План-конспект урока на кабардинскорм языке "Мир глазами поэтов, художников, композиторов"
материал на тему

Темэр: Дунейр усак1уэхэм, композиторхэм, сурэтыщ1хэм я нэк1э.

Мурадыхэр: 1)еджак1уэхэм усак1уэхэу Щоджэнц1ык1у Алий, Пушкин Александр, Кулиев Къайсын сымэ я дуней еплъык1эхэр зэрегъэгъэпщэн; композитэрхэу П. Чайковскэмрэ Э.Григрэ я 1эдакъэщ1эк1хэм щыгъэгъуэзэн; сурэтыщ1 ц1эры1уэхэр ягъэц1ыхун. 2)Дыкъэзыухъуреихь дунейр хъумэн зэрыхуейр ягурыгъэ1уэн.

Урокым къыщыгъэсэбэпыпхъэхэр: интерактивнэ доскар, сурэтхэр, музыкальнэ произведенэхэр.

Урокым и ек1уэк1ык1эр

 1. ) Сыт хуэдэ гъэм и зэман усэхэм къыщыгъэлъэгъуар?

( Усэхэм гъатхэр къыщыгъэлъэгъуащ)

2)Фэ фигу ирихьрэ гъатхэр? Гъатхэр къыщысам деж сыт хуэдэ гукъыдэж фи1э, сыт зэхэфщ1эрэ?

( Си гугъэмк1э гъатхэр псоми яф1эф1щ. Абы зыгуэрым упегъаплъэ, зэхъуэк1ыныгъэ гуэрхэм ущегъэгугъ ф1ы и лъэныкъуэк1э.)

3)Сыт хуэдэ зэхъуэк1ыныгъэ къэк1ыгъэхэм я гъащ1эм къыщыхъурэ мы гъэм и зэманым?

(Щ1ымахуэ псом жея къэк1ыгъэхэм псэ къахохьэж. Абыхэм тхьэмпэ къапок1э, мэгъагъэ.)

4)Сыт хуэдэ художественно-изобразительнэ 1эмалхэр къагъэсэбэпа усак1уэхэм?

(Усэхэм куэду къэгъэпсэуныгъэхэр къыщыгъэсэбэпащ, псалъэм папщ1э Жыги, удзи ,ц1ыхуи, 1эщи- псоми ягухэр богъэин; Щ1ылъэр гуф1эу; Улыбкой ясною природа; Сквозь сон встречает утро года ; метафорэхэр- пшыналъэр бзэрэбзащ, жырыш лъэщ,сэтей джафэр щыгъын 1увк1э яхуэпэну бэр ягъэш;  егъэлеиныгъэ- гъущ1ыр 1эк1и къыпхуагъэш, эпитет- бзу гъэф1ахэр, )

5)Усэхэм сыт хуэдэ гукъыдэж къыдатрэ?

(Усэхэм  дахагъэм ухуегъэуш, уигу ф1ы къегъэк1, псэуныгъэм ухуо1э)

6) Иджыпсту дызэдэ1уа макъамэр норвег макъамэтх Григ зэхилъхьащ, зэреджэри "Пщэдджыжьымщ". Дауэ фегупсысрэ, мы макъамэм гъатхэм и нэщэнэу хэлъыр сыт?

(Гъатхэми пщэдджыжьми псори ихъуреягък1э къызэщ1оушэ. Махуэм ф1ы гуэр узэрыпэплъэм хуэдэщ гъатхэми узэрыщыгугъыр. Ар мы макъамэм тэмэму къыхощ.)

1) Сыт хуэдэ гъэм и зэман мы усэхэр зытепсэлъыхьыр?

(Псоми нэхъыф1  дыдэу ялъагъу гъэмахуэращ)

2)Гъэмахуэм и нэщэнэу сыт хэфлъагъуэрэ усэхэм?

(Дуней ихъуреягък1э зэщ1огъагъэ ик1и мэхъу. Гъэмахуэр зыгъэдахэхэм щыщщ бзу ц1ык1ухэм я уэрэдхэри, псым и жьгъыру макъри, бжьэхэм я ву макъри.)

3)Щоджэнц1ык1ум и усэм сыт хуэдэ плъыфэхэр къигъэсэбэпа?

( Удзыфэ. Щыгъын удзыфэ мэзми, губгъуэми, бгыхэми щат1эгъащ.)

4)Пушкиныр мы гъэм и зэманым дауэ хущыт?

( Абы бжьыхьэмрэ щ1ымахуэмрэ нэхъ къыхех. Гъэмахуэм нэхъ гурымыхьу хэтхэр- бадзэти, аргъуейти, псы хуэл1эхэр - ахэращ хилъагъуэр.)

5)Сыт хуэдэ 1эмалхэр къагъэсэбэпа усак1уэхэм гъэмахуэр ди нэгу апхуэдэу къыщ1агъэувэн папщ1э.

(Къэгъэпсэуныгъэхэр- зэ1ущэщэжу бабыщхэр, Лето красное, нас мучишь, эпитетхэр -псы къабзэ гъуджэхэм тепсащ, лето красное, метафорэр- зима старуха.)

 6) Петр Чайковскэм и макъамэм сыт фигу къигъэк1рэ?

(Дунейр зэрыхуабэ дыдэр макъамэм  и щабагъэм зэхыдегъащ1э. Зыт1эк1ук1э уегъэнэщхъей, уегъэгупсысэ, къигъэлъагъуэр жэщу къыпщохъу.)

1) Сыт хуэдэ гъэм и зэман усэхэм къагъэлъагъуэр?

(Зи теплъэ дахэмрэ зи бэвыгъэмрэ пхуэмы1уэтэн бжьыхьэращ ди гупым и усэхэр зытеухуар.)

2)Сыт хуэдэ гукъыдэж къыдатрэ мы усэхэм?

(Дахагъэ, мамырыгъэ, псоми к1э гуэр зэри1эри къыхощ, абы т1эк1у уегъэнэщхъей, уегъэгупсысэ.)

3)Дунейм и къэхъукъащ1эр Щоджэнц1ык1ум ц1ыху гъащ1эм ирепх, абы и щыхьэтщ щ1агъыбзэр къызэригъэсэбэпыр. Сытым иригъэпща тхьэмпэм и дунейр усак1уэм?

(Тхьэмпэ ц1ык1ур усак1уэм ц1ыхум ирегъапщэ. Зи закъуэ дыдэ тхьэмпэр ц1ыху езым имейм зыхуэзышиймрэ нэхъыф1ыр зымыщ1эу нэгъуэщ1ып1э е1эу абы щык1уэдыжымрэ ирегъэщхь).

4)Гъэм и сыт хуэдэ зэман Пушкиным нэхъыф1 дыдэу илъагъур?

(Бжьыхьэмрэ щ1ымахуэмрэ нэхъыф1у елъагъу Пушкиным. Ар мы усэм деж щына1уэщ. А усак1уэм дигъэлъагъу щ1ып1эм дыкъыщыхутарэт жып1эу уохъуапсэ. Абы ф1эф1щ ихъуреягък1э щхъуэк1эплъык1э хъуа мэзыр, ф1ыуэ елъагъу а зэманыр, дыгъэ мащ1э хъуари дуней зыкъэзыгъэщ1ы1ари игу ирохь)

5)Сыт хуэдэ 1эмалхэр къагъэсэбэпа усак1уэхэм бжьыхьэр ди нэгу апхуэдэу къыщ1агъэувэн папщ1э?

(Мы усэхэм къэгъэпсэуныгъэхэр хэтщ - блэк1хэм я щхьэр къа1этыхук1э къызоплъ жи1эу пагэ хъуат; дыгъэр пщ1ащэм къопэгэк1ыр; в багрец и в золото одетые леса; эпитетхэу - джафэу, пц1анэу жыгыжь гуэр; и отдаленные седой зимы угрозы.)

6)Петр Чайковскэм и "Бжьыхьэ уэрэдыр" дауэ къыфщыхъуа?

(Сэ си гугъэмк1э, бжьыхьэр къэсамэ гъащ1эр нэхъыф1ыж зэрыхъур макъамэм къытхуе1уатэ. Макъамэм уе1этри зыщ1ып1э урешажьэ, ауэ а уздишэр нэхъыф1ыжу къыпщохъури уэри уолъатэ и гъусэу)

1)Щоджэнц1ык1ум и усэм щ1ымахуэр т1кийуэ, бзаджэу къыхощ. Абы усэм гукъыдэжыншэ уригъэхъуу п1эрэ?

(Усэм уегъэгузавэ, щ1ымахуэр зэи здэшымы1э щ1ып1э ущыпсэумэ слъэгъуарэт жыуигъэ1энукъым, ауэ дэ щ1ымахуэр куэдрэ долъагъури дыщышынэркъым.)

2)Пушкин и щ1ымахуэр дауэ къэ1урэ?

( Ипэк1э зэрыжыт1ащи, Пушкиным ф1ыуэ илъагъу зэманщ щ1ымахуэр. Абы ар дахэу ди нэгу къыщ1егъэувэ. Уэсыр щабэщ, мэзыр нэхущ, щэхущ, псоми удехьэх. К1эщ1у жып1эмэ, Пушкиным и усэм щ1ымахуэм хэлъ ф1агъ псори уигу къегъэк1ыж- 1эжьэк1э къэжыхьыныр, уэс дадэ щ1ыныр, лъэрыжэ урижэныр)

3)Сыт хуэдэ 1эмалхэр усак1уэхэм къыщагъэсэбэпа мы усэхэм?

(Усэхэм художественно-изобразительнэ 1эмалхэм щыщу къыщагъэсэбэпащ къэгъэпсэуныгъэр- щхьэхынэу пшагъуэбэм щ1ы напэр еуфэ, къуэк1ып1эр губжьауэ, губжьауэ фиижу жьак1эхур къэнащ; Вот ветер тучи нагоняя, дохнул, завыл; идет волшебница зима,пришла  рассыпалась клоками..; Зэгъэпщэныгъэр- жыг лахэр щэ1у щ1ык1эу)

4)Щ1ымахуэм и нэщэнэу усэхэм къыхэщхэр?

(Щ1ы1эщ, уэс телъщ, псори зэщ1эщтыхьащ,къуархэр зэрызохьэ, нэгъуэщ1 къуалэбзу плъагъуркъым)

5)Антонио Вивальди и "Щ1ымахуэ" макъамэр дауэ къыфщыхъуа?

(Дунейм и щ1ы1агъэр къызэрыхэщуи макъамэм уриудыхкъым, ат1э зыкъыуегъэ1эт. Дяпэк1и ф1ы дызэрыщыгугъын хуейр къыдгурегъы1уэ.)

Дауэ къагъэлъэгъуэфауэ п1эрэ Левитанрэ Шишкинымрэ дунейр?

( Мы сурэтыщ1хэм сурэтым ухэтым хуэдэу къыпщохъу я 1эдакъэщ1эк1хэр. Ахэр зэи мык1уэдын фэеплъщ. Левитани Шишкинри илъэсищэ ипэж псэуащ, я сурэтхэри л1эщ1ыгъуэ псо ипэжк1э ящ1арэ пэт нобэм къэсащ. Сурэтхэм дунейр пэжу, дахэу, ущеплък1э узэ1эпишэу къыщыгъэлъэгъуащ)

4. Доскам къитха эпиграфхэр нобэрей ди урокым къезэгъыу п1эрэ?

(Эпиграфхэр ди урокым и темэм къезэгъ дыдэу собж. Абыхэм псоми къипхын хуейр зыщ- дунейр хъумэн хуейщ, природэр уц1эп1ын хуейкъым.)

5. Адыгэ литературэм емыхьэл1ауэ хэт сымэ я ц1э зэхэтха мы урокым?

(Кайсын Кулиев, Александр  Пушкин, Эдвард Григ,  Сергей Рахманинов, Петр Чайковский, Исаак Левитан, Иван Шишкин я гугъу тщ1ащ.)

6. Ц1ык1ухэ, фэ дауэ фегупсысрэ, дунейр  мы ц1ыху щэджащэхэм я 1эдакъэщ1эк1хэмк1э дджыфыну п1эрэ?

(Къызыхуэт щымы1эу нэгъэсауэ бджыфынущ.)

7. Мы урокымк1э сыт хуэдэ вывод тщ1ы хъуну?

( Ди щ1ыналъэм и дахагъэм дык1элъыплък1эрэ дригушхуэк1эрэ дыпсэу пэтми, зэи зыщыдгъэгъупщэ хъунукъым а дахагъэр зэрытхъумэн хуейр. Къарууэ ди1эр етхьэл1эн хуейщ абы  дэ сытым щыгъуи дигъэгуф1эн папщ1э.)

8. Унэ лэжьыгъэ ятын: дунейм и теплъэр къызыхэщ усэхэр, псалъэжьхэр къэгъуэтын, сурэт зыщ1ыфхэм пейзажнэу сурэт егъэщ1ын.