Телне өйрәнүче укучылар өчен кагыйдәләр һәм тестлар
учебно-методический материал
Туган тел укытучылары өчен ярдәмлек
Скачать:
Вложение | Размер |
---|---|
telne_oyrnuche_ukuchylar_ochen_kagyydlr.docx | 64.87 КБ |
Предварительный просмотр:
Телне өйрәнүче укучылар өчен кагыйдәләр:
1.В татарском языке:
1) всегда мягкие гласные: ә [ ә ], ө [ ө ], ү [ ү ], и [ и ], е [ э ]
мәктәп ( магазин), бүлмә ( комната ), кибет (магазин ), өй ( дом )
2) всегда твердые гласные: а [ а ], о [ о ], у [ у ], ы [ ы ]
алма ( яблоко ), йорт ( дом ), буран ( метель), кыш ( зима )
2.Кая? – Куда?
-га, -гә, -ка, -кә ( в, на )
— Если слово заканчивается на звонкое согласное, добавляем окончание, которое начинается на звонкое согласное. В этом случае –га, -гә:
базар + га = базарга ( на рынок )
шәһәр + гә = шәһәргә ( в город )
- Если слово заканчивается на глухое согласное, добавляем окончание, которое начинается на глухое согласное. В этом случае –ка, -кә:
җыелыш + ка = җыелышка ( на собрание )
мәктәп + кә = мәктәпкә ( в школу )
- Если слова заканчиваются на гласные, всегда добавляем окончания, которые начинаются на звонкие согласные. В этом случае –га, -гә:
бакча + га = бакчага( в сад )
киштә + гә = киштәгә( на полку )
К мягкому слову – мягкое окончание К твердому слову – твердое окончание |
Мин мәктәпкә барам.
Я в школу иду.
Мин киштәгә китап куйдым.
Я на полку книгу положил.
- 3. Кайда? – Где?
-да, -дә, -та, -тә
— Если слово заканчивается на звонкое согласное, добавляем окончание, которое начинается на звонкое согласное. В этом случае –да, -дә:
Базар + да = базарда( на рынке )
Шәһәр + дә = шәһәрдә( в городе )
- Если слово заканчивается на глухое согласное, добавляем окончание, которое начинается на глухое согласное. В этом случае –та, -тә:
җыелыш + та = җыелышта ( на собрании )
мәктәп + тә = мәктәптә ( в школе )
- Если слова заканчиваются на гласные, всегда добавляем окончания, которые начинаются на звонкие согласные. В этом случае –да, -дә:
бакча + да = бакчада( в саду )
киштә + дә = киштәдә( на полке )
К мягкому слову – мягкое окончание К твердому слову – твердое окончание |
Мин мәктәптә укыйм.
Я в школе учусь.
Киштәдә китап ята.
На полке книгалежит.
4.Кайдан? – Откуда?
-дан, -дән, -тан, -тән, -нан, -нән
— Если слово заканчивается на звонкое согласное, добавляем окончание, которое начинается на звонкое согласное. В этом случае –дан, -дән:
базар + дан = базардан ( с рынка )
шәһәр + дән = шәһәрдән ( из города )
- Если слово заканчивается на глухое согласное, добавляем окончание, которое начинается на глухое согласное. В этом случае –тан, -тән:
җыелыш + тан = җыелыштан ( с собрании )
мәктәп + тән = мәктәптән ( из школы )
- Если слова заканчиваются на гласные, всегда добавляем окончания, которые начинаются на звонкие согласные. В этом случае –дан, -дән:
бакча + дан = бакчадан ( из сада )
киштә + дән = киштәдән ( с полки )
- Если слова заканчиваются на носовые согласные м , н, ңдобавляем окончания –нан, — нән
урман + нан =урманнан ( из леса )
бәйрәм + нән = бәйрәмнән ( с праздника )
К мягкому слову – мягкое окончание К твердому слову – твердое окончание |
Мин мәктәптәнкиттем.
Я ушел из школы.
Киштәдән китап алдым.
Сполки книгу взял.
Мин бәйрәмнән кайттым.
Я с праздника пришел.
5.Ничәнче? – Который по счету? ( порядковое числительное )
-ынчы, -енче, -нчы, -нче
бишенче — пятый
алтынчы — шестой
икенче — второй
- Если слова заканчиваются на согласные, добавляем окончания, которые начинаются на гласные: -ынчы, -енче:
бер+ енче = беренче( первый )
ун + ынчы = унынчы( десятый )
- Если слова заканчиваются на гласные, добавляем окончания, которые начинаются на согласные: -нчы, -нче:
алты + нчы = алтынчы( шестой )
җиде + нче = җиденче (седьмой )
Мин икенче сыйныфта укыйм.
Я во втором классе учусь.
Әтием чиратта утыз сигезенче кеше.
Папа в очереди 38ой человек.
1-бер, 2-ике, 3-өч, 4-дүрт, 5-биш, 6-алты, 7-җиде, 8-сигез, 9-тугыз, 10-ун, 11-унбер, 12-унике, 13-унөч, 14-ундүрт, 15-унбиш, 16-уналты, 17-унҗиде,18-унсигез, 19-унтугыз, 20-егерме.
30 – утыз
40 – кырык
50 – илле
60 – алтмыш
70 – җитмеш
80 – сиксән
90 – туксан
100 – йөз
1000 – мең ( бер мең )
— Числительные от 1 до 20 пишутся слитно.
— Числительные от 21 до 29 пишутся раздельно:
21 – егермебер, 26 – егермеалты, 29 – егерметугыз
— Числительные от 31 до 39 пишутся раздельно:
32 – утызике, 34 – утыз дүрт, 38 – утыз сигез
И остальные так же: 47 – кырык җиде, 52 – илле ике, 76 – җитмеш алты, 93 – туксан өч.
101 – йөз бер
123 – йөз егерме өч
216 – ике йөз уналты
3647 – өч мең алты йөз кырык җиде
- Кемне? Нәрсәне? – Кого? Что?
-ны/-не
Син кемне яратасың? – Ты кого любишь?
Мин әнине яратам. – Я маму люблю.
Мин кышны яратам. – Я зиму люблю.
Если в предложении речь идет конкретно о предмете, надо прибавить окончания –ны/-не. Это Винительный падеж – Төшем килеше ( в татарском языке ) Кемне? Нәрсәне? – Кого? Что? Например: Мин дәфтәрне югалттым. – Я тетрадь потерял. Что потерял? – Нәрсәне югалттың?
Если мы сообщаем о чем-то другом, например, о действии, можем и не использовать эти окончания. Пример: Что ты делаешь? Чем ты занимаешься? – Я книгу читаю ( мин китапукыйм )
- Вопросительные предложения
Син кая барасың? – Ты куда идешь?
Мин мәктәпкә барам. – Я в школу иду.
Предложения мы строим с помощью вопросов. А также вопросы можем заменить на аффиксы –мы/-ме.
В вышеприведенном предложении мы спрашиваем куда он идет. В этом случае мы поставили сам вопрос. А если мы захотим узнать, в школу ли именно он идет, вопрос заменяем нааффиксы:
Синмәктәпкә барасыңмы? – Ты в школу идешьли?
Әйе, мин мәктәпкә барам. – Да, я в школу иду.
8.Окончания множественного числа.
-лар, -ләр, -нар, -нәр
— Если слова заканчиваются на носовые согласные м , н , ң, всегда добавляются окончания множественного числа –нар, -нәр:
урман ( лес ) + нар = урманнар ( леса )
кием ( одежда ) + нәр = киемнәр ( одежды )
куян ( заяц ) + нар = куяннар ( зайцы )
бәйрәм ( праздник ) + нәр = бәйрәмнәр ( праздники )
- В остальных случаях всегда -лар, -ләр:
китап ( книга ) + лар = китаплар ( книги )
дәфтәр ( тетрадь ) + ләр = дәфтәрләр ( тетради )
парта ( парта ) + лар = парталар ( парты )
киштә ( полка ) + ләр = киштәләр ( полки )
Имена существительные в сочетании с именами числительными в татарском языке употребляются в единственном числе:
Китаплар – книги
Семь книг – җиде китап
җиде китаплар – ошибка!!! |
- Глагол – Фигыль
Нишли? – Что делает? ( Настоящее время– обозначает действие, совпадающее с моментом речи )
-а, -ә, -ый, -и
Нишли? | Что делает? |
Яза Укый Утыра Ашый Эчә | Пишет Читает Сидит Кушает Пьет |
Марат китап укый. – Марат книгу читает.
Алинә чәй эчә. – Алина чай пьет.
Нишләде? – Что сделал? ( Прошедшее время )
-ды, -де, -ты, -те
Нишләде? | Что сделал? |
Язды Укыды Утырды Ашады Эчте | Написал Читал Сидел Кушал Пил |
- Если слова заканчиваются на звонкие согласные, добавляем окончания, которые начинаются на звонкие согласные: -ды, -де
- Если слова заканчиваются на гласные,добавляем окончания, которые начинаются на звонкие согласные: -ды, -де
Язды – написал
Укыды – прочитал
Килде – пришел
Эшләде– работал
- Если слова заканчиваются на глухие согласные,добавляем окончания, которые начинаются на глухие согласные: -ты, -те
Качты – спрятался
Эчте – выпил
Ачты – открыл
Кайтты — пришел
Когда добавляем окончание к главному слову, глагол должен быть в начальной форме, который будет отвечать на вопрос нишлә? – что делай?( повелевает, принуждает)
Нишлә?
Укы – читай! Укыды — прочитал
Яз – пиши! Язды — написал
Утыр – сиди! Утырды — сидел
Җырла – пой! Җырлады – спел
Есть отрицательная форма : аффиксы –ма, —мә
Укы ( читай ) + ма = укыма ( не читай )
Кер ( заходи ) + мә = кермә ( не заходи )
Аффиксы отрицательной формы всегда добавляем после главного слова, потом только добавляются остальные окончания.
Укы + ма + ды = укымады(не прочитал )
Кер + мә + де = кермәде( не зашел )
Мин – я
Син – ты
Ул – он
Без – мы
Сез – вы
Алар — они
Когда глаголы спрягаются по лицам, берут определенные окончания. Их надо запомнить!!!
глаголы в настоящем времени.
Мин укыйм – я читаю
Мин укыйм я читаю
Син укыйсың ты читаешь
Ул укый__ он читает
Без укыйбыз мы читаем
Сез укыйсызвы читаете
Алар укыйларони читают
Мин сөйлим – я рассказываю.
Мин сөйлим я рассказываю
Син сөйлисең ты рассказываешь
Ул сөйли___ он рассказывает
Без сөйлибез мы рассказываем
Сез сөйлисез вы рассказываете
Алар сөйлиләр они рассказывают
Глаголы в прошедшем времени
Мин сөйләдем – Я рассказал.
Мин сөйләдем я рассказал
Син сөйләдең ты рассказал
Ул сөйләде___ он рассказал
Без сөйләдек мы рассказали
Сез сөйләдегез вы рассказали
Алар сөйләделәр они рассказали
Мин укыдым – я прочитал
Мин укыдым я прочитал
Син укыдың ты прочитал
Ул укыдыон прочитал
Без укыдык мы прочитали
Сез укыдыгыз вы прочитали
Алар укыдылар они прочитали
10.Соң – после
-дан, -дән, -тан, -тән, -нан, -нән + соң |
Җәйдән соң – после лета
Кыштан соң – после зимы
В татарском языке находятся после главного слова, а в русском – до!
Кадәр — до
-га, -гә, -ка, -кә + кадәр |
Җәйгә кадәр – до лета
Кышка кадәр – до зимы
- Если слово заканчивается на звонкое согласное, добавляем окончание, которое начинается на звонкое согласное.
- Если слово заканчивается на глухое согласное, добавляем окончание, которое начинается на глухое согласное.
- Если слова заканчиваются на гласные, всегда добавляем окончания, которые начинаются на звонкие согласные.
Язга кадәр – до весны
Мәктәпкә кадәр – до школы
Яздан соң – после весны
Мәктәптән соң – после школы
11.Категория принадлежности имен существительных
Принадлежность ( тартым ) – это специфическая категория имен существительных в татарском языке.
Склонение имен существительных по принадлежности.
Минем – мой, моя, мое
Синең – твой, твоя, твое
Аның – его
Безнең – наш
Сезнең – ваш
Аларның – их
Слова, оканчивающиесяна согласные, берут себе следующие аффиксы:
Минем кулым ( моя рука )дәфтәрем ( моя тетрадь )
Синең кулың дәфтәрең
Аның кулы дәфтәре
Безнең кулыбыз дәфтәребез
Сезнең кулыгыз дәфтәрегез
Аларның куллары дәфтәрләре
Минем дәфтәрем бик матур.
Моя тетрадь очень красивая.
Синең кулың пычрак.
Твоя рука грязная.
Слова, оканчивающиеся на гласные, берут себе следующие аффиксы:
Минем тәрәзәм апам
Синең тәрәзәң апаң
Аның тәрәзәсе апасы
Безнең тәрәзәбез апабыз
Сезнең тәрәзәгез апагыз
Аларның тәрәзәләре апалары
Аның апасы мәктәптә эшли.
Её сестра в школе работает.
!!!Существительные әти, әни, әби, бабай имеют специфичные аффиксы принадлежности:
Минем әтием әнием әбием бабам
Синең әтиең әниең әбиең бабаң
Аның әтисе әнисе әбисе бабасы
Безнең әтиебез әниебез әбиебез бабабыз
Сезнең әтиегез әниегез әбиегез бабагыз
Аларның әтиләре әниләре әбиләре бабалары
Безнең әбиебез балалар бакчасында эшли.
Наша бабушка в садике работает.
Слова, оканчивающиеся на глухие согласные п, к , чередуются со звонкими согласными б, г.китап, күлмәк
Минем китабым күлмәгем
Синең китабың күлмәгең
Аның китабың күлмәгең
Безнең китабыбыз күлмәгебез
Сезнең китабыгыз күлмәгегез
Аларның китаплары күлмәкләре
3 лицо мн.числа не меняется.
Категория принадлежности может выражаться и аффиксами –ныкы/-неке ( прибавляются к слову, обозначающему обладателя предмета )
дәфтәр укучыныкы – тетрадь ученика
кемнеке? – чей? чья? чьё?
Проверьте себя
1 вариант.
- Найдите правильный ответ.
1.Ул Казан… кайта.
а) –дан б) –тан в) — нан
- Алар Самара… кайталар.
а)-дан б) –дән в) –нан
- Без Мәскәү… кайтабыз.
а) –дан б)-дән в) –нән
- Мин Пермь… кайтам.
А) –нан б) –нән в) –тән
- Бу кеше Саратов… кайта.
А) –тан б) –дан в) –тән
- Бу егет Яр Чаллы… кайта.
А) –дән б) –нан в) –дан
- Бу апа Бөгелмә… кайта.
А) –дан б) –тан в)-дән
- Бу кеше Америка… кайта.
А) –дән б) –дан в) –нан
- II. Найдите правильный перевод.
1.Без
А) они б) я в) мы
- сәлам
А) здравствуй б) привет в) доброе утро
- Хәерле кич
А) доброе утро б) добрый день в) добрый вечер
- кешеләр
А) дамы б) мальчики в) люди
- укый
А) читает б) пишет в) играет
- уйный
А) читает б) пишет в) играет
- Мин барам.
А) ты идешь б) я иду в) он идет
- Киңурам
А) большая улица б) широкая улица б) узкая улица
2 вариант
- Найдите правильный ответ.
1.Без кыш көне урман… барабыз.
а) –нә б) –кә в) –га
- Урманда без җиләк җыя… .
А) –сыз б) –сың в) –быз
- Балалар елга… су коеналар.
А) –ка б) –та в) –да
- Төлке урманда яш… .
А) –а б) –ә в) –и
- Аю кышын йокл… .
А) –а б) –ый в) –и
- Без авыл… китәбез.
А) –га б) –кә в) –гә
- Мин урман… бик яратам.
А) –не б) –нан в) –ны
- Апам авыл… китте.
А) –га б) –гә в) –ны
- II. Найдите правильный перевод.
1.Сакларга
А) работать б) охранять в) кататься
- урманнан
А) из леса б) в лес в) в лесу
- җыярга
А) собирать б) пилить в) охранять
- йөрергә
А) плавать б) ходить в)кататься
- җиләк
А)грибы б) ягоды в) деревья
- төлке
А) заяц б) медведь в) лиса
3 вариант.
- Найдите правильный ответ.
1.Дустым Казан шәһәре… бара.
А) –нә б)-на в)-гә
- Җәен без авылда ял итә… .
А) –быз б) –сың в) –без
- Бу әби авыл… яши.
А) –да б) –дә в) –га
- Мин туган авылым… бик яратам.
А) –не б) –нан в) –ны
- Урамда машина… йөри.
А) -ләр б) –лар в) –нар
- Тиен… урманда яшиләр.
А) –нар б) –ләр в) –нәр
- Әбием кибет… кайтты.
А) –тан б) –тән в) –дән
- Әти өйгә кайт… .
А) –ды б) –ты в) –те
- Найдите правильный перевод.
- Кайтырга
А) поехать б) возвращаться в) делать
- Авылда
А) из деревни б) деревня в) в деревне
- Һәйкәл
А) здание б) площадь в) памятник
- Бакча
А) сад б) школа в) дом культуры
- Китәргә
А) уехать б) выйти в) войти
- Шәһәр
А) город б) село в) поселок
Правильные ответы!
| 1 вариант | 2 вариант | 3 вариант | |||
| I | II | I | II | I | II |
1 | В | В | В | Б | А | Б |
2 | А | Б | В | А | В | В |
3 | Б | В | В | А | А | В |
4 | Б | В | В | Б | В | А |
5 | А | А | Б | Б | Б | А |
6 | В | В | А | В | В | А |
7 | В | Б | В |
| Б |
|
8 | Б | Б | А |
| Б |
По теме: методические разработки, презентации и конспекты
10 нчы сыйныф рус төркемендә укучылар өчен татар әдәбиятыннан тестлар
10 нчы сыйныф рус төркемендә укучыларның белемнәрен тикшерү өчен төзелгән тестлар....
Н.Нәҗминең “Татар теле” шигырендә туган телнең бөеклеге чагылышы.
"Н.Нәҗминең "Татар теле" шигырендә туган телнең бөеклеге чагылышы" дигән татар әдәбияты дәресе рус мәктәпләренең 9 нчы сыйныф татар төркеме өчен төзелде. Дәрестә Н.Нәҗминең "Татар теле" ши...
Телне тизләтелгән ысул белән өйрәнү
Татар телен дәүләт теле буларак җөмһүриятебез тормышының барлык, өлкәләренә гамәлгә кертү өчен, аны бездә яшәүче башка милләт вәкилләренең дә үзләштерүенә ирешү зарур....
Укучыларның дөньяны танып белүдә һәм милли үзаңны үстерүдә туган телнең әһәмияте
Моё выступление на Первом Всероссийском форуме учителей родных языков в Москве....
Укучыларның дөньяны танып белүдә һәм милли үзаңны үстерүдә туган телнең әһәмияте
Моё выступление на Первом Всероссийском форуме учителей родных языков в Москве....
Укучылар өчен кагыйдәләр
Укучылар өчен кагыйдәләр...
9-нчы сыйныф укучылары өчен тестлар.
9-нчы сыйныф укучылары өчен тестлар...
- Мне нравится (1)
Комментарии
Бирелгән кагыйдәләр һәр
Бирелгән кагыйдәләр һәр укучыга һәм укытучыга ярдәмлек буларак кулланыла. Бик зур рәхмәт