Инновационная/экспериментальная деятельность
материал

Опубликовано 22.11.2021 - 13:38 - Дондукова Оюна Цыбиковна

Инновационная/экспериментальная деятельность

Скачать:

Вложение	Размер
bi_buryaadbi.docx	88.13 КБ

Предварительный просмотр:

Муниципальна байгуулгын автономна эмхи зургаан

«Асагадай юрэнхы hуралсалай дунда hургуули-интернат»

Хэшээлhээ гадуур ажаябуулгын

Программа

2-5 анги

Дγγргэгшэ:Дондукова О.Ц

буряад хэлэнэй ба уран зохёолой багша

Нарин-Асагад

Мүнѳѳ хүлгѳѳтэ сагта буряад хэлэ үзэхэ, али үгы гү гэhэн зүрилдѳѳтэ асуудалай болоод байхада, буряад хэлэ бэшэгэй багшанарта ехэл эрилтэ табигдаха болоно. Юундэб гэхэдэ, илангаяа багшаhаа, тэрэнэй хэр зэргэ hонирхолтойгоор хэшээлээ үнгэргэжэ, шабинараа түрэл хэлэндэнь дурлуулжа, «Би буряадби!» гэhэн омогорхол түрүүлжэ шадаhанhаа аргагүй ехээр дулдыдана.

Мүнѳѳ гүрэнэй стантартын эрилтээр шэнэ эрдэм мэдэсэ бэлэн шэгээр үгэхэ бэшэ, үхибүүд ѳѳhэдѳѳ эрдэм мэдэсэ шэнжэлэн оложо, тэрэнээ саашанхи ажабайдалдаа хэрэглэжэ шадаха хүн болгожо хүмүүжүүлхэ ёhотой болоно.

Тиимэ ушарhаа багша бүхэн хэшээлээ, хэшээлhээ гадуур ажаябуулгаяа тон hонирхолтойгоор тааруулан зохёогоод, үхибүүн бүхэнэй түрэлхиин бэлиг талаангые элирүүлэн hургаха ёhотой. Буряад хэлэндэ үхибүүдые hургалгын аша үрэтэй hайн технологинуудые ( интерактивна, элүүр энхэ байдал сахилгын, наадан hургалгын, хэлэ хүгжѳѳлгын арганууд), элдэб онол арга, дадал, hургалгын методые хэрэглэн хэшээлнүүдээ үнгэргэбэл hайн. Мүнѳѳ үеын эрилдээр метапредметнэ, проектнэ арга боломжонуудые үргэнѳѳр хэрэглэжэ, хэшээл, хэшээлhээ гадуур ажаябуулга үнгэргэхэдэ ехэ үри дүнтэй. Жэшээлбэл, элдэб сэдэбүүдээр проект зохёожо, тэрэнээ хамгаалхадаа, hурагша түрэл хэлэн дээрээ тон hайнаар хэлэжэ, хѳѳрэжэ, hанал бодолоо зүбѳѳр найруулан дамжуулжа, hанал бодолоороо андалдажа шадаха болоно. Эрдэмэй ута харгын эхин шатань хадаа түрэл тоонто нютагhаа эхитэй. Мүнѳѳнэй ургажа ябаа эдир хүүгэдые элинсэг хулинсагhаа дамжуулагдаhан эхэ эсэгын нангин hургаал, урданай зоной сэсэн мэргэн заабари, ёhо заншал, гурим журам баримталжа hургабал, үхибүүдэй саашанхи ябадалда, ажабайдалда ехэ нүлѳѳтэй, хэрэгтэй ушар.

Тиимэhээ проектнэ метод хэрэглэн «Би буряадби!» гэhэн хэшээлhээ гадуур ажаябуулгын программа зохёогдоhон байна.

Энэ программын гол зорилгонууд:

● Арадайнгаа γндэhэн ёhо заншал баримталан ажаhууха, ажаллахаар hургаха;

● Эхэ эсэгын hургаал заабари сахин ябаха, эхэ эсэгэеэ хγндэлхэ, гэр бγлын γγргэ, харюусалга зγбѳѳр ойлгуулха;

● Тγрэл гаралаа, уг гарбалаа мэдэхэ, зγбѳѳр хандажа шадаха болгохо.

Буряад арадай хубсаhа илгажа шадаха

Шиидхэхэ асуудалнууд:

буряад арадай бодото түүхэ, уг гарбалаа шудалжа, үнгэрhэн түүхэ мγнѳѳ үетэй сасуулан, ерээдүй үндэр мэдэрэлтэй, харюусалга ехэтэй хүниие хүмүүжүүлхэ;
түрэл арадайнгаа ёhо заншалай баялигые баримталан ажаhууха, ажаллаха;
элинсэг хулинсагуудайнгаа угай hургаалнуудые баримталан ажаhууха мэдэрэлтэй болгохо;
бγлэг бγлэгѳѳр хγдэлжэ hураха дадал бэхижγγлхэ.

Эндэ дурадхагдаһан курс үзэжэ байхадаа, мүнөө үеын цифровой фотоаппарат, диктофон, видеокамера, компьютер, «Буряад хэлэнэй сахим (электрон) үзэлгын ном» хэрэглэлгэ хараалагдана.

Хоёр неделиин 1саг ʏгтэнэ. Хамтадаа 16 саг.

hуралсалай тʏсэб:

I. “Аба эжы хоёр”.- 16 час. 2-дэхи анги

Оролто хэшээл – 1 час.
«Эсэгэ – гэрэй эзэн, гэр бγлын тγшэг» -3час.
Эхэ - дэлхэйн нангин hγлдэ-3час
Аба эжы тухай шүлэгүүдтэй танилсалга-2час
Аба эжыдэ зорюулһан дуунуудтай танилсалга -2час
Аба эжыдэ зорюулһан оньһон үгэнүүдтэй танилсалга-2час
Аба эжыдэ зорюулһан үреэлнүүдтэй танилсалга -2час
Тобшолол. Дүн гаргалга -1час

II. «Уг гарбал».-16час. 3-дэхи анги

Оролто хэшээл-1час
“Буряад арадай түрэлэй, ураг эльгэнэй холбоо”-3час
«Уг гарбалай утаһан мүнхэ»-3час
« Минии уг гарбалай һарбаалжан»-2час
Түрэл гарал-2час
Абын түрэлхид – абганар болоно-2час
Эжын түрэлхид- нагасанар болоно-2час
Тобшолол. Дүн гаргалга-1час 3-дахи анги

III.“Буряад арадай хубсаhан”-16час 4-дэхи анги

Оролто хэшээл-1час
Буряад арадай хубсаhа хунар-3час
«Буряад хубсаhан тухай арадай аман зохёол»-3час
«Хубсаhан ба шэмэг гоёолто»-2час
«Буряад хубсаhанай янзанууд»-2час
«Минии хубсаhан»-2час
Минии ерээдүйн… »-2час
Тобшолол. Дүн гаргалга-1час

IV. Хүндэлхэ ба золгохо-16час 5-дахи анги

Оролто хэшээл-1час
«Буряад арадай хүндэлхэ ёһо заншалнууд»-3час
«Заншалта һайндэр Сагаалганда золгохо гурим» -3час
«Аха захатаниие хγндэлэлгэ»-2час
« Хадаг бариха ёhо»-2час
«Табан γнгын хадагай удха»-2час
«Тγрγγ хγндын эдеэн»
Тобшолол. Дүн гаргалга-1час

“Аба эжы хоёр” гэһэн сэдэбээр тʏсэблэлгэ:

№	Программын сэдэбγγд	Саг	Сэдэбγγдэй гол удха	Предмет хоорондын холбоон
1. «Абын һургаал- алтан,эжын һургаал -эрдэни». (16час)
1	Оролто хэшээл.	1ч.	Буряад арадай ёhо заншалнууд тухай мэдээ γгэхэ, арадайнгаа γндэhэн ёhо заншал сахин ябаха манай нангин уялга гэжэ ойлгуулха. Тус сэдэбээр дγγргэгдхэхэ даабаринууд тухай мэдээ γгэхэ, тγсэблэгдэhэн даабаринуудтай танилсуулха	Уран зохёол Буряад буряад л
2	«Эсэгэ – гэрэй эзэн, гэр бγлын тγшэг»	3ч.	Эсэгэ хγнэй γγргэ тухай, гэрэй эзэн,гэр бγлын тγшэг тухай мэдээ γгэхэ. Абые хγндэлхэ ёhо заншал, эсэгын табан шэнжэ зааха. Аба тухай аман зохёол, уран шγлэгγγдые, аялга hайхан дуунуудые сээжэлдγγлхэ; Аба эжынгээ портрет зураха,фотозураг бэлдэхэ г.м	Уран зохёол, хγгжэм, уран уран зураг уран зураг
3	Эхэ - дэлхэйн нангин hγлдэ	3ч	Эхэ- дэлхэйн нангин hγлдэ гэhэн мэдээ γгэхэ. Эхэ-гуламтын эзэн. Эхын шэнжэ,энэрхы абари зан. Эхэеэ хγндэлхэ заншал.	Буряад хэлэн,уран зохёо Уран зохёол
4	Аба эжы тухай шүлэгүүдтэй танилсалга	2ч	Эхэ тухай уран шγлэгγγдтэй танилсаха, уран гоёор уншаха дадал шадабари бэелγγлхэ. Эжы тухай шγлэгγγдые сээжэлдэжэ, уран уншалгын мγрысѳѳ эмхидхэхэ.	Уран зохёол
5	Аба эжыдэ зорюулһан дуунуудтай танилсалга	2ч	Алтан дэлхэй дээрэ эгээл сэнтэйхэн хγн-эжы тухай дуунуудые сээжэлдэхэ, гуйсэдхэхэ дадал шадабаритай болохо.	Уран зохёол
6	Аба эжыдэ зорюулһан оньһон үгэнүүдтэй танилсалга	2ч	Аба эжы тухай оньhон γгэнγγдтэй танилсалга, сээжэлдэлгэ . Аба эжы тухай оньhон γгэнγγдэй алдагдаhан γгэнγγдые удхаарнь тааруулан, хγсэлдγγлэн бэшэхэ даабаринуудые дγγргэхэ.	Уран зохёол
7	Аба эжыдэ зорюулһан үреэлнүүдтэй танилсалга	2ч	Алтан дэлхэй дээрэ эгээл сэнтэй аба эжыдээ зорюулhан γреэлнγγдые сээжэлдэхэ, уран гоёор сээжээр уншаха.	Уран зохёол
8	Тобшолол. Дүн гаргалга	1ч	Тус сэдэбээр дγγргэhэн даабаринуудаа хамтадхан тобшололой хэшээл γнгэргэхэ. Бэелγγлэгдэhэн проектынгоо дγн гаргаха.

«Уг гарбал» гэһэн сэдэбээр тʏсэблэлгэ:

№	Программын сэдэбγγд	Саг		Программын сэдэбγγдэй гол удха	Предмет хоорондын холбоон
«Уг гарбалаа мэдэхэ ёhо- гэр бүлын нангин заншал». (16 час)
1.	Оролто хэшээл		1ч	Тус сэдэбээр дγγргэгдэхэ даабаринууд тухай мэдээ γгэхэ, тγсэблэгдэhэн даабаринуудтай танилсуулха		Буряад хэлэн
2.	“Буряад арадай түрэлэй, ураг эльгэнэй холбоо”		3ч	Буряад арад эртэ урда сагhаа хойшо түрэл эльгэнэйнгээ холбоо hайн мэдэхэ. Аха захатандаа «та» гэжэ хандадаг гээшэ гэжэ ойлгуулха.		Уран зохёол
3	«Уг гарбалай утаһан мүнхэ»		3ч	Уг гарбалаа долоон үе мэдэхэ ёhо буряад арадта тон шухала гэжэ тайлбарилха. Уг гарбалай мүнхэ утаhан тухай мэдээ үгэхэ.		Уран зохёол, уран зураг
4	« Минии уг гарбалай һарбаалжан»		2ч	Угайнгаа hарбаалжан зохёожо, үенүүд дээрээ тооложо hураха. Буряад арад долоон үе угаа мэдэхэ тон шухала		Уран зохёол
5	Түрэл гарал		2ч	Буряад угсаатан түрэлхидтѳѳ зүбѳѳр хандаха, нэрлэхэ заншалтай гэжэ ойлгуулха. Түрэл гаралаа зүбр нэрлэхэ дадалтай болгохо.		Уран зохёол
6	Абын түрэлхид – абганар болоно		2ч	«Абаяа hанабал,абгаяа түшэ, Эжыгээ hанабал, нагасаяа түшэ» гэhэн сэдэбээр абганар, нагасанар хэд бэ гэhэн мэдээ үгэхэ, сээжэ хѳѳрѳѳ бэлдэхэ		Уран зохёол
7	Эжын түрэлхид- нагасанар болоно		2ч	«Нагасын тэнгэри ехэ » гэжэ юундэ хэлсэдэг бэ тайлбарилха, нагасанар тухайгаа хѳѳрѳѳ зохёохо.		Уран зохёол
8	Тобшолол. Дүн гаргалга		1ч	Тус сэдэбээр дγγргэhэн даабаринуудаа хамтадхан тобшололой хэшээл γнгэргэхэ. Бэелγγлэгдэhэн проектынгоо Дγн гаргаха.

“Буряад арадай хубсаhан” гэһэн сэдэбээр тʏсэблэлгэ:

№	Программын сэдэбүүд	Саг		Программын сэдэбγγдэй гол удха	Предмет хоорондын холбоон
«Хүниие хубсаhаарнь угтадаг, ухаагаарнь үдэшэдэг». (16 час)
1	Оролто хэшээл.	1ч.	Тус сэдэбээр дγγргэгдэхэ даабаринууд тухай мэдээ γгэхэ, тγсэблэгдэhэн даабаринуудтай танилсуулха			Уран зохёол
2	Буряад арадай хубсаhа хунар	3ч.	Буряад хубсаhан тухай ойлгосо үгэхэ,			Уран зохёол
3	«Буряад хубсаhан тухай арадай аман зохёол»	3ч	Оньhон үгэнүүд Таабаринууд Дуунууд Үреэлнүүд			Уран зохёол
4	«Хубсаhан ба шэмэг гоёолто»	2ч	Шэмэг зүүдхэл, угалза утаhан тухай			Уран зохёол
5	«Буряад хубсаhанай янзанууд»	2ч	Буряад хубсаhанай янзануудтай танилсуулха; Эрэ хубсаhан Эхэнэр хүнэй хубсаhан гэжэ мэдээ үгэхэ			Уран зохёол
6	«Минии хубсаhан»	2ч	Хубсаhанай гоё hайханиие харуулhан зурагуудые зураха, фото зурагуудые бэлдэхэ.			Уран зураг, уран зохёол
7	«Минии ерээдүйн… »	2ч	Элдэб материалнуудые хэрэглэн, уран бγтээлнγγдые урлаха, саашадаа ямараар эрэ, эхэнэрэй хубсаhа зохёохобиб гэhэн хѳѳрѳѳ бэлдэхэ.			Уран зохёол, технологи
8	Тобшолол. Дүн гаргалга	1ч	Тус сэдэбээр дγγргэhэн даабаринуудаа хамтадхан, тобшололой хэшээл γнгэргэхэ Бэелγγлэгдэhэн проектынгоо дγн гаргаха.

“Хүндэлхэ ба золгохо” гэһэн сэдэбээр тʏсэблэлгэ:

№	Программын сэдэбүүд		Саг		Программын сэдэбγγдэй гол удха	Предмет хоорондын холбоонхолбоон
«Аха захатаниие хγндэлдэг хγн, алтанhаа γнэтэй » (16 час)
1	Оролто хэшээл.	1ч.		Тус сэдэбээр дγγргэгдэхэ даабаринууд тухай мэдээ γгэхэ, тγсэблэгдэhэн даабаринуудтай танилсуулха		Уран зохёол
2	«Буряад арадай хүндэлхэ ёһо заншалнууд»	3ч.		Эртэ урда сагhаа угсаата арадайнгаа сахидаг хγндэлхэ ёhо заншалнууд тухай мэдээ γгэхэ.		Уран зохёол
3	«Заншалта һайндэр Сагаалганда золгохо гурим»	3ч		Буряад арадайнгаа заншалта hайндэр Сагаалган тухай мэдээ γргэдхэн, хѳѳрэлдѳѳ γнгэргэхэ, золгохо гурим ойлгуулха. Хүгшэн эжы абаяа Сагаалганда золгожо, үреэлдэнь хүртэнэбди		Уран зохёол
4	«Аха захатаниие хγндэлэлгэ» Хадаг бариха ёһо	2ч		Хэр угhаа аха захатанаа хγндэлдэг заншалнуудтаяа танилсуулха. Нютагайнгаа үбгэд хүгшэдтэй уулзалга үнгэргэжэ, hургаал заабаринууд шагнажа, хадуужа абалга. Гэр байрын ажал хүдэлмэридэнь туhа хүргэхэ.		Уран зохёол
5	« Хадаг бариха ёhо»	2ч		Хадаг - хγндэтэй айлшанда баридаг бэлэг гэжэ ойлгуулха, хадагай удха заншал тухай мэдээ γгэхэ. Хадаг бариха заншал тайлбарилха. Эжы абадаа хадаг барижа, үреэл үгэнүүдые тогтоохо гурим баримталха.		Уран зохёол
6	«Табан γнгын хадагай удха»	2ч		Табан γнгын хадаг ѳѳр ѳѳрын удхатай, ямар үнгын хадаг хэндэ барихаб гэжэ тайлбарилха. Хадаг бγхэнэй удха тухай мэдээ γгэхэ. Үреэл γгэнүүдые сээжэлдэхэ.		Уран зохёол
7	«Тγрγγ хγндын эдеэн»	2час		Буряад арадайнгаа тγрγγ дээжэ болохо хγндын эдеэнγγдтэй танилсалга. Сагаан эдеэнэй ба мяхан табагай эдеэнэй дээжэ хубаарилан хγндэлхэ ёhо тайлбарилха. Хүндын эдеэнэй дээжэнүүдые бэлэдхэн хамгаалгын ажал үнгэргэхэ.		Уран зохёол
8	Тобшолол. Дүн гаргалга	1ч		Тус сэдэбээр дγγргэhэн даабаринуудаа хамтадхан, тобшололой хэшээл γнгэргэхэ Бэелγγлэгдэhэн проектынгоо дγн гаргаха.