого тем мы друг другу сказали?

Просто «здравствуйте», больше ведь мы ничего не сказали.

Отчего же на капельку солнца прибавилось в мире?

Отчего же на капельку счастья прибавилось в мире?

Отчего же на капельку радостней сделалась жизнь?

— Здравствуйте!— был ведь когда-то обычай такой.

Мы его в городах потеряли,

Потому что нельзя ж перекланяться всем,

Кто ходит по улице Горького,

В ГУМе толпится

И даже кто вместе с тобой приходит в театр, на спектакль.

— Здравствуйте!—

Был ведь, был ведь прекрасный обычай у русских

Поклониться друг другу при встрече

(Хотя бы совсем незнакомы)

И «здравствуйте» тихо сказать.

«Здравствуйте!» — то есть будьте в хорошем здоровье,

Это — главное в жизни.

Я вам главного, лучшего в жизни желаю.

— Здравствуйте! Я вас встретил впервые.

Но я — человек, и вы человек —

Мы люди на этой земле.—

Поклонимся же друг другу при встрече

И тропинку друг другу уступим

(Если даже там снег,

Если даже там грязь по колено).

— Здравствуйте,

Как я рад,

Что могу вам это сказать!

1962

Вĕрентекен: Икĕ сăвă хушшинче мĕнле пĕрпеклĕх куратăр?

Хуравсем: икĕ сăвăра та поэтсем пире пĕр-пĕрне сывлăх сунма вĕрентеççĕ. Сывлăх, çынсем пĕр-пĕрне хисеплени пурнăçра чи кирлисем. Мĕншĕн тесен, палланă çынсем кăна мар палламан çынсем пĕр-пĕрне сывлăх сунсан та пурнăç лайăхрах пек, хĕвел çутăрах пек туйăнать.

Вĕрентекен: Сăмах вăйĕ çав тери хăватлă, унра нумай вăрттăнлăх пытаннă тенĕ Авалхи Греци  философĕ Горги(й). «Салам» сăмахăн хăватлăхне туйса пăхас, вăрттăнлăх чаршавне кăштах та пулин сирес тесе ачасемпе тĕпчев проекчĕ хатĕрлерĕмĕр.

4. Проект  туни

«Салам» сăмахăн пĕлтерĕшĕ.

Ачасен ĕçĕсем.

1. «Салам» сăмахăн лексика пĕлтерĕшĕ:

Вырăсла «салам»  сăмаха словарьте 1. «привет, приветствие; поклон// приветственный; пурне те хĕрÿллĕ салам! Горячий привет всем!»; 2. поклон; реверанс; кĕçĕн çын салам пани уст. ритуальный поклон новобрачной. («Чăвашла-вырăсла словарь»/ М.И.Скворцов ред. – М.: Русский язык, 1982. – 340 с.) куçарнă.

2. «Салам» сăмахăн этимологийĕ. Чăваш чĕлхинче ку сăмах мĕнле пулса кайнине М.Р.Федотовăн  «Чăваш чĕлхин этимологи словарĕ» тăрăх  пăхса тухрăмăр. Унта çапла каланă: «САЛАМ поклон, привет». Унăн ытти тĕрĕк чĕлхисенчи пĕлтерĕш тÿр килĕвĕсем çаксем: «привет, поклон, приветствие» (тĕрĕк), «приветствие» (уйгур, коми, кăркăс), «привет, приветствие» (пушкăрт). Тĕрĕк чĕлхисене «салам» сăмах араб чĕлхинчен кĕнĕ. Араб чĕлхинче  «мир, покой, безопасность; привет, приветствие, поклон» тенине пĕлтерет.

3. «Салам» сăмахăн формисем чăваш чĕлхинче нумаях мар: саламла «здороваться, приветствовать, поздравлять»; саламлаш «взаимн. здороваться, приветствовать друг друга»; саламлă «приветственный»; саламлăн «приветственно, приветливо, приветно; саламлăн алă сул приветно махнуть рукой»; саламалик уст. то же, что салам алейккем! «уст. мир вам!»; саламлăх «на педмет приветствия, для приветствия»; Салампи «имя девочки».

4. «Салам» сăмах чылай  сăмах майлашăвĕ тăвать:  

Салам кала – посылать поклон, привет; кланяться, приветствовать; Пурне те салам кала (кланяйся). (Ашм.)

Салам пар – приветствовать; Кĕрекере ларнă ватăсене салам парса тухам-и? (Ашм.)

Салам хуш - приветствовать; Манăн савни урампа итретчĕ-çке, тухса салам хушса пулмарĕ. (Ашм.)

 Салам ирттерни / салам ăсатни название поминального обряда. Саламне ăсатрăмăр (пумилккере). (Ашм.)

Салам яр - передавать/ передать привет.

Салам калаттарни – назв. свадебного обряда. Кĕçĕн çынна паян салам калаттараççĕ.

Салам курки – ковш, который выпивается на обряде салам ăсатни.

Салам кустарни, салам пани - назв. послесвадебного обряда. Он заключался в следующем: молодой зять, являясь впервые к тестю в гости, по входе в избу снимал с головы шапку и, как бы желая покатить ее, махал ее поверх пола по направлению к переднему углу (тĕпелелле). (Ашм.)

Салам хучĕ (хочĕ) – письмо. Салам хочĕ виç тенкĕ ярса пичи. (Ашм.)

Саламлă юрă – поздравителная песня.

Саламлă çыру – поздравительное письмо, открытка.

Салма яшки – салам яшки – суп, приготовленный для самых дорогих гостей.

5. Саламсем  тĕрлĕрен пулаççĕ. Чи анлă сарăлнисем çаксем: пысăк, пысăкран та пысăк, хĕрÿллĕ, хĕрÿллĕрен те хĕрÿллĕ т. ыт. те. Н. И.Ашмарин словарĕнче питĕ кăсăклă тĕслĕхсем тĕл пулаççĕ.

Сире пурсăра та çĕклейми пысăк салам яратăп. Хĕвел пек ăшă, уйăх пек çутă салам. Ануш та уксак кĕсре туртайми, уй хапхинчен кĕрейми пысăк салам ярать.

6. «Салам» сăмаха ытти тăванла чĕлхесемпе танлаштарни.

Атăл тăрăхĕнчи халăхсем хушшине «салам» сăмах тутар чĕлхи урлă кĕнине палăртаççĕ.  

Атăл тăрăхěнчи  чěлхесенче:

Çармăс  – Салам! шёла!

Удмурт  -  Салам! Чырткем! Зечбур!

Тутар - Сәлам! Исәнме! Нихәл!  

Пушкăртла  - Сәләм! Хаумы! Иçәнме!

Ирçе, мăкшă - Шумбрат! Парарьсема!

7. «Салам» сăмах чăваш çыравçисен хайлавесен ячĕсенче тĕл пулаççĕ. 

Хайлав ячĕсем (14-мĕш слайд):

1. Илле Тăхти «Салам» калав.
2. Юхма Мишши «Салам сире…», «Салам, пуласлăх!..», «Салам, çĕн яш-кĕрĕм, тин курнă çĕн тĕррĕм…» сăвăсем.
3. Виталий Станьял «Мана паян санран салам каларĕç…» сăвă.
4. Анатолий Ырьят «Саламлатăп», «Салам» сăвăсем.
5. Аркадий Русаков  «Салам!.. Аван!..», «Салам» сăвăсем.
6. А.Артемьев «Салампи» повесть.
7. П.Хусанкай «Салампи», «Салампи. Пĕчĕк хĕрĕме» сăвăсем.
8. Петĕр Ялкир «Салам» сăвă.

Художниксен ĕçĕсенче те тĕл пулать ку сăмах: чăвашсен 1-мĕш космонавтне А.Г.Николаева халалланă ĕç – Н.В.Овчинниковăн «Салам, Çĕр!» картини.

8.Чăваш юррисен ячĕсенче «салам» сăмахпа  усă курнă тĕслĕхсем

• В.Адюков «Салам, хăта, тăхлач»;
• Хусан чăвашĕсем «Салам»;
• Руфина «Салам, тăван»;
• Михаил Иванов «Салам юрри»;
• Чăваш халăх юрри «Салампи юрри»;
• Светлана Васильева-Вутăшпи  «Саламлатăп çуралнă кунпа»;
• Ольга Храмова «Саламлатăп»;
• Петрова К. «Саламлатăп»;
• С.Яковлева  «Уявпа саламлатăп»;
• Роман Перепёлкин «Саламлатăп Çĕн çулпа!»
• Андрей Шадриков «Саламлатăп»;
• Татьяна Кунер «Саламлатап, анне»;
• Янташ  «Саламлатăп»;
• Виктор Сергеев  «Саламлатăп, тусăм».

5. Урока пĕтĕмлетни

Вĕрентекен: Сăмах тĕнчи – асамлăх тĕнчи. Кашни сăмахăн хăйĕн ĕмĕрĕ пур. «Салам» сăмахăн та ĕмĕрĕ вăрăм пуласса шанас килет.

 Рефлекси. Ыйтусемпе ĕçлени:
Эпир  паян урокра мĕнле тема пăхса тухрăмăр?
Мĕнле ĕçсем туса ирттертĕмĕр ?

Мана паян ку тĕлĕнтерчĕ …
Манăн тата çакăн çинчен пĕлес килет…

6. Ачасен ĕçне хаклани
7. Киле ĕç пани  (сĕннĕ ĕçсенчен пĕрне тумалла)
8.   «Саламлă çыру»  тăвансем патне çыру çырмалла.

1. Г.Ефимовăн сăввинчи килĕштернĕ çаврасене пăхмасăр вĕренмелле. 

Данный урок имеет место в программе в разделе «Родство, дружба, долг».  Тесно  связан с предыдущим уроком и опирается на ранее приобретенные знания. При проектировании урока учитывались индивидуальные особенности класса, темп работы. В классе 14 учащихся. Среди них 4 - с высокими, 7- средними, 3 – с низкими учебными возможностями.

Тип урока: урок новых знаний.

Педагогическая технология: технология разноуровневого обучения.

Формы обучения: индивидуальная, групповая, фронтальная деятельность.

На уроке были использованы методы обучения:

Методы по характеру познавательной деятельности:

частично – поисковый, проблемный (поисковый).

Методы по источнику знаний:

объяснительно – иллюстративный, репродуктивный, словесный, практический (творческая работа в микрогруппе).

Структура и поэтапность урока соблюдалась.