«Чиндртән зальта цог үлдәх седклтә Җимбин Андрей»
план-конспект занятия (7 класс)

Бичәчин 100 җилин ѳѳнд нерәдсн кичәлин зура (7 класс)

Кичәлин тѳр:

«Чиндртән зальта цог үлдәх седклтә Җимбин Андрей»

Белдснь: Манжикова Байрта

Александровна, хальмг келнә

болн утх-зокъялын багш,

Элстин 10-гч тойгта школ

2025 җил

Цәәлһвр бичг

Мини белдсн кичәлин тѳр: «Чиндртән зальта цог үлдәх седклтә Җимбин Андрей». Бичәчин 100 җилин ѳѳнд нерәдгдҗәнә.

Эн утх-зокъялын кичәл доладгч класст давулгдв. Ѳгчәх кичәлд сурһульчнр шин тѳрәр медрл авчана, бичәчин җирһлин болн үүдәлтин хаалһла таньлдна. Зүсәрн кичәл онц келҗ болх, юңгад гихлә күүкд шүлгүд айслулҗ умшчана, шалһлт кенә, аштнь сурврмудт хәрү ѳгчәнә.

Күсл:

1. Алдр хальмг бичәчин үүдәврлә таньлдулх, келн-әмтнә омг сурһх;  
2. Җимбин Андрейин үүдәврмүдәр соньмсулх, оньдин тедниг умшх күцл тәвх;
3. Бичәчин үүдәлтиг гүүнәр дасхх.

Күцәх керг:

      1) бичәчин җирһлин болн билгин хаалһин тускар медрл ѳгх;      

2)  сурһульчнрин ухан-келлһинь ѳргҗүлх, санаһан тодрахаһар илгәдгинь,  ашлвр чикәр кедгинь дасхх;

      3) мана Тѳрскнә ачта улсиг күндлх, билгтә улсин ѳѳнинь ухандан сергәх, утх-зокъялд болн эврә сойлд дурта болдгинь сурһмҗ ѳгх.

Сурһулин эв-арһс: үгллин, үзмр, соңсллһна.

Кѳдлмштән олзлх эв-арһс: фронтальн (цуһар, классарн).

Даслһна эв-арһс: компьютер, мультимедийн проектор.

Технолог:  ИКТ олзллһн.

Кичәлин дѳңцл:  Җимбин Андрейин зургуд, бичәчин дегтрмүдин һәәхүл, презентац.

Кичәлин зүсн: шин тѳр даслһн.

Данный урок по калмыцкой литературе рассчитан на 7 класс. Тип урока: изучение нового материала, знакомство с жизнью и творчеством писателя; чтение произведений писателя.

Автор конспекта урока: Манжикова Байрта Александровна, учитель калмыцкого языка и литературы МБОУ «СОШ №10» им. Бембетова.

м/т: 89371967077, е-почта: bairta_1991@mail.ru 

Кичәлин тѳр: «Чиндртән зальта цог үлдәх седклтә Җимбин Андрей»

(Бичәчин 100 җилин ѳѳнд нерәдгдҗәнә)

Кичәлин йовуд:

Эпиграф:

Җиврән күццднь дел,

Җирһлин җирһл ол,

Мана шивә болд

Мѳңк тѳвшү делд…

(баһчудт нерәдҗ)

1. Белдлһнә агчм.

2. Кичәлин тѳр болн күсл секх.

3.Һоллгч әңг.  Багшин ахр үг.

Мендвт, сурһульчнр! Эндр мадн онц кичәл давулхмн, юңгад гихлә эндр алдр мана бичәчин зун җилин ѳѳнд нерәдсн санлын кичәл болҗана.

Җимбин Андрей – хальмг улсин нертә бичәч. Йосн кевәр Җимбин Андрей миңһн йисн зун хѳрн дѳрвдгч җилин бар сарин хѳрн йиснд Лагань нутга Ниицән хотнд тѳрсмн. Зуг паспорт сольхла, һарсн ѳдртнь эндү һарһчкв.  (Бичәч бийнь энүг маднд  чиклв. Эк-эцкнь: Җимб болн Цаһан Манганыковы.

4. Сурһульч шүлг умшчана: 

Та, әмдрлән дәәнд ѳгсн

Одачн санандм орнат,

Зүүдндм орҗ,

Әмд болҗ үзгднәт.

(Җимбин Андрей үүрмүдтән)                        

5. Лекционн әңг.

Багш: Мана бичәчнрин-дәәчнрин дунд Җимбин Андрейин нерн бас орв.

Баһ насндан йисн класс чиләһәд, школд багш болҗ кѳдлҗ. Җирһлин туршарт Хальмг дегтр һарһачд, «Хальмг Үнн» газетд, бичкдүдин «Байр» журналд кѳдлҗ йовсмн.

Җимбин Андрей – хальмг болн орс келәр барлсн олн дегтрмүдин түүрвәч.

Сурһульч умшчана:

Экәсн һарн бийәрн

Экрәд уульсн дуунлам

Ууһн шүлгинм үгмүд

Үүдсн чигн биз…

Эн бичәчин «Аак» гидг түрүн шүлг.

Сурһульч Нуура Владимирин шүлгин тасрха умшна:

Андра ахм йирн тавта,

Алтар герлтсн сәәхн заӊта.

Шүлгәр, түүкәр адгинь давна,

Шүтән болсн домган барлна.

Умшх болһнд ундм хәрнә,

Урдк, хѳѳткин байр болна.

Багш: Нуура Владимирин келсәр: «Җимбин Андрейиг түрүн болҗ 1959-гч җилд Элстд, хальмг педучилищд сурчахдан зервк үзләв. Тиигхд ѳѳрдҗ таньлдх зѳрг чигн, учр чигн нанд уга бәәсмн. Зуни амрлһнд би «Хальмг үнн» газетин корректор болҗ кѳдлдг биләв. Кесг җил давсна хѳѳн, 1968 җилд «Хальмг үнн» редакцин журналист болҗ кѳдлхләрн Җимбин Андрейлә таньлдлав. Тиигхд Андрей Манганыкович нертә бичәч, дамшлтта журналист, Тѳрскән харсгч дәәнә ветеран, ах редакторин дарук болҗ кѳдлҗәлә».

Бичәч олн-зүсн тѳрәр бичдг бәәсмн. Тәвсн тѳрмүдин һоллгчнь эн:

Хальмг теегт түрүн колхозмуд яһҗ бүрдсиг (Эцкм колхозин хойрдгч ахлач бәәсмн, эцкәсн медҗ авсан умшачнрт күргхәр седәд) үзүлх;

Тѳрскән харсгч Алдр дәәнә тѳр; хальмг улс Сиврур туугдсн тууҗ. Иим ик һурвн тѳр бичәч ѳмнән тәвәд, чидл күрсәрн терүгән хаһлв.

Мана хальмг литературт Тѳрскән харсгч Алдр дәәнә тускар бичгдсн дегтрмүд олн биш. Дәәнә хаалһин күчр-күндиг бийнь дааһад һарч ирсн Җимбин Андрейд дәәнә күчр-күндиг, тѳрскән харсч йовсн эгл салдсиг үзүлх зѳв лавта бәәнә. Дәәнә тускар бичсн үүдәврмүд амрар үүдсн уга, бичәч үзсән цугинь бийдән шингәҗ, шалһҗ, шинҗлҗ, цагин йовудыг нәрнәр медҗ үүдәвртән терүг үзүлнә.

Бичәчин эгчнь Җимбин Анна энүнд шүлг нерәдв.

Сурһульч умшчана:

Ахдан нерәдсн шүлг

Арвн нәәмн насн

Әвртә халун насн

Әвртә халун насндан

Әәрмд һарч йовлат.

Әәрмд һарч йовад,

Асхрҗасн сумнд харһвт.

Асхрҗасн сумнла харһхларн

Аакдан зальврҗ йовлат.

Аакдан зальврҗ йовв чигн

Альхн хурһан гееввт

Альхн хурһан геевв чигн

Әәрминнь нериг һарһвт.

Әәрмд йовсн таниг

Алтн медаляр ачлв.

Авсн алтн медальтн

Әмнтн зѳѳр болв.

Асрад ѳсксн ээҗ-аавдан

Амулң менд ирвт.

Байдын Санҗара бас  «Җимбин Андрад» гидг шүлг нерәдсмн.

Сурһульч умшчана:

Чини седкл уханд орхла,

Чилгрлҗ, будн талрна.

Байр күүнә седклд үүдәснәс

Бахмҗта зөөр альд бәәдв?

Түрүләд – үнн седклтә улсвдн,

Түүнә хөөн оч – бичәчвдн.

Багш: Дәәнә һалд орсн, Сиврин туувриг дааҗ һарсн, төрскн таңһчан шинәс босхҗ авхд орлцсн үйин улсин негнь Җимбин Андрей болҗана. Үзсн, соңссан, медҗ авсан умшачнртан келҗ өгдг билә. Хувалцх, өсч йовх үйнрт медүлх тоотнь дала.

Җимбин Андрейин келсәр: «Мана таңһчд хальмг болн орс улсас нань йир шаху келн-улс бәәнә. Бидн цугтан эвәр бәәҗ, үрдән өскҗ, бәәсн һазран улм ясрулхар шуннавидн. Теднә негнь би болҗахдан хөвдән байрта бәәнәв».

6. Кичәлин ашлвр.

Багш: Алдр хальмг бичәчд-дәәчд нерәдсн кичәл эцүстән ѳѳрдв. Җимбин Андрейин үүдәлт – чилшго булг, гиҗ кеҗ болх. Цуг эврәннь билгән бичәч олн-әмтндән нерәдҗ йовсмн. Умшачнр болхла, бас эврәннь дурарн хәрү ѳгдг билә.  

Худл болшго, җил ирвәс мана сурһульчнр, баһчуд хальмг нертә бичәчнрин зѳѳриг мартшго, оньдин ѳмнән тәвҗ, иргчдән күүкдтән илгәх, гиҗ санҗанав.

Җимбин Андрейин намтрар сурврмуд тәвх, шин тѳр яһҗ медсинь шүүҗ авх.

1.Җимбин Андрей кедүдгч жилд төрсмн?

2. Җимбин Андрей альд төрсмн?

3. Эн кедүдгч җилд литературт орла?

4.Түрүн шүлгнь  ямаран нертә билә?

5.Бичәч альд сурһуль сурла?

6.Бичәч альд көдллә?

7.Бичәчин литературт орулсн тәвц ямаран?

8. Үүдәврмүдин һол тѳрнь ямаран?

7. Рефлексия.

-Күүкд, эндр мадн ямаран шин юм соңсввидн?

- Мана кичәлин эпиграф ю маднд зааҗана? А теперь, обратимся к эпиграфу нашего урока, что он доказывает?

- Таднд эндрк кичәл соньн болв?

 8. Герин даалһвр: кичәлд соңссан батлх, бичәчин җирһлин болн билгин хаалһин тускар ахрар келҗ ѳгх. Мана кичәл чилв. Сән бәәтн!

Используемая литература и ссылки:

Нуура, В. Зѳргтә дәәч болн билгтә бичәч / Нуура Владимир. – Текст : непосредственный // Теегин герл. – 2019. – 1 ноября – 31 декабря (№ 6). – Х. 76 – 78.

Байдын, С. Җимбин Андрад : йөрәл / Байдын Санҗара. – Текст : непосредственный // Байдын, С. Һазрин сорнц : [шүлгүд болн поэм : на калмыцком языке] / Байдын Санҗара. – Элст : Хальмг дегтр һарһач, 1968. – Х. 127.

Җимбин, А. Ахдан нерәдсн шүлг : [ахдан, хальмг улсин бичәч Җимбин Андрейд эгчин нерәдсн шүлг] / Җимбин Анна. – Текст : непосредственный // Ленинец. – 2012. – 29 сентября (№ 36). – Х. 4.

А. М. Джимбиев Из глубины моей памяти. Элиста: ЗАОр «НПП «Джангар»», 2007 г. – 288 с.:ил.

Бичәчин туск үг.Слово о писателях. Мушанова Л.Н., Шугракева В.К.- Элиста: ЗАОр «НПП «Джангра», 2007. – 353 с.; ил.