беседа Школага чанчыктырары
материал на тему

Школага чанчыктырары

       Урунар азы оглунар сентябрь 1 нин хунунде школа баар. Ынчангаш бо ооредилге чылы силерге оске чылдарга домей эвес болур, ог – буле  шупту кызар апаар. Чуге дизе ооредилге чылынын эгеинде бирги классчы школага, оон негелдеринге чанчыгып алгыжеге чедир, анаа кичээнгей, деткимче, контроль херек, чоок кижилерни уругнун чанынга турар болза эки.

      Уругну чедирип баары чугула.

      Оон амыдыралында  онзагай болуушкун болганын уруг билир ужурлуг: ол школачы апарган болгай. Уруг ону онзалап билген  болур ужурлуг.

     Уругнун бодунун орээли ангы болза оон  кичээл кылыр  сандай, столун ангылап, хынамчалыг кылдыр белеткеп  кары- чугула чанчылдарнын бирээзи: сонга, стол, сандай, чырык болур.

     Хун чурумун таптыг, шын  кылдыр тургузары. Кичээл кылыр уезин, дыштанырын организаастар. Ооредилге биле сагылга чуруму чугула айтырыы уругнун …, кичээнгейлии болур. Ынчангаш хун чуруму онза чугула айтырыг апаар.

    Школаже ооренип киргени уругнун амыдыралынын овур-хевирин ундезини-биле оскертиптер. Ынчалзажок уругга ойнаар оюннар база чугула херек дээрзин уттуп болбас ужурлуг бис, оюн оорушку, хой янзы бооп артар ужурлуг. Оюн хевирлиг кичээлдерге чогуур уе турар апаар.

     Бирги классчынын чедиишкиннер чедип алыр дээн кузелин деткиир ужурлуг бис. Ооредилгенин ажыктыын, чедиишкиннин унезин уруг эскерип оорензин.

      Школада бугу байдалды ада-ие билген турар болза эки. Ол колдуунда ооредилге айтырыглары - дыр: ооредилге херекселдери, бажынга онаалгалар кууселдези, кылып алганы. Уруг-биле кады, чоок болуру чугула. Бо таварылгада, контроль аар эвес, сагыш-сеткилден чоок, бот-боттарын билчиринин байдалы турар ужурлдуг.

Уруг школага алган онаалгазы дээш харысаалганы билип, ону шингээдип алган дээрзинге бузурел тургустунгуже чедир  баштайгы уелерде хун буруде контроль турар ужурлуг.

Уругнун орнунга кандыг-даа онаалга кылырын хоруп турар.

Уругга арай берге бооп, силернин дузанарны алырынга ол белен болза, албан дузалажынар. Ынчалзажок чугле оон бодунун кылып шыдавас чуулун бодунарга ап болур силер, а артканын ол боду кылыр ужурлуг.

Онаалга хынап тура, ыыт чок болу бербес, уругну кончуп база болбас. Чазыг, шын эвес бижип, тыртып каан чуулдер бар болза, уругнун кичээнгейин олче хаара тудуп, эдип алырын сумелеээр. Мында кол-ла чуве-уругнун силерден коргарында, ону коргударында эвес болдур ийин. Негелделиг болур, а негелде чоптуг, бот-боттарын билчирини байдалынга тургустунар

Кичээлдер анаа дорт хамааржыр, ол оон дорт херээ дээрзин уругга билиндирер, ол  кымга-даа эвес бодунга ооренип турар болгай.

 Ооренир кузел оон доктаамал херек чуулу болу бээр кылдыр чанчыктырар.Ынчангаш оон мурнунга ындыг-мындыг дээн хевирлиг негелделер, сорулгалар салыр болзувусса, уруг чугле ол дээш кичээл кылыр кижи апарып болур. Кончуттунуп алырындан корткаш кичээлдээр болу бээр болза, школадан, ооредилгеден. Оон хону калыр.

 Уругну чуве билбес, медерели чок дээн чижектиг состер-биле соглеп, кончуп болбас. Силернин ол состеринерге ол бузуреп болур.

  Уруувус азы оглувус школадан чанып кээрге, чуу деп айтыргы салыр ийик бис? Ийе, дурген-не: «Кандыг демдек алдын дээр бис?» Бо удаада айтырыывысты оскээр салып корээлинер даан: «Богун кичээлдерге солун чуу болду? Сен чуну эн-не сонуургадын, чуну билбейн бардын?» дээн чижектиг.

Уругнун ооедилгезинде, сагылга -чурумунда силерни дувуредиксеп турар байдал бар болза, башкыдан, школанын психологундан суме айтырарындан эпчоксунган херээ чок.

Эки сайзыралды алыры биле уруг бажынга оске даалгалар кууседирин уламчылаар ужурлуг. Амыдыралдын чаа хевиринге чанчыксын дээш, кичээлден ангыда оске немелде хулээлгелерден ону хостап болбас.

Бодунун ходелиишкиннеринин азы кузел чогунун багай талаларын ол коруп, билип ооренир болза эки.Чугле ынчан ол улуг кижи дег ханы билип медерел кирер.  

     Бирги классчыга черле ниитизи-биле эге класстар оореникчилеринге ооредилге херекселдерин дараазында негелдени барымдаалап садып бээри чугула:

1. быжыг болур.;2ажыглаарынга эптиг, бодуун;3.чииги-биле солуп аптып болур.
2. портфель азы рюкзак быжыг болур ужурлуг, шупту чуве ында –ла болгай. Бичи школачылар шкодалага психология  талазы биле чанчыгар, оорунчуг база белен эвес орукту эртер.Ынчангаш моон мурнунда турганындан оларнын кичээнгейи кошкак апаар: бир-ле чувезин уттуп капкан азы бо-ла чидирип алган  болур. Ада-ие  ону тоовайн барып болур-ла ыйнаан бис.А уруга ол..? Школачы эге базымнарын ол ындыг эгелээр деп бе? Ынчангаш ручка, карандаш, ластиктер аар ортектиг эвес, а кол-ла чуве хой болзун.Чидирип уреп алган дижик?Оон корткан херээ чок, хааржакта суп кааннары бар-ла болгай. Чугле моон ынай кичээнгейлиг бол.
3.   Эге клаас оореникчилери дериг-херекселдерин хой болурун кузээрлер.Карандаштарнын оон хой болур, болук ручкалар, ластиктер база-ла ындыг.