Послание Главы Чувашии Государственному Совету Чувашской Республики (на чувашском языке)
материал на тему

Послание Главы Чувашии Государственному Совету Чувашской Республики (на чувашском языке)

Хисеплě депутатсем, ěçтешсем, Чăваш Енре пурăнакансем!

Эпир тата тепӗр ҫулталӑк пӗрле тухӑҫлӑ ӗҫлесе ирттертӗмӗр. 2015 ҫул ҫӑмӑлах пулмарӗ, Раҫҫей регионӗсем йывӑрлӑхсене пӑхӑнмасӑр малалла ҫирӗппӗн аталанса пыраҫҫӗ. Тӗп тӗллеве мала хурса – халӑх пурнӑҫне лайӑхлатас тесе эпир курӑмлӑ ӗҫсем турӑмӑр.

Ют патшалӑхсенчен илсе килекен таварсем вырӑнне кирлӗ продукцие хамӑр патӑмӑртах кӑларатпӑр. Ҫӗнӗ производствӑсем уҫатпӑр, ача сачӗсемпе шкулсем, фельдшерпа акушер пункчӗсем, спорт тата культура объекчӗсем хута яратпӑр. Ҫамрӑк ӑрӑва ӗҫе юратса ӳсме пулӑшатпӑр.

Юлташсем! Кашни ҫитӗнӗве халӑх туптать, унта кашнин тӳпи пур.

Эпир вӑй-хала шеллемесӗр ӗҫлекен, пысӑк ҫитӗнӳсем тӑвакан ҫынсене сума сӑватпӑр, вӗсемпе мӑнаҫланатпӑр, тивӗҫлипех мухтанатпӑр.  

Умра пирӗн – ҫӗнӗ ҫитӗнӳсем!

Раҫҫей Президенчӗ Владимир Путин хӑйӗн Ҫырӑвӗнче регионсемшӗн импорта улӑштарас, бюджетсене шайлаштарас, апат-ҫимӗҫ хӑрушсӑрлӑхне тивӗҫтерес, граждансене социаллӑ пулӑшу парас, сывлӑх сыхлавӗпе вӗренӳ тытӑмӗсене ҫӗнетсе аталантарас ыйтусене татса парасси тӗп вырӑнта  пулнине палӑртрӗ.

Эпӗ 2015 ҫулхи авӑн уйӑхӗнче пулса иртнӗ Чӑваш Ен Пуҫлӑхӗн суйлавӗнче хамшӑн сасӑланӑ мӗнпур ҫынна чунтан тав тӑватӑп.

Пӗрлехи сасӑлав кунӗн кӑтартӑвӗсем ҫакна ҫирӗплетсе пачӗҫ – Чӑваш Ен халӑхӗ пирӗн яваплӑ социаллӑ политикӑна, экономикӑн кал-кал аталанӑвне, нацисемпе тӗнсен хушшинчи килӗшӳлӗхе тивӗҫтерессине тӗпе хуракан ҫул-йӗре шанать.

Чӑваш Енре пурӑнакансемпе эпир «Пӗрле пурӑнатпӑр – пӗрле ӗҫлетпӗр» халӑх программине туса хатӗрлерӗмӗр, вӑл пурнӑҫа кӗме тытӑнчӗ те ӗнтӗ. Ӗҫтешсемпе, министерствӑсемпе ведомствӑсен тата вырӑнти хӑй тытӑмлӑх органӗсен ертӳҫисемпе пӗрле граждансен сӗнӗвӗсемпе хушӑвӗсене тӗплӗн тишкерсе пӑхса тухатпӑр тата вӗсене пурне те пурнӑҫласа пыратпӑр.

2016 ҫула Чӑваш Енре Ӗҫ ҫыннине халалланӑ. Ҫакӑ республикӑра пурӑнакан мӗнпур ҫынна, вӑл миҫе ҫултине, арҫын е хӗрарӑм пулнине, социаллӑ статуса, политика шухӑш-кӑмӑлне пӑхмасӑр, пӗр чӑмӑра пӗрлештерӗ тесе шухӑшлатӑп. Шухӑшӗ ансат – тӳрӗ кӑмӑлпа тата чунтан хавхаланса пурнӑҫлакан ӗҫ кӑна пурлӑх тӗлӗшӗнчен те, ӑс-хакӑл енчен те ырлӑх кӳрет, пултарулӑха туллин уҫса пама тата пурнӑҫра тивӗҫлӗ вырӑн йышӑнма май парать. 

Эпир ӗҫ ҫыннине пулӑшма тивӗҫ, мӗншӗн тесен республикӑри экономика ырлӑхӗн никӗсне шӑпах ҫав ӗҫчен алӑсем йӗркелеҫҫӗ вӗт.

Пирӗн ӑру тивӗҫлӗ тӗслӗхсене ӑша хывса ҫитӗннӗ: эпир вӑрҫӑ вӑхӑтӗнчи йывӑр ҫулсене чӑтса ирттернӗ, Тӑван ҫӗршыв ирӗклӗхӗпе никама пӑхӑнманлӑхне хӳтӗлесе хӑварнӑ, халӑх хуҫалӑхне чӗртсе тӑратнӑ ҫынсене сӑнран пӗлетпӗр. 

Аслӑ Ҫӗнтерӳ тунӑранпа 70 ҫул ҫитнине уявланӑ вӑхӑтра пӗлтӗрхи ҫу уйӑхӗн 9-мӗшӗнче савӑнӑҫлӑн утнӑ чухне Вилӗмсӗр полк колонни чи пысӑкки пулчӗ, ҫакӑ – пире хальхи вӑхӑтра пурӑнма тата ӗҫлеме майсем туса парассишӗн хӑйсен пурнӑҫне панӑ ҫынсене тивӗҫлипе асра тытнин ырӑ тӗслӗхӗ.

Ҫавӑн чухне, ҫакна пиртен кашниех туйрӗ пулӗ тетӗп, паттӑр аттесемпе асаттесем тата мӑн асаттесем пирӗнпе юнашар килсе тӑнӑн туйӑнчӗ. Ҫавӑнпа та эпир сирӗнпе вӗсен шанӑҫне тӳрре кӑлараймасӑр тӑма пултараймастпӑр!

Республикӑра ҫаплах фронтран инҫетри тылра вӑрҫӑн малти линийӗнчи евӗр тӑватӑ ҫул хушши ырми-канми ӗҫленӗ – ҫӑкӑр ҫитӗнтернӗ, чун хавалӗпе тӑрӑшса тырпул тухӑҫне пысӑклатнӑ, завод цехӗсенче тар тӑкнӑ, Аслӑ Ҫӗнтерӗве ҫывхартассишӗн пӗтӗм вӑй-халне панӑ – ҫынсем те хисепре, вӗсемпе те тивӗҫлипе мӑнаҫланатпӑр.

Эпир паянхи ӗҫ паттӑрӗсене те хисеплетпӗр.

Пирӗн республикӑра ӗҫ ҫыннине яланах уйрӑммӑн сума сунӑ. Кашни ҫулах ҫу уйӑхӗн 1 мӗшӗнче – Ҫуркуннепе Ӗҫ уявӗнче – эпир Чӑваш Енри чи лайӑх ӗҫ династийӗсене чыслатпӑр. Вӗсен хушшинче вӗренӳ, сывлӑха сыхлас ӗҫ, культура, промышленноҫ, ял хуҫалӑх, строительство ӗҫченӗсем тата ытти отрасль представителӗсем.

Вӗсен пурнӑҫ ҫулӗ – ҫынна унӑн ӗҫне кура хисепленине ҫирӗплетекен чи лайӑх тӗслӗх. Черетпе халӗ пирӗн ачасемпе мӑнуксем тивӗҫлипе ӗҫлеме вӗренччӗр, хӑйсен пултарулӑхне туллин уҫса парса пурнӑҫра тивӗҫлӗ ҫын пулччӑр тесе хамӑртан мӗн кирлине йӑлтах тумалла. Ун чухне Чӑваш Ен тата Раҫҫей малашлӑхӗ ӑнӑҫлӑ пуласса ҫирӗппӗн шанма пултаратпӑр!

Телейлӗ, пурнӑҫпа кӑмӑллӑ пулас тесен кашни ҫыннӑн хӑй ыттисене кирлине туйса тӑмалла, унӑн хӑтлӑ кил-ҫурт, тивӗҫлӗ ӗҫ укҫи пулмалла, вӑл лайӑх медицина пулӑшӑвӗпе усӑ курма, пахалӑхлӑ пӗлӳ илме пултармалла тата хӑйӗн ачисен малашлӑхӗ ырӑ пулассине шанмалла.Ҫаксем пирӗн Чӑваш Енре пурте пур!

Пепке ҫуралать кӑна-ха, патшалӑх вара уншӑн тӑрӑшма тытӑнать. Эпир ку чухнехи перинаталь центрӗсем тӑвас тата вӗсене тӗпрен юсас ӗҫсем валли укҫа-тенкӗ уйӑратпӑр, ачасем ҫуралнӑ ҫемьесене финанс пулӑшӑвӗ паратпӑр: ку вӑл амӑшӗн капиталӗ те, виҫҫӗмӗш ачашӑн паракан тӳлев тата ыт. те.

Ҫакна палӑртмалла: ҫуралакан пӗр ача пуҫне тивекен бюджет тӑкакӗсем 2010 ҫултан пуҫласа вӑтамран 2,6 хут пысӑкланчӗҫ. Республикӑра тӑтӑшах тӑватӑ ҫул хушши ҫураласлӑхӑн кал-кал аталанӑвне шута илетпӗр. Ку пирӗн ӗҫ-хӗлӗн тухӑҫлӑ кӑтартӑвӗ тата мӑнаҫланмалли пулӑм!

Юлашки пилӗк ҫулта республикӑри пепкесен вилеслӗхӗн кӑтартӑвӗ – Раҫҫейре чи пӗчӗккисенчен пӗри тата ӑна тӗнчери малта пыракан ҫӗршывсен кӑтартӑвӗсемпе танлаштарма пулать.

Ахальтен мар ӗнтӗ 2015 ҫулта Раҫҫей Президенчӗ ҫумӗнчи Ача прависемпе ӗҫлекен уполномоченнӑй рейтингӗнче Чӑваш Ен ачасем валли пурӑнма чи лайӑх майсем йӗркеленӗ 10 регион шутне кӗнӗ. Ку вӑл пирӗнпе сирӗн ӗҫе пысӑк хак пани! 

Пирӗн сывӑ, хастар тата савӑнӑҫлӑ ачасем мӗн чухлӗ нумайрах – республикӑра телейлӗ те ҫирӗп ҫемьесем ҫавӑн чухлӗ ытларах! Ҫемье – пирӗн общество никӗсӗ. Ҫавӑнпа та демографин хальхи кал-кал аталанӑвӗн кӑтартӑвӗсене сыхласа хӑварни питех те пӗлтерӗшлӗ.

Федерацин амӑшӗн капиталӗн программи вӑйра тӑрассине 2018 ҫулхи раштав уйӑхӗн 31-мӗшӗччен тӑснӑ. Республикӑн амӑшӗн капиталӗн программине те, унӑн пӗр ҫемьене тивӗҫекен виҫи 100 пин тенкӗпе танлашать, малалла тӑсмалла тесе шутлатӑп.

Чӑваш Республикин Патшалӑх Канашӗн депутачӗсемпе ку ыйту пирки тивӗҫлӗн канашланӑ, граждансен пӗрлӗхӗ те пуҫарӑва ырлать.

Ҫын вӑй-хӑвачӗ – Чӑваш Ене аталантармалли чи пӗлтерӗшлӗ тупра, ҫавӑнпа та пирӗн хамӑрӑн граждансен ӑнӑҫулӑхне инвестицисем хывмалла. Халӑха диспансеризаци ирттерни шӑпах ҫав тӗллеве пурнӑҫлать. Ҫынсен пурнӑҫӗпе сывлӑхне сыхласси, чирсене маларах тупса палӑртасси тата вӗсене асӑрхаттарасси – паянхи чи пӗлтерӗшлӗ ӗҫ. Вӑхӑтра кӳнӗ медицина пулӑшӑвӗ ҫынна туллин ӗҫлеме тата пурӑнма, ачисемпе мӑнукӗсене пӑхса ҫитӗнтерме, спортпа туслашма май парать.

Юлашки виҫӗ ҫулта республикӑра пурӑнакан пӗтӗм ҫынна диспансеризаци ӗҫне явӑҫтарнӑ. Ҫак тӗллевпе 800 миллион тенке яхӑн тӑкакланӑ, анчах унӑн кӑтартӑвӗсем пӗлтерӗшлӗрех! Тӗп пӗтӗмлетӳ шутӗнче – халӑх чӗрепе юн тымарӗсен чирӗсене пула вилесси 14 процент чакни, онкологи чирӗсене маларах тупса палӑртасси 7 процента ҫити ӳсни, ҫӗр-ҫӗр ҫын  пурнӑҫне сыхласа хӑварни.

Республикӑн Сывлӑх сыхлавӗн министерстви умне тӗллев лартатӑп: диспансер тӗпчевне ирттермелли тытӑма лайӑхлатмалла тата пациентсем валли палӑртакан вӑхӑт тӑкакӗсене пахалӑх шайне чакармасӑр май килнӗ таран кӗскетмелле!

Медицина пулӑшӑвӗн, ҫав шутра пысӑк технологиллӗ медицина пулӑшӑвӗн юрӑхлӑхне ӳстерес тӗлӗшпе малалла ӗҫлемелле. Пысӑк ӑсталӑхлӑ пулӑшӑва Мускавра е чикӗ леш енче кӑна кӳме пултараҫҫӗ текен шухӑшлав халӗ те ҫирӗп-ха.

 Ҫав хушӑрах паян Чӑваш Ен сиплев учрежденийӗсем тӗрлӗ енӗпе ӑна чи ҫӳллӗ шайра кӳреҫҫӗ. Халӗ республика тулашне тухмасӑр, ҫемьерен, килтен уйрӑлмасӑр пысӑк технологиллӗ пулӑшу илме пулать. Эпир ҫак тӗллеве ку чухнехи медицина учрежденийӗсен, ҫав шутра федераци пӗлтерӗшлисен те, тытӑмне тапхӑрӑн-тапхӑрӑн туса пурнӑҫлама тӑрӑшрӑмӑр.

Раҫҫей тӗп онкологӗ Михаил Давыдов республикӑра пулса курнӑ вӑхӑтра Чӑваш Енре кӳрекен ятарлӑ онкологи пулӑшӑвне Европа стандарчӗсен шайне ҫитерме пӗтӗм май пулнине палӑртрӗ. Республикӑри онкологсем халех ӗнтӗ чирлӗ ҫынсене сиплессипе ҫыхӑннӑ чи кӑткӑс ыйтусем енӗпе телемедицина технологийӗсемпе усӑ курса Мускав специалисчӗсенчен консультаци пулӑшӑвӗ илеҫҫӗ.

Онкологи диспансерӗн ҫӗнӗ хирурги корпусне туса пӗтерме федераци бюджетӗнчен хушма укҫа-тенкӗ уйӑрнине пысӑк ҫитӗнӳ тесе шутлатӑп. Ҫакӑ ӑна кӑҫалах хута яма май парать, апла пулсан онкологи пулӑшӑвӗ ҫынсемшӗн тата та юрӑхлӑрах пулма тытӑнать. 200 яхӑн ӗҫ вырӑнӗ йӗркеленет, хирургсен ку чухнехи операци пӳлӗмӗсенче ӗҫлеме май пулать, операцисен шучӗ вара ҫулталӑкне 12 пин таран ӳсет.

Юлашки ҫулта сывлӑх сыхлавӗн 10 объектне тӗпрен юсанӑ, 40 фельдшерпа акушер пункчӗ туса хута янӑ, Шупашкарта икӗ ҫӗнӗ поликлиника уҫнӑ.

Социологи ыйтӑмӗсен кӑтартӑвӗсем тӑрӑх, халӑх Чӑваш Енре кӳрекен медицина пулӑшӑвӗпе кӑмӑллӑ пулнин кӑтартӑвӗ ҫулсерен ӳсет. Паян республикӑра пурӑнакан ҫынсен 57 проценчӗ медицина пулӑшӑвӗн пахалӑхӗпе кӑмӑллӑ. Республика федерацин Атӑлҫи округӗнчи регионсен сывлӑха сыхлас ӗҫ тытӑмӗн тухӑҫлӑхӗн рейтингӗнче 4-мӗш вырӑн йышӑнать. Анчах та больницӑсенче пайӑр профильлӗ специалистсем ҫитменнипе пӗрлех черетсем пулни те – паянхи чӑнлӑх.

Чӑваш Ен Сывлӑх сыхлавӗн министерствине «Пациент ячӗпе» проект шайӗнче республикӑри кашни поликлиника ӗҫне комплекслӑ майпа хак парассине туса ирттерме тата вӗсем кӳрекен медицина пулӑшӑвне лайӑхлатма хушатӑп. Унсӑр пуҫне медицина учрежденийӗсен тытӑмне аталантарас ӗҫе малалла тӑсма тӗллев лартатӑп.  Ҫитес виҫӗ ҫулта республика районӗсенче тата 50 фельдшерпа акушер пункчӗ, Шупашкар хулинче вара ҫӗнӗ поликлиникӑсем ҫӗклесе лартмалла.

Чӑваш Ен – сывӑ регион! Эпир халӑха хӑйӗн сывлӑхӗ ҫине пысӑк яваплӑхпа пӑхма кирлине ӑша хывма пулӑшатпӑр.

 Анчах та ҫав хушӑрах, официаллӑ статистика кӑтартӑвӗсем тӑрӑх, республикӑра кашни ҫулах чирленӗрен ӗҫлеме пултарайман 2 миллион ытла куна шута илеҫҫӗ. Ку вара кашни ӗҫлекенех чире пула ҫулталӑкне сахалтан та 5 кун ӗҫе тухманнине пӗлтерет. Ҫынсем чирленине пула туса кӑларайман регионӑн пӗтӗмӗшле продукчӗн ҫухатӑвӗ ҫулталӑкне 1 миллиард ытла тенкӗпе танлашать.

Ӗҫ ҫыннин ҫулталӑкӗ шайӗнче ӗҫ вырӑнӗсенче вӑй хума хӑтлӑ тата лайӑх майсем йӗркелес енӗпе мӗн кирлине пурне те тумалла тесе шутлатӑп.

Республикӑри предприятисен ӗҫ тухӑҫлӑхне ӳстерес тата ӗҫлекенсен сывлӑхне сыхласа хӑварас тӗллевпе мӗнпур ӗҫ паракана «Предприятин сывлӑх профильне» туса хатӗрлеме ыйтатӑп. Лайӑх ертӳҫӗ ӗҫченсен сывлӑхӗшӗн тӑрӑшать, мӗншӗн тесен ҫакӑ вӑл – предприяти ҫитӗнӗвӗн никӗсӗ.

Сывлӑха сыхлас ӗҫ, ытти отрасль пекех, инвесторсемшӗн илӗртӳллӗ пулса тӑмалла. Республикӑра патшалӑх гарантийӗсен программисене пурнӑҫлакан патшалӑхӑн мар медицина учрежденийӗсен шучӗ ҫулсерен йышлӑланса пырать. Ҫакӑ ҫынсене кӳрекен медицина пулӑшӑвӗн калӑпӑшне палӑрмаллах ӳстерме, сывӑ конкуренци йӗркелеме, ҫапла вара, юлашкинчен, пулӑшу ӗҫӗсен пахалӑхне лайӑхлатма май парать. Пурте пӗрле тӑрӑшса ӗҫлесе эпир кашни ҫын сывлӑхне сыхласа хӑваратпӑр.

Хисеплӗ ӗҫтешсем!

Эпир демографи, сывлӑх сыхлавӗ енӗпе чылай ӗҫ турӑмӑр. Вӑрах вӑхӑта палӑртакан кун йӗркинче, Раҫҫей Президенчӗ Владимир Путин сӑмахӗсемпе калас пулсан – «нацие сыхласа хӑварасси, ачасене воспитани парса ӳстересси тата вӗсен таланчӗсене уҫса парасси».

Паллӑ ӗнтӗ, республика умӗнчи тӗллевсене  пурнӑҫлама пирӗн Чӑваш Ен аталанӑвне хастар хутшӑнма пултаракан ӑрӑва пӑхса ҫитӗнтермелле. Хамӑрӑн ачасене чӑн-чӑн патриот пулма, пурнӑҫри улшӑнман хаклӑхсене ӑша хывма, тӑван ен йӑли-йӗркине юратма тата хисеплеме вӗрентсе ӳстерни пысӑк пӗлтерӗшлӗ. Ҫамрӑк ӑру мӗнлерех пулнинчен, вӑл пурнӑҫра хӑйӗн вырӑнне тупма пултарнинчен республика тата Раҫҫей пуласлӑхӗ килет.

Вӗренӳ тытӑмне аталантарма кашни ҫулах республика бюджечӗн укҫи-тенкин 30 процентне уйӑратпӑр.

Шкулчченхи вӗренӗве аталантарасси ҫине те тимлӗ пӑхатпӑр.

Ачасене ача садне вырнаҫтарасси унччентерех кӑна-ха ҫивӗч ыйту шутӗнчеччӗ. Пӗрлӗхлӗ Раҫҫейӗн «Ача сачӗсем – ачасене!» программине пурнӑҫланине пула эпир 3 ҫултан аслӑрах пепкесене ача сачӗсенче вырӑнсемпе тивӗҫтертӗмӗр. Ҫак тӗллевсем валли кӑна 3 миллиард та 670 миллион тенкӗ уйӑрнӑ, ача садне ҫӳрекен пӗр ача пуҫне каякан бюджет тӑкакӗсен сумми, 2010 ҫулхипе танлаштарсан, 1,7 хут ытла ӳсрӗ!

Иртнӗ ҫул пӗтӗмлетӗвӗсем тӑрӑх, эпир виҫӗ ҫултан пуҫласа ҫичӗ ҫула ҫитичченхи ачасене вырӑнпа 100 проценчӗпех тивӗҫтернӗ Раҫҫейри малта пыракан регионсен йышне кӗтӗмӗр. Ҫакна палӑртас тетӗп: муниципалитетсен 60 процентӗнче икӗ ҫултан аслӑрах ачасене ача сачӗсенчи вырӑнсемпе тивӗҫтернӗ. Халӗ ҫакна ытти муниципалитетсенче те тумалла.

 Ҫынна аталантармалли тата воспитани памалли тата тепӗр тапхӑр вӑл шкул шутланать.Вӗрентекенсем пӗчӗк ҫынна ун умӗнчи пурнӑҫ мӗнлерех анлӑ та тӗрлӗ енлӗ пулнине уҫса параҫҫӗ. Ачасен таланчӗпе пултарулӑхӗ шӑпах кунта пуҫласа палӑраҫҫӗ, кунтах ӗҫ ҫыннин пуласлӑхӗ никӗсленет.

Пӗтӗмӗшле пӗлӳ парас ӗҫе аталантарассипе ҫыхӑннӑ ыйтусем республика Правительствишӗн тӗп ыйтусем шутланаҫҫӗ. Ҫавна май ырӑ кӑтартусем те ҫук мар. Ҫулталӑк пӗтӗмлетӗвӗсем тӑрӑх, Чӑваш Енри 9 шкул Раҫҫейри чи лайӑх 500-топ шкул шутне, 12 ял шкулӗ вара – Раҫҫейри чи лайӑх 200 шкул шутне кӗнӗ. Унсӑр пуҫне пӗлтӗр пирӗн республика ял шкулӗсенче паракан пӗлӳ пахалӑхӗ енӗпе чи лайӑх пилӗк регион шутне кӗме тивӗҫнӗ. Ку  – пӗлтерӗшлӗ кӑтарту!

Пӗтӗм Раҫҫейри тата тӗнчери олимпиадӑсен ҫӗнтерӳҫисемпе призерӗсен шучӗ республикӑра ӳснӗҫемӗн ӳссе пырать. Шкул ачисен пӗтӗм Раҫҫейри олимпиадин юлашки тапхӑрне кӑна илер: 2015 ҫулта, 2014 ҫулти 22 тӗслӗхпе танлаштарсан, 43 ҫӗнтерӳ. Олимпиадӑн юлашки тапхӑрне хутшӑннин кӑтартулӑхӗпе Чӑваш Ен Раҫҫей Федерацийӗн чи лайӑх вунӑ субъекчӗн йышӗнче.

Паллах, ҫакнашкал ҫитӗнӳсене ашшӗ-амӑшӗ хӑйсен ачисене тивӗҫлипе пӑхса ӳстерес тата вӗрентес тесе тӑрӑшмасӑр, вӗрентекенсен кашни кунхи ырми-канми ӗҫӗсӗр тума май килмӗччӗ. Эпӗ вӗрентекенсене – чӑн-чӑн ӗҫченсене, професси ӑстаҫисене – тав тӑватӑп тата республика Правительствине хӑйсен пӗлӗвӗпе ӑсталӑхне тӑтӑшах ӳстерсе пыракан, ачасене пӗлӳ парас тата вӗсене тӗрлӗ енлӗн аталантарас ӗҫре чунне парса тӑрӑшакан вӗрентекенсене пулӑшмаллине тата хавхалантармаллине шута илме ыйтатӑп.

Чӑваш Ен Вӗренӳ министерствине Пӗтӗм Раҫҫейри тата тӗнчери предмет олимпиадисен, ҫавӑн пекех професси ӑсталӑхӗн олимпиадисен ҫӗнтерӳҫисемпе призерӗсене хатӗрленӗ педагогсем валли Чӑваш Республикин Пуҫлӑхӗн премийӗсене туса хурас енӗпе сӗнӳсем хатӗрлеме хушатӑп. Вӗсем пирӗн ачасен пуласлӑхӗшӗн тӑвакан пархатарлӑ ӗҫе хак пама май та ҫук. Асӑннӑ олимпиадӑсен ҫӗнтерӳҫисене хатӗрленӗ педагогсем валли премие – 250 пин тенкӗ, призерсене хатӗрленӗ вӗрентекенсем валли вара 150 пин тенкӗ виҫепе палӑртма сӗнетӗп.

Вӗрентекенсене професси тӗлӗшӗнчен аталантарасси, вӗсене хӑйсен ӑсталӑхне ӳстерме хавхалантармалли майсем туса парасси ҫине уйрӑмах тимлӗн пӑхмалла. Ачасене хастар чунлӑ, мал ӗмӗтлӗ тата хальхи технологисене алла илнӗ учительсем вӗрентмелле. Пирӗн тӗллев – педагогика аслӑ шкулӗсенчен вӗренсе тухакан ҫамрӑк специалистсем шкулсене кӑмӑл туртнипе ӗҫлеме килме майсем туса парасси. Вӗренӳ министерствине ҫамрӑк вӗрентекенсене хавхалантармалли тата  пулӑшу памалли сӗнӳсем хатӗрлеме хушатӑп.

Пирӗн хамӑр ӗҫсене ик-виҫӗ утӑм маларахрине шута илсе пурнӑҫламалла. Демографин лайӑх лару-тӑрӑвӗ шкулсен шӑнӑҫулӑхне витӗм кӳме тытӑнни халех палӑрма пуҫларӗ. Ҫавӑнпа та ача сачӗсем тӑвас енӗпе хастар ӗҫленӗ хыҫҫӑн ҫӗнӗ шкулсем тума тытӑнатпӑр.

Строительствӑпа юсаса ҫӗнетес ӗҫсене пурнӑҫланипе пӗрлех ял шкулӗсен инфратытӑмне модернизацилес ӗҫе – вӗсенче санитари тата гигиена требованийӗсене тивӗҫтерекен хальхи условисем туса хурас, энерги перекетлемелли технологисене ӗҫе кӗртес тӗллевпе – пуҫӑнма хушатӑп.

Эпир ача сачӗсем тунӑ чухнех ӗҫлеме пултарнине тата хамӑр ҫине илнӗ тивӗҫсене пурнӑҫлама пӗлнине федераци шайӗнче кӑтартса патӑмӑр. Ҫавӑнпа та шкулсем тума федераци укҫи-тенкине илме ирттерекен конкурсра ҫӗнтерме пирӗн пӗтӗм май пур. Шупашкарта пӗрремӗш шкул Гладков урамӗнчи халӑх йышлӑ пурӑнакан микрорайонта ҫӗкленмелле. Ҫитес 10 ҫул хушшинче 30 шкултан кая мар тума тата ҫӗнетме тӗллев лартатӑп.

Малалли сӑмахсене эпӗ республика Правительстви валли кӑна мар, ҫавӑн пекех бизнес тытӑмӗсен ертӳҫисем валли те палӑртса калас тетӗп.

Эпир ача сачӗсем тунӑ чухне патшалӑхпа уйрӑм ҫын ӗҫтешлӗхӗн лайӑх опычӗпе тухӑҫлӑн усӑ куртӑмӑр ӗнтӗ. Эпӗ сире ҫӗнӗ шкулсен ҫурчӗсене тӑвас ӗҫе те хутшӑнма чӗнсе калатӑп, вӗсене каярах патшалӑх тӳлесе илет. Ҫакӑ вӑл пысӑк пӗлтерӗшлӗ социаллӑ тӗллеве пӗр-пӗриншӗн тупӑшлӑ пурнӑҫламалли лайӑх вариант, унсӑр пуҫне хӑвӑрт тата тухӑҫлӑ ӗҫлесе пирӗн ачасем валли тата та лайӑхрах шкулсем, вӗренӗве вара – пахалӑхлӑрах, юрӑхлӑрах тумалли мел те.

Хисеплӗ ӗҫтешсем, Сире тепӗр самаях ҫивӗч ыйту ҫине тимлӗрех пӑхма ыйтатӑп. 2015 ҫулта ҫул ҫитмен ҫамрӑксем преступлени тӑвасси ӳсрӗ. Ку енӗпе ӗҫлекен мӗнпур орган ӗҫ-хӗлне кирлӗ пек йӗркеленине пула ҫул ҫитмен ҫамрӑксем тӑвакан преступленисен ӳсӗмӗн хӑвӑртлӑхне пӗлтӗрхи иккӗмӗш ҫур ҫуллӑхра 12 процента ҫити чакарма май килчӗ.

Вӗренӳ министерстви умне Чӑваш Республикин Шалти ӗҫсен министерствипе, вырӑнти хӑйтытӑмлӑх органӗсемпе, социаллӑ службӑсемпе, общество организацийӗсемпе, Ача прависемпе ӗҫлекен уполномоченнӑйпа пӗрле пур пек фактсене тишкерсе тухма тата  ҫул ҫитмен ҫамрӑксен хушшинчи криминогенлӑ лару-тӑрӑва лайӑх еннелле улӑштармалли пайӑр ӗҫсен планне туса хатӗрлеме тӗллев лартатӑп.

Ачасене хӑйсене килӗшекен ӗҫпе кӑсӑклантармалла, спорта, пултарулӑха, обществӑшӑн усӑллӑ ӗҫе явӑҫтармалла. Чӑваш Енре хушма пӗлӳ паракан тытӑмра вӗренекен ачасен шучӗ ҫирӗппӗн ӳсни палӑрать. Раҫҫей Вӗренӳ министерствин хаклавӗ тӑрӑх, республикӑн ку тӗлӗшпе пухнӑ опычӗ чӑннипех те сайра йышшискер. Хушма пӗлӳ паракан тата пӗтӗмӗшле пӗлӳ паракан тытӑмсенче хушма пӗлӳ илекен ачасен шучӗпе Чӑваш Ен Раҫҫей Федерацийӗн чи лайӑх вунӑ субъекчӗ йышӗнче.

Пирӗн таврашри тӗнче ытла та хӑвӑрт улшӑнса пырать. Ҫавӑнпа та эпӗ ачасене хӑвӑрт тата тӗрӗс шухӑшлама вӗрентесси питех те пӗлтерӗшлӗ тесе шухӑшлатӑп. Ӑс-тӑна ҫирӗплетме, тӗслӗхрен, шахмат тата шашка вӑййисем питӗ лайӑх вӗрентеҫҫӗ. Вӗсен секцийӗсене пур ҫӗрте те чӗртсе тӑратмалла тата аталантармалла.

Кашни муниципалитетрах ачасемпе ҫамрӑксен инженерипе техника пултарулӑхне аталантарас енӗпе программа туса хатӗрлемелле.

Шкул ачисемпе студентсене професси суйласа илме пулӑшассине тата вӗсене професси ӗҫ-хӗлне маларах явӑҫтарассине ҫӗнӗлле йӗркелемелле.

Ҫакӑ палӑртуллӑ: Ӗҫ ҫыннин ҫулталӑкӗнче Чӑваш Ен Раҫҫей Федерацийӗн Вӗренӳ министерстви тата пӗтӗм тӗнчери Ворлдскиллс пирӗншӗн питех те пӗлтерӗшлӗ электротехника енӗпе регионсен хушшинчи вӗренӳ центрне тумалли правӑна ҫӗнсе илме ирттернӗ конкурсӑн 6 ҫӗнтерӳҫинчен пӗри пулса тӑчӗ.

Професси пӗлӗвӗ паракан учрежденисен пурлӑхпа техника никӗсне ҫирӗплетме, вӗрентӳ хатӗр-хӗтӗрне, тӗнче шайӗнчи станоксене туянма ҫитес икӗ ҫул хушшинче 1 миллиард тенкӗ ытла уйӑрма палӑртнӑ. Ҫакӑ пӗлӳ пахалӑхне лайӑхлатма кӑна мар, ҫамрӑксен хушшинче ӗҫ профессийӗсен ят-сумне ӳстерме те пулӑшӗ. Раҫҫей Правительствинче палӑртнӑ тӑрӑх, вӗрентӳ центрӗсем тунӑ ҫӗре хутшӑнакан регионсем ҫӗршыври ӑс-хакӑл управҫисем шутланаҫҫӗ, малашнехи программӑсене тӗрӗслесе пӑхас ӗҫе те ытларах вӗсенех явӑҫтараҫҫӗ.

Ҫитес 10  ҫулта Чӑваш Ен тӗнче шайӗнчи электротехника кластерӗн специалисчӗсене вӗрентсе хатӗрлемелли сайра йышши вӗрентӳ вырӑнӗ  пулса тӑтӑр тесе мӗнпур вӑйран тӑрӑшмалла. Пирӗн республика тата ҫӗршыв пуласлӑхӗ – вӗсенче!

Хисеплӗ депутатсем тата ӗҫтешсем!

Ӳт-пӳ тата ӑс-хакӑл тӗлӗшӗнчен сывӑ ҫын кӑна тухӑҫлӑ пулма пултарать!

Спорт ҫынна йӗркене кӗртет, унӑн ҫӗнтерес кӑмӑлне ҫирӗплетет, ушкӑн хӑватне туйма вӗрентет, пире вӑйлӑ тӑвать, ырӑ кӑмӑл-туйӑм тата вӑй-хал кӳрет. Пирӗн хамӑрӑн ачасене харпӑр хӑй тӗслӗхӗпе спорта юратма хӑнӑхтармалла, вӗсене тӗрлӗ енлӗн аталанма пулӑшмалла. Компьютер сӗнекен тӗлсӗр вӑйӑсенчен пистерсе ачасене хӑйсен ашшӗ-амӑшӗпе тата юлташӗсемпе пӗрле ытларах уҫӑ сывлӑшра пулма вӗрентмелле.

Юлашки ҫулсенче республикӑра физкультурӑпа тата спортпа туслашма лайӑх майсем йӗркеленӗ. Эпир спортӑн пӗр  объектне те хупма е унӑн профильне улӑштарма памарӑмӑр! Федерацин тӗллевлӗ программин тата республикӑн тивӗҫлӗ программисен, ҫавӑн пекех «Физкультурӑпа сывлӑха ҫирӗплетмелли комплекссем тӑвасси» социаллӑ проект шайӗнче республикӑра 50 ытла спорт сооруженийӗ тунӑ тата юсаса ҫӗнетнӗ. Вӗсенчен пӗри – «Шупашкар-Арена» Пӑр керменӗ. Спорт инфратытӑмне аталантарма 6 миллиард тенкӗ ытла хывнӑ. Эпир физкультурӑпа спорт сферине инвестицисем чи нумай хывакан Раҫҫей Федерацийӗн пилӗк субъекчӗ йышне кӗретпӗр. Пирӗн ачасен, ҫавӑн пекех пирӗнпе сирӗн те спорта чун туртнипе те, професси шайӗнче те хутшӑнма майсем пур!

Паян республикӑри спорт шкулӗсене 34 пин ытла ачапа ҫамрӑк ҫӳрет. Юлашки пилӗк ҫулта массӑллӑ спорт разрядникӗсен, Раҫҫей спорт мастерӗсен тата тӗнче класлӑ спорт мастерӗсен шучӗ икӗ хута яхӑн ӳсрӗ.  2015 ҫулта кӑна 64 спортсмен Раҫҫей спорт мастерӗ пулса тӑчӗ. Ку – республикӑри спорт аталанӑвӗн историйӗнчи рекордлӑ кӑтарту!

Хальхи вӑхӑтра Чӑваш Ен паллӑ спортсменӗсем Рио-де-Жанейро хулинче иртекен ҫуллахи Олимп вӑййисене хутшӑнма хатӗрленеҫҫӗ. Олимп тата Паралимп командисен кандидачӗсен списокӗнче Чӑваш Енри 34 спортсмен хушамачӗпе ячӗ те пур. Унчченхи Вӑйӑсемпе танлаштарсан пирӗн спортсменсем хутшӑнакан спорт тӗсӗсен шучӗ икӗ хут ӳснӗ.

Олимп тата Паралимп пӗрлештернӗ командисен кандидачӗсене, ҫавӑн пекех вӗсен тренерӗсене Вӑйӑсене лайӑхрах хатӗрленме пулӑшас тӗллевпе эпир тӗп команда членӗсене 30 пин тенкӗ виҫепе тата резерв йышӗн членӗсене 15 пин тенкӗ виҫепе кашни уйӑхра стипендисем тӳлемелле турӑмӑр.

Ҫакӑ пурте физкультурӑпа спорт отрасльне аталантарма кӑна мар, пӗтӗмӗшле илсен, республика аталанӑвне те ҫӗнӗ вӑй хушать.

Ҫӗнӗ пуҫарусен йышӗнче – шкул хоккей лиги, кӑҫалхи хӗлле вӑл Шупашкарта пуҫласа иртет, малашне вара унта мӗнпур муниципалитетах хутшӑнӗ.

Шкул хоккей лигин ӑмӑртӑвӗсем шкул ҫумӗнчи тата картишсенчи ҫӗнӗ тата юсаса ҫӗнетнӗ уҫӑ хоккей площадкисенче иртеҫҫӗ.

Социаллӑ яваплӑхлӑ бизнесӑн ырӑ тӗслӗхне «Чӑвашкабель» предприяти кӑтартать, вӑл Шупашкар хула администрацийӗпе пӗрле картишсенче 10 ытла ҫӗнӗ хоккей коробки уҫнӑ тата 200 яхӑн ачана хоккеистсен формипе тивӗҫтернӗ.

Республикӑра волейбол тата баскетбол шкул лигисем те ӑнӑҫлӑ ӗҫленине палӑртса хӑваратӑп.

Пурӑнакан вырӑнта тӳлевсӗр уҫӑ спорт площадкисен тытӑмне туса хурас ӗҫе малалла тӑсӑпӑр. 2015 ҫулта Шупашкар хулинче искусствӑллӑ футбол уйӗпе, чупмалли ҫулсемпе, хоккей коробкипе тата урамри тренажерсемпе тивӗҫтернӗ шкулсен хушшинчи стадион хута кайрӗ. Стадиона Пӗтӗм Раҫҫейри «Пӗрлӗхлӗ Раҫҫей» политика партийӗн социаллӑ проекчӗн шайӗнче тунӑ. 2020 ҫулччен Чӑваш Енре сахалтан та ҫавнашкал 10 сооружени тумалла. Вӗсем ачасемпе ҫамрӑксемшӗн активлӑ кану тата спорт центрӗсем пулса тӑмалла. Унсӑр пуҫне ҫакӑ эпӗ маларах асӑнса хӑварнӑ ҫивӗч ыйтӑва – ҫул ҫитмен ҫамрӑксем преступлени тӑвассине чакарассине – татса парас ӗҫре пулӑшать.

Чӑваш Еншӗн никӗсри шутланакан спорт тӗсӗсене аталантарма велоспорт-маунтинбайк тата биатлон енӗпе Олимп вӑййисене хатӗрлекен регионти икӗ пысӑк центр тӑвас ӗҫ вӗҫленсе пырать.

Шупашкарти «Олимпийский» тата «Спартак» стадионсене ҫӗнетесси те малалла тӑсӑлӗ. Асӑннӑ спорт учрежденийӗсене 2018 ҫулхи футбол чемпионатне хутшӑнакан командӑсем тренировка ирттермелли базӑсен йышне кӗртнӗ.

«Сывӑ наци» текен ӑнлав граждансен ӳт-пӳ сывлӑхне кӑна мар, кӑмӑл-сипет сывлӑхне те палӑртать. Нумай нациллӗ Чӑваш Республикинче обществӑпа политика лару-тарӑвӗ вун-вун ҫул хушши ҫирӗп шайра сыхланса упранать, ӑс-хакӑлпа кӑмӑл-сипет никӗсӗсем ҫирӗпленсе малалла аталанаҫҫӗ.

Мускав тата Пӗтӗм Руҫ Патриархӗ Святейший Кирилл килсе кайни пӗтӗм республика пурнӑҫӗнче паллӑ йӗр хӑварчӗ. Сумлӑ хӑна ҫакна палӑртрӗ: «Чӑваш Енпе Шупашкар хули халӑх пурнӑҫне хӑтлӑлатас тӗлӗшпе те, чиркӗве аталантарас тӗлӗшпе те пысӑк ҫул утса тухнӑ». Таса пурнӑҫлӑ Сергий Радонежский ячӗпе Шупашкарта лартакан чиркӳ никӗсне капсула хывса хӑварнӑ вӑхӑтра вара Святейший Кирилл Патриарх: «Чиркӳсем чӑннипех те кирлӗ чухне ҫӗкленеҫҫӗ. Халӑха чиркӳсем кирлӗ пулсан, ӗненӳ пирӗн чӗресенче пурӑнать. Апла-тӑк халӑх пурнӑҫне хӑватлӑ ӑс-хакӑл вӑйӗ чӗм парса тӑрать», – терӗ.

2015 ҫул Раҫҫейре Литература ҫулталӑкӗ паллӑпа иртрӗ, Чӑваш Республикинче вара вӑл Константин Васильевич Иванов ҫулталӑкӗ пулчӗ.

Тӗнчери ҫирӗм тӑхӑр ҫӗршыври вырӑс чӗлхиллӗ ҫӗр ҫирӗм ытла ҫынна пӗрлештернӗ «Нарспие» вулатпӑр» пӗтӗм тӗнчери проект чи паллӑ пуҫарусенчен пӗри пулса тӑчӗ. Чӑваш Ен халӑхӗн наци мӑнаҫлӑхӗ шутланакан вилӗмсӗр поэма тӗнчери халӑхсен 20 чӗлхипе уҫҫӑн та илемлӗн янӑрарӗ.

Республика Раҫҫейри чи вулакан ҫирӗм регион йышне кӗчӗ. Вӑл хӑйне кӗнеке инфратытӑмӗ лайӑх шайра аталаннӑ, литература йӑли-йӗркисене тытӑмлӑн пулӑшса пыракан, влаҫ органӗсем вулав культурине аталантарасси ҫине кирлӗ пек пӑхакан регион пек кӑтартса пачӗ.

Паян хальхи Чӑваш Ен ҫинчен каласа кӑтартакан витӗмлӗ, талантлӑ произведенисем нихҫанхинчен те ытларах кирлӗ. Кӗнеке вулама кӑмӑлланине, тӑван чӗлхене юратса хисеплес туйӑма аталантармалла тата чӗртсе тӑратмалла, литературӑна ҫӗнӗ художествӑлла пусӑма – Константин Иванов, Геннадий Айхи пек чаплӑ сӑмах ӑстисен шайне – ҫӗклемелле.

2016 ҫула ҫӗршыв Президенчӗ Владимир Путин Раҫҫей Кино ҫулталӑкӗ тесе пӗлтерчӗ. Кӑҫал чӑн малтанах ҫӗршыври пӗчӗк хуласенчи кинозалсен тытӑмне аталантарасси ҫине тимлӗрех пӑхма йышӑннӑ. Чӑваш Ен Раҫҫейри Кино искусствине пулӑшакан фондран Улатӑр, Ҫӗмӗрле, Канаш хулисенчи клубсем валли цифра кинооборудованийӗ туянма 15 млн тенкӗлӗх тӳлевсӗр субсидисем илет. Пирӗн куракансем хӑйсем юратакан совет тата Раҫҫей киноклассикӗсен фильмӗсене, Раҫҫей историйӗ, ҫӗршыври тата тӗнчери пулӑмсем ҫинчен тӗрӗс каласа кӑтартакан хамӑр ҫӗршывра ӳкернӗ ҫӗнӗ фильмсене  пӑхма пултарӗҫ.

Федерацин яла аталантармалли программи шайӗнче Вӑрмар, Ҫӗрпӳ тата Елчӗк районӗсенче нумай функциллӗ культура центрӗсем тума тытӑнаҫҫӗ. Малашлӑхра республикӑри ытти районта ҫавнашкал тата 8 центр тумалла.

Чӑваш Енӗн чӑннипех пысӑк туризм вӑй-хӑвачӗ пур: сайра тӗл пулакан ҫутҫанталӑк, хӑйнеевӗрлӗ культура тата йӑла-йӗрке, эпир вӗсемпе пӗтӗм Раҫҫее тата ют ҫӗршывсене те паллаштарма хатӗр.

Чӑн ӗҫсем тума вӑхӑт ҫитрӗ. Туризма аталантарни мӗнпур шайри влаҫ органӗсемшӗн, экономикӑн чӑн секторӗпе пулӑшу ӗҫӗсен сферишӗн: хӑна ҫурчӗсемшӗн, туризм тата реклама компанийӗсемшӗн, санаторисемпе обществӑлла апатлану предприятийӗсемшӗн, массӑллӑ информаци хатӗрӗсемшӗн, ҫавӑн пекех республикӑра пурӑнакан тӗрлӗ професси ҫыннисемшӗн  те пысӑк пӗлтерӗшлӗ.

Ачасен вӗренӳ туризмӗн программине Чӑваш Ен чи малтан хутшӑннӑ регионсен шутӗнче. 2015 ҫулта истори тата культура еткерӗн объекчӗсемпе 45 пин ытла ача паллашнӑ.

«Чӑваш Енри халӑх ушкӑнӗсем» туризмпа кану кластерне тӑвасси» инвестици проектне пурнӑҫлас ӗҫ малалла пырать. Кӑҫалхи ҫулла халь тӑвакан «Амазония» этнокультура паркӗнче велосипед ҫулӗсемпе ҫуран ҫула, уҫӑлса ҫӳремелли тротуарсене туса пӗтерӗҫ. «Шыв арманӗ» администраци-йӑпану комплексне тума пуҫланӑ, ун тытӑмӗнче чӑваш апачӗпе сӑйлакан ресторан та пулмалла. Аквапарк тума пуҫӑнаҫҫӗ. Шупашкар хули 550 ҫул тултариччен тата тӑватӑ ҫул юлать. Ҫак вӑхӑт тӗлне «Чӑваш Енри халӑх ушкӑнӗсем» проекта предпринимательлӗх пӗрлӗхӗпе пӗрле пурнӑҫа кӗртмелле.

Атӑл леш енне газ кӗртни, Атӑл ҫыранӗн хӗррисене тата Хӗрлӗ тӳреме юсаса ҫӗнетни, юханшыв туризмне аталантарни пире Раҫҫей ҫыннисене тата ытти ҫӗршывран килекен туристсене Чӑваш Енпе Шупашкар илемне туллин кӑтартма май парӗҫ.

Асӑннӑ тӗллеве пурнӑҫлас тӗлӗшпе ӗҫленӗ чухне татса памалли тӗп ыйту – Чӑваш Ен территорийӗнче туризм инфратытӑмне туса хурасси тата аталантарасси. Ҫитменнине тата вӑл пӗр харӑсах ҫӗр ҫын килнине кӑна мар, пин-пин ҫын килнине те ҫӑмӑллӑнах чӑтса ирттерме пултаракан инфратытӑм пултӑр.

Чӑваш Енӗн хисеплӗ ҫыннисем, ӗҫтешсем, юлташсем, туссем!

Республика ертӳҫин должноҫне уйӑрса лартнӑ кунран пуҫласах эпӗ Чӑваш Енӗн инвестици илӗртӳлӗхне ӳстерни пысӑк пӗлтерӗшлӗ пулнине ҫине-ҫине палӑртатӑп. Инвестицисем конкурентлӑ, хальхи саманара кирлӗ таварсем кӑларма май параҫҫӗ тата вӗсемех предприятисене ӑнӑҫуллӑ тӑваҫҫӗ.

Пирӗн республикӑра экономикӑн промышленноҫ, ял хуҫалӑхӗ, строительство тата ытти отраслӗсем лайӑх аталаннӑ. Анчах та хальхи самана ҫӗнӗ требованисем палӑртать. Пирӗн пысӑк тухӑҫлӑ ӗҫ вырӑнӗсем йӗркелемелле, экономикӑн малашлӑхлӑ енӗсене аталантармалла, ӗҫ тухӑҫлӑхне тӗллевлӗн ӳстерсе пымалла тата ӑна кура – ӗҫ укҫи шайне те.

Ку тӗлӗшпе палӑртса хунӑ тӗллевсемпе килӗшӳллӗн тата тӗплӗн тӑвакан ӗҫ хӑйӗн ырӑ кӑтартӑвӗсене кӳрет тата чи ҫӳллӗ шайра тивӗҫлӗ хак илет. Пӗлтӗр Петербургри пӗтӗм тӗнчери экономика форумӗнче ҫӗршыв Президенчӗ Владимир Путин Чӑваш Ене бизнеса тытса пымалли чи лайӑх регионсен шутӗнче асӑнчӗ. Республика Раҫҫей Федерацийӗн субъекчӗсенчи инвестици климачӗн тӑрӑмне палӑртакан Наци рейтингӗнче 9-мӗш вырӑн йышӑнчӗ.

Унсӑр пуҫне эпир Раҫҫей Федерацийӗн субъекчӗсен инновациллӗ аталанӑвӗн рейтингӗнче пиллӗкмӗш вырӑнта тӑратпӑр. Управлени ӗҫӗнче ҫӗнӗлӗхсемпе усӑ курас енӗпе те республика Раҫҫейӗн чи лайӑх регионӗсенчен пӗри шутланать.

Эпир ҫӳллӗ шайри вырӑнсене сыхласа хӑварасси вӗсене ҫӗнсе илессинчен чылай йывӑртарах пулнине лайӑх ӑнланатпӑр. Инвестора явӑҫтарас енӗпе ҫӗршыври регионсен хушшинче пыракан конкуренци тупӑшӑвӗ паян нихҫанхинчен те ҫивӗчрех. Инвестор валли май килнӗ таран хӑтлӑрах тата илӗртӳллӗрех майсем туса пама мӗнпур резерва явӑҫтармалла.

Чӑваш Енре малашлӑх тӗллевӗллӗ тата ҫӗнӗ йышши таварсем туса кӑларакан предприятисем валли лайӑх майсем туса параҫҫӗ. Инновациллӗ экономика инфратытӑмӗ лайӑхланать. Инжиниринг, ҫамрӑксен инновациллӗ пултарулӑхӗн, прототипировани, сертификаци центрӗсенчен, индустри паркӗсенчен тӑракан анлӑ сеть туса хунӑ.

2015 ҫулта Чӑваш Республикин сертификаципе стандартизаци тата тӗрӗслев центрӗ уҫӑлчӗ. Вӑл электротехника кластерӗн предприятийӗсене тата ытти отрасль предприятийӗсене хӑйсен таварне тӗрӗслев ирттернипе тата сертификациленипе пулакан тӑкакӗсене чакарма кӑна мар, ҫавӑн пекех Раҫҫей энергетикин наци стандарчӗсене йӗркелес ӗҫре те  хӑйсен позицийӗсене вӑйлатма май парать. Эпир малашлӑхлӑ наукӑна тата ҫӗнӗ экономика валли кадрсем вӗрентсе хатӗрлес ӗҫе укҫа-тенкӗ хыватпӑр. Ҫӗнӗ ресурс центрӗсем уҫӑлаҫҫӗ, вӗренӳ организацийӗсемпе учрежденийӗсем тата бизнес пӗр-пӗринпе тачӑрах та тачӑрах хутшӑнса ӗҫлеҫҫӗ. Ку ҫав тери лайӑх!

Ҫӗнӗ йышши ӗҫсене инвестицисем хывас ыйтусем ҫине тимлӗн пӑхни хӑйӗн кӑтартӑвне кӳрет.

Пӗлтӗр производство ӳсӗмне шӑпах наукӑпа тачӑ ҫыхӑннӑ тата инновациллӗ предприятисем тивӗҫтерчӗҫ. Хими таварӗсем туса кӑларасси –10,7 процент, электрооборудовани, электрон тата оптика оборудованийӗ туса кӑларасси – 6 процент чухлӗ ӳсрӗ. Ҫав предприятисем импорта улӑштармалли туртӑмпа килӗшӳллӗн ӗҫлеҫҫӗ. Хими отраслӗнче пирӗн предприятисем Китайран, Украинӑран тата Словакирен кӳрекен таварсене хамӑрӑннипе улӑштараҫҫӗ, электротехникӑра вара – Сименс, Тошиба, АББ, Шнайдер Электрик евӗр пысӑк фирмӑсен таварӗсене.

Чӑваш Ен компанийӗсене Крым Республикине хывакан энерги кӗперне хута янӑ ҫӗре хутшӑнма шаннине уйрӑммӑн палӑртса хӑваратӑп. Реле хӳтӗлевӗпе автоматика комплексне, энерги кӗперне технологи тӗлӗшӗнчен тытса пымалли автоматланӑ тытӑмӑн пысӑкрах пайне «ЭКРА» наукӑпа производство предприятийӗ тӑратнӑ.

Производствӑна модернизацилени чылай предприятире ӗҫ тухӑҫлӑхне пысӑклатма пулӑшрӗ. Ҫакӑн пек ӗҫлени производство калӑпӑшне тивӗҫлӗн ӳстерме май парать, ӗҫшӗн кирлӗ пек тӳлеме тата хӑтлӑ ӗҫ условийӗсем йӗркелеме пулӑшать.

Уйрӑммӑн илсен, ӗҫ тухӑҫлӑхӗн пысӑк шайне «Перкарбонат» акционерсен обществи, унти кӑтарту пӗр ҫын пуҫне 6,3 млн тенкӗпе танлашать, Ҫӗмӗрлери ятарлӑ автомобильсен завочӗ – 4,3 млн тенкӗ, «Бреслер» наукӑпа-производство предприятийӗ – 3,9 млн тенкӗ, «ВНИИР» акционерсен обществи – 3,4 млн тенкӗ чухлӗ кӑтартупа тивӗҫтереҫҫӗ. Асӑннӑ предприятисенче пысӑк ӗҫ тухӑҫлӑхне кура ӗҫшӗн тӳлекен укҫа-тенкӗ те регионти экономикӑри вӑтам ӗҫ укҫи шайӗнчен 2-2,5 хут пысӑкрах.

Халӑх программине хатӗрленӗ шайра республика Правительстви умне лартнӑ пысӑк тӗллевсенчен пӗрне – 2020 ҫул тӗлне 250 миллиард тенкӗрен кая мар инвестици явӑҫтарассине, кашни ҫулах 5-рен кая мар ҫӗнӗ производство уҫассине – эпӗ пӗлтернӗччӗ ӗнтӗ.

2015 ҫулта Чӑваш Енре Раҫҫейшӗн ҫӗнӗ шутланакан пысӑк технологиллӗ темиҫе производство уҫӑлчӗ.

Раҫҫей Федерацийӗн Правительствин Председателӗ Дмитрий Анатольевич Медведев хутшӑннипе «Хӗвел» заводра хӗвел модулӗсем туса кӑларакан ҫӗршыври пӗрремӗш производствӑна хута янӑ.

Шупашкарта «Фуджикура Аутомотив РУС Шупашкар» яппун компанийӗн Раҫҫейри пӗрремӗш завочӗ ӗҫлеме пуҫларӗ, унта Volkswagen автомобильсем валли кабельсемпе жгут туса кӑларассине йӗркеленӗ. Предприятин малашлӑхӗ пысӑк. Яппун бизнесменӗсем каланӑ евӗр, вӗсем час килсе ҫитеймеҫҫӗ – йышӑну тӑвиччен нумай шухӑшлаҫҫӗ, анчах та вӑрахлӑха килеҫҫӗ. Предприятие уҫни регионӑн инвестици вӑй-хӑватне яппунсен пысӑк компанийӗсемпе банкӗсен умӗнче презентацилени пулчӗ. Японирен килнӗ 30 яхӑн бизнесмен Чӑваш Енре бизнес валли йӗркеленӗ майсене тивӗҫлипе хак пачӗ. Шанатӑп: «Фуджикура» компани завочӗ – пирӗн республикӑпа Япони хушшинчи тухӑҫлӑ ҫыхӑнӑвӑн пуҫламӑшӗ кӑна.

«Экоклинкер» предприятин клинкерлӑ брусчатка тата кирпӗч туса кӑларакан иккӗмӗш линийӗ хута кайнӑ. Унччен ку продукцие пирӗн ҫӗршыва Европа ҫӗршывӗсенчен кӳнӗ.

 «Спектр» наукӑпа производство предприятийӗнче инновациллӗ силиконпа акрил полимерӗсем тата эмальсем, эмульсисемпе сӑмаласем туса кӑларассине  анлӑлатнӑ, «Динамика» предприятире наукӑпа производствӑн ҫӗнӗ корпусӗн пӗрремӗш черетне хута янӑ. Ҫаксем производство отчетӗнчен илнӗ йӗркесем кӑна мар. Ку кӑтартусем ҫӗнӗ пысӑк технологиллӗ ӗҫ вырӑнӗсем, конкурентлӑ ӗҫ укҫи ҫинчен пӗлтереҫҫӗ, республикӑра пурӑнакансен инҫете тухса ҫӳремесӗрех хӑйсен ҫемйине тивӗҫтерме чӑн майсем пулнине ҫирӗплетеҫҫӗ.

Ҫавнашкал инвестици проекчӗсем ытларах пулмалли майсем йӗркелемелле. Эпир малалла каяс тесен мӗнлерех мерӑсем йышӑнмаллине лайӑх ӑнланатпӑр. Ку шута килӗшӳ йӗркисене туса ирттерме палӑртнӑ вӑхӑта кӗскетни те, электронлӑ майпа паракан пулӑшу ӗҫӗсен йышне, ҫав шута строительство валли ирӗк илессине те кӗртсе, пысӑклатни те кӗреҫҫӗ.

Ятарлӑ инвестици контракчӗн мелӗсемпе усӑ курассине пурнӑҫа кӗртмелле, ун шайӗнче тупӑшран илекен налук ставкине нуле ҫитичченех чакарма май пулать.

Раҫҫей Президенчӗн хушӑвне пурнӑҫласа республикӑра йӗркелӳ штабне тата проект офисне туса хунӑ, вӗсен тӗп ӗҫӗ – пысӑк пӗлтерӗшлӗ проектсене пурнӑҫлассине пулӑшса пыма Чӑваш Республикин ӗҫ тӑвакан влаҫ органӗсенче проект управленине ӗҫе кӗртесси.

Проектсене пӑхса тухассин шайне тата вӗсене пурнӑҫланин пахалӑхне ӳстерес шутпа республика Правительстви умне Чӑваш Республикин ӗҫ тӑвакан влаҫ органӗсенче проект управленийӗн тытӑмне пӗр кӑлтӑксӑр ӗҫлеттерессине тивӗҫтерме тӗллев лартатӑп.

Иртнӗ ҫул Шупашкарта Индустри паркӗн инфратытӑмӗн объекчӗсен строительствине вӗҫлени паллӑ пулӑм пулса тӑчӗ. Кунта ҫитес икӗ ҫулта ку чухнехи вунӑ производство вырнаҫтармалли промышленноҫ площадкине туса хунӑ, вӗсен витӗмӗпе 1180 ӗҫ вырӑнӗ йӗркеленмелле. Паркӑн мӗнпур резиденчӗ хывакан инвестицисен пӗтӗмӗшле калӑпӑшӗ 1 млрд ытла тенкӗпе танлашать. Кӑҫал Индустри паркӗн территорийӗнче «ЭнергоМаш» завод», «БИРС Арматура», «Прессдеталь» предприятисем ӗҫлеме тытӑнаҫҫӗ. Вӗсен ӗҫченӗсен вӑтам ӗҫ укҫи, шутласа палӑртнӑ тӑрӑх, 25 пин тенкӗрен кая мар пулмалла.

Производство компанийӗсене ҫавнашкал тулли хатӗрлӗхлӗ вырӑнсем кирлӗ пулни Индустри паркӗн иккӗмӗш черетне тӑвасси ҫинчен йышӑну тума хистерӗ – хальхинче вунултӑ резидент валли. Ку проекта икӗ ҫулта пурнӑҫа кӗртмелле. Унти инвестици проекчӗсем 910 ҫӗнӗ ӗҫ вырӑнӗ йӗркелеме тата инвестицисен прогнозлакан калӑпӑшне 900 млн тенкӗ виҫепе палӑртаҫҫӗ.

Унсӑр пуҫне кӑҫал пысӑк та пӗлтерӗшлӗ темиҫе проекта пурнӑҫлама палӑртса хунӑ. Таварсен ҫӗнӗ тӗсӗсене «Гравена Акрил», «Шупашкарти ҫурт-йӗр тӑвакан комбинат» предприятисенче туса кӑларма тытӑнаҫҫӗ, ҫавӑн пекех «ЧЭТА», «ЭКРА», «Бреслер», «Динамика» предприятисен ҫӗнӗ производство площадкисем уҫӑлаҫҫӗ. Ҫак проектсене пурнӑҫланине пула кӑна вӑтам ӗҫ укҫи шайӗ 27-30 пин тенкӗпе танлашакан 1500 ытла ҫӗнӗ хушма ӗҫ вырӑнӗ йӗркеленмелле, вӗсенчен  850-шӗ шалу виҫи 35 пин тенкӗрен те иртекен пысӑк тухӑҫлӑ ӗҫ вырӑнӗсем пулӗҫ.

Промышленноҫ политикине тытса пынӑ чухне пирӗн федераци влаҫӗ импорта улӑштармалли политикӑна пурнӑҫа кӗртес тӗлӗшпе туса хунӑ мелсемпе тата инфратытӑмпа тухӑҫлӑ усӑ курмалла. Вӗсенчен пӗри – Промышленноҫа аталантармалли фонд. Паянхи кун тӗлне Фонда республикӑри 15 организацирен 23 заявка тӑратнӑ. «Химпромӑн» Никама Пӑхӑнман Патшалӑхсен Пӗрлӗхӗнче пӗрремӗш шутланакан, ҫулталӑкне 30 пин тонна хӑватпа глифосат туса кӑларма палӑртакан производствине тумалли проекта Фондӑн Сӑнав канашӗ ырланӑ. Предприяти ӑна пурнӑҫлама ҫулталӑкне 5 процент тӳлемелли майпа 500 миллион тенкӗлӗх кредит илет, ку ставка паян кредит организацийӗсем сӗнекен шайран 4 хут пӗчӗкрех.

Нумаях пулмасть туса хунӑ Федерацин вак тата вӑтам предпринимательлӗхе аталантармалли корпорацийӗпе те эпир туслӑ ҫыхӑнусем йӗркелӗпӗр. Мӗншӗн тесен вак тата вӑтам бизнес экономикӑн чӑн секторӗн ӳсӗм майӗсене тивӗҫтерет.

Пысӑк предприятисем мар, шӑпах вак тата вӑтам предпринимательлӗх ҫӗнӗ ӗҫ вырӑнӗсем ытларах йӗркелет тата хальхи кӑткӑс условисенче экономика ӳсӗмне тивӗҫтерме пултарать. Пӗчӗк тата вӑтам предприятисен вӑйлӑрах енсем пур: вӗсем куҫӑмлӑрах шутланаҫҫӗ, тухӑҫлӑрах ӗҫлеҫҫӗ тата ҫӗннине ҫӑмӑлрах йышӑнаҫҫӗ.

2013-2015 ҫулсенче кӑна республикӑра вак тата вӑтам предпринимательлӗхе патшалӑх пулӑшӑвӗ пама 1,5 миллиард тенкӗ ытла янӑ. 3,5 пин ӗҫ вырӑнӗ йӗркеленӗ вак тата вӑтам предпринимательлӗхӗн 22 пине яхӑн субъекчӗ патшалӑх кӳрекен пулӑшӑвӑн тӗрлӗ майӗпе усӑ курнӑ.

Республикӑра ӗҫе пуҫӑнакан бизнесменсем валли 2 ҫуллӑх «налук каникулӗсем» палӑртнӑ. Пӗчӗк кредитсем уйӑрса паракан тата поручительлӗхе гарантилекен тытӑм ӑнӑҫлӑ ӗҫлет, вак тата вӑтам предпринимательлӗх субъекчӗсен производство проекчӗсем тӑрӑх оборудование ҫӗнетме каякан тӑкаксен пӗр пайне саплаштараҫҫӗ.

Тӳрӗ кӑмӑлпа ӗҫлекен бизнеса малалла та пулӑшса пырӑпӑр, вӑл вара предпринимательсен тата пӗтӗм республика экономикин ыйтӑвӗсене те туллинрех тивӗҫтерӗ.

Республика Правительствине Вак тата вӑтам предпринимательлӗхе 2030 ҫулччен аталантармалли стратегие туса хатӗрлеме тата унта вак тата вӑтам предприятисен ҫаврӑнӑшне, 2014 ҫулхипе танлаштарсан, 2,5 хут ӳстермелли, вӗсем туса кӑларакан тавар калӑпӑшне, ҫавӑн пекех ӗҫ тухӑҫлӑхне 2 хутран кая мар ӳстермелли тӗллевсене пурнӑҫлама май паракан пайӑр ҫул-йӗре палӑртса хӑварма хушатӑп.