Выступление на родительском собрании "Ада - ог-буленин эр ээзи"
материал

Ада-ог-буленин  эр  ээзи

- Экии эргим адалар  болгаш аалчылар! Эр кижи шагдан бээр ханы уганныг, тура соруктуг, куштуг, ог-булезинин азыракчызы, камгалакчызы болгаш чоленгиижи.

                          Эр кижи –ол дээрге ачы-буянын, авырал кежиин коргузуп, бодалдарнын бодарадып, кузел кууседип чоруур, херээжен кижилернин чоленгиижи болгаш даянгыыжы.

                   Эр кижи – ол дээрге ог-булени уштап-баштап, углап-шиглеп чоруур, чуртталганын чулазы, амыдыралдын айтыкчызы, херээжен кижилер хей-аът киирер, даглар ажар чалгыны, далай-хемге чакпазы-дыр.

                       Ада-ог-буленин  эр  ээзи. Ол ог-буленин  чаагай  чоруу,  мал-маганнын,   онча-менди   озулдези,  ижер-чиир  аъш-чеми,    кедер  идик-хеви,   оолдарынын  кижизидилгези   дээш   бурун   харыысалгалыг,оларга  шын  улегер  ада  кижинин   арын-нууру,   алдар-ады   деп  медерелдии-биле   билир   ,   а   уруглары   адазынын  шын  улегер-чижээн   оттунуп  чоннун  чоон оруундан   тая   баспайн   чоруурлар.

Кижизидилгеге   ада   кижинин   улегеринин   ужур-дузазы.

      Ада  кижи,эр   кижи  дээрге-ле,  тутса  моге-оон-даа  чеченчиди   чугаалаарга   чарынныгнын   алдынга   душпес;ааскыр-соскур   азы   чаактыга   чаргызын  алыспас,  атса  часпас,   оттуг   карактыг,  чарт-угааныг,   далай  дег   эртемниг,   чонунга-чоргаар,эш-оорунге,       алган  эжинге,  ажы-толунге-хундуткелдиг,   алды-аргалыг,  беш   мегелиг  далай - хем  кешсе   сугну,  дайын  чаа   кирзе  маадыр,  кадыгланза  хая-даш   дег,  эргелензе-эриг  баарлыг  эргим кижилеривис.  Шаг-уеден   бээр   унелиг  эр   кижилернин   херээжен   кижини,  ог-булезин   хундулеп  билирин кайгап ханмас-дыр бис.…ачалар..

       Амыдыралга   коруп чоруурга торээн   чуртум,   торел   чонум,   ог- булем,  ажы-толум    мээн  ыдыктарым,   ондур     сузуглелдерим,    быжыг  чоленгиижим,  ынчангаш амыдыралга     эр   туружунарнын чугулазы-дыр.

     Школавыстын элээди назылыг уругларындан: «Кандыг кижини ёзулуг эр кижи деп санаар силер?» — деп айтырыгны салырга, дараазында эр кижинин овур-хевири чугаалаан: «Бугу-ле мурнунга тургустунуп келген береглерден унуп шыдаар, угаанныг, шыдамык, шынчы, авазын, кыс дунмазын, угбазын, кыс улусту хундулээр, улугну улуг деп, бичени биче деп билир, кежээ, кашпагай, будуштуг, эр улустун кылып билир ажылдарын шуптузун кылыр, кыстарга хол дегбес, бодунун нациязынга чоргаарланыр, арыг-силиг, улус аразынга бодун алдынып билир»-дээш оон-даа оске талалары унелеп чугааладылар. Силер чок болзунарза бистерде кыс улустарда  чуртталга чок эргим кижилер силер.

 Ам ёзулуг эр кижи дугайында чончу кандыг эчис бодалдар илереттингенин, корээлинер.

Эр кижинин кузел чедип

Эртер оруу ажык эвес-

Чалым унер, дожан кырлаар,

Чалбыыш оттур шургуп унер.

Эр кижи болдалдыг чоруур

Эки бакты ылгап чоруур.

      Элээди оолдар ачазы, акы-дунмалары-биле кады арт-сын ажып, аян-чорукка чоруур, кандыг-даа ажыл-херекти кылчыр, эртем-билиг-биле боттарын чепсеглеп, ооренир, чажындан-на ажыл-ишке кызымак, орлан-шоваа, бергелерни тоовас, ёзулуг эр шинчилиг болур. Аът-холун мунуп, аал-чурттунун кандыг-даа ажыл-херээн углап башкарарынга киржир. Эрес эрлер аалынга ёзулуг ээ, даянгыыш, ог-булезинин азыракчызы,  эрнин  эрези хундулуг адалар силер».

 Эр кижи ог-булезинин эр ээзи, ажы-толунун ачазы болуп чорууру-биле «ада» деп атты эдилеп чоруур силер. Иезинин иштинге боттанып келгеш чаш опеязы чырык чер кырынга кижи болуп чаяаттынгаш, бир дугаарында ачазынын фамилиязын алыр. Ачазынын уруу азы оглу бооп буруткээн, торуттунген дугайында херечилелдиг болур. Ынчалдыр хамааты кижи ачазынын адын уламчылап артып каар.

Кижинин чер-чурту-даа болза «ада» деп сос-биле холбашкан болур. Ада-чурту, ада-огбелеринин чурту, ада-ызыгуур салгаан чер чурту… Тыва чанчылдарны ада-огбелеривистин чаагай чанчылдары деп турары база ханы уткалыг. Моон кандыг туннел ундуруп болур дээрге, Тывага шаг-тоогуден тура ог-буленин эр ээзи ажы-толунун адазы болур хулээлгезин ак сеткилдиг кууседип, аал-коданынын ээзи, Ада-чуртунун камгалакчызы болбушаан, келир уеде чер-чуртун ээлеп артып каар салгалдары дээш сагыш салып, оларга чагыг сумезин арттырып, салгалдан салгалче чоннун эки чанчылдарын дамчыдып, сагып чурттаарын чагып чораан.

Шаандан тура ада кижинин амыдыралынга, ог-булеге туружу онзагай турган. Ол ог-булезинин кол чоленгиижи, азыракчызы чораан. Ажылдын кадыг-бергезин кылыр, херек таварылгада чер-чуртун камгалаары-биле дайын-чааже-даа аъттанырынга белен турар. Эр кижинин мозу-будужу – оон мерген угааныындан, коргуш чок эрес-дидим болгаш шыдамык, тура-соруктуунда деп ада-огбелеривис чагып чораан.

Езулуг эр соруктуг ада кижи уе-шагнын бергезинге сылдавас,  янзы-буру социал чылдагааннар чугаалап, харыысалгадан чайлаарын оралдашпас. Ог-булезинин, ажы-толунун чуртталгазын экижидер дээш кызар, ол дээш туржур апаар. Ада кижи ажы-толун мозу-шынар талазы-биле хевирлээр, а иези сагыш човангыр буянныг сеткилге кижизидер дээрзин утпаалынар.

 Адалыг оол томааныг, иелиг кыс шевер, ада созун ажырып болбас, ие созун ижип болбас дээн улугер домактарда ханы утка-ла бар. Ынчангаш, хундулуг адалар! Бо угаадыгларны, огбелеривистин чугаалап каан ондур сусуктуг бодалдарын уенин аайы – биле улам хогжудуп, бодувустун амыдырал-чуртталгавыска удуртулга болдуруп оолдарывысты «ёзулуг эр» кижилер кылдыр, уругларывысты Тывавыстын толептиг херээжен чону кылдыр кижизидеринче бугу-ле кужувусту ундурээлинер!