Внеклассное мероприятие "Обряд - установление сэргэ"
план-конспект занятия по краеведению (9, 10, 11 класс) на тему

ОБРЯД : «УСТАНОВЛЕНИЕ СЭРГЭ».

1 hурагша. Эртэ ехэ эртэ

Энхэ арюун сагта,

Наратай дулаан элшын

Намжаа хурса байхада,

Набшаhата hайхан юртэмсын

Нангин арюун сагта,

Аглаг сэнхир агаарай,

 Арюун тунгалаг сагта.

2 hурагша.

                          Мал агнуури ажалтай

                          Манай буряад арад,

                          Элинсэг буурал баабайнгаа

                          Эртын уреэлые дурдажа,

                          Эмгэн сагаан эжынгээ

                          Эдеэнэй дээжээр садажа,

                          Сагай hайниие хаража,

                         Сагаан  сарын сайндэр

                         Сагаалган гээшые бии болгоо!!!

3 hурагша.          Сагаалган- это древний праздник. Первый бурятский ученый Доржи Банзаров писал, что Сагаалган- праздник монгольских племен, известный еще до эпохи Чингис хана. В далеком 1267 году внук Чингис хана Хубилай хан издал указ и ввел новый лунный календарь, которым среди монголоязычных народов празднование Нового года начинается с февраля.

В старину мужчины перед Сагаалганом обновляли свой символ дома коновязь- сэргэ, также сэргэ  устанавливали по случаю женитьбы сына,как залог будущего благополучия и счастья молодой семьи. « Пока стоит сэргэ-семья жива», поэтому нельзя разрушать сэргэ- оно должно само прийти в негодность.

4 hурагша. Дорогие гости в дни празднования Сагаалгана мы предлагаем к вашему вниманию обряд установления сэргэ.

5 hурагша. Сагаа сараа угтуулан,

               Буряад арадай шэнэ айлай сэргэ бодхоохо

               Еhо заншал танай анхаралда.

Хэдэн залуушуул сугларжа, сэргэ яажа бодхоохо тухай хоорэлдэнэ.

6 hурагша.  Уе сагайнгаа туухэ харахада,

                 Угайнгаа гал гуламта сахижа,

                  Уужам дэлхэйн  энгэртэ

                  Алтан сэргэ бодхоохо гэдэг

                   Буряад арадай заншал юм.

7 hурагша.     Сэргэ яажа бодхоодог байгаа гээшэб?

                    Буряад арадта оорын еhо гурим байhан байха. Хоорэжэ угыт.

8 hурагша.    Баабайн  сэргын хажууда,

                   Хубуунэйнь сэргэ бодохо еhотой.

                   Хубуунэйнгээ айл болоходо

                   Хубуугээ амяараа ,оорын

                   Сэргэтэй болобош гэжэ еhолно.

 9 hурагша. Энэ еhо углоогуур эртэ унгэргэдэг юм.

                 Сэргэеэ hуулгахын урда сагаан эдеэгээр сэржэм ургэдэг .

                 ( hунэй дээжэ, тоhоор сэржэм газар дэлхэйдээ ургэнэ).

  Уреэл « Алтан сэргэмнай олон жэлдэ,

                 Хэлтынгуй байхань болтогой,

                 Залуу айлнай тала дуурэн

                 Хони малтай болохонь болтогой!»

10 hурагша.  Сэргэеэ hуулгаха нухэ санзайгаар арюудхаха.

                   Туухын хуудаhан ами наhанда унэтэй,

                   Турэ найр узуур идамhаа эхитэй,

                   Энээхэн газараа санзайгаар арюудхан,

                  Элинсэгэйнгээ жаргал hэргээн бодхоое. ( Санзайгаар утана).

11 hурагша. Нооhо томоод нара зуб эрьюулэн нухэн соонь табиха. ( Нооhо нухэн соонь табиха).

  Уреэл . « Нооhон шэнги зоолэхэн,

                    Нооhон шэнги дулаахан.

                    Залуу гэр булын сэргэдэ,

                    Золтой хунууд орожол байг».

1 hурагша. Сагаан мунгэ тоогоорнь

                 ООдэнь харуулаад табиха.( Мунгэ нооhон дээрээ табиха).

Уреэл. «Мунгэн шэнги мунхэ,

              Булад шэнги бухэ байхань болтогой».

2 hурагша. Сэргэ гээшэмнай буряад хунэй гэр булын байдалай нэгэ хубинь болоно. Анхандаа буряадууд сэргэ гэрэйнгээ урда талада табидаг байгаа. Энээнэй удхань жэлэй дурбэн сагта уудээрнь наранай элшэ орожо , дулаасуулдаг гэжэ удхатай.

 3 hурагша. Сэргэ зооhоной hуулдэ хадагаа уядаг.Уяхадаа нэгэ узуурынь 2 дахин ореожо уяха.

Тиихэдэ  нэгэ узуурынь богонихоноор орхидог  hэн. Энэнь ямар удхатайб гэхэдэ: сасагынь hалхинда хиидэжэ, моритой хунэй харгыень арюудхажа байха, муу юумэ гэртэ оруулангуй дальтируулха гэhэн удхатай.

4 hурагша. Сэргэнууд нютаг бухэндэ оорын илгаатай. Жэшээнь, Баргажанда сэргынгээ орой тэбхэрээр хэдэг  hэн. Ури хуугэдэй убдэхэдэ, эжынь сэргэ дээрэ сагаан эдеэ табидаг , юундэб гэхэдэ сэргын туруушын хэршэлэй –гэр булын, элуур энхые сахиха удхатай.

5 hурагша. Харин хоердохи хэршэлээнь айлшадай болон ундэр наhатайшуулай болоно. Гурбадахи хэршэлээ гэрэй эзэнэй. Эхэнэрнуудэй хэршэлээ доо тээ нюсэгэн газарта уядаг.

6 hурагша . Нухэдууд шэнэ сэргэ тойрон

                 Еохор наадаяа еhолон хатархамнай гу?

 Булта: Хатараеэ ,хатарая.

Еохор хатарна.

Уреэлнууд:

7 hурагша. Сэргэтнай бухэ,

                Хулэгуудтнай хурдан

              Байхань болтогой.

 8 hурагша. Баабайн хубуунэй бодхооhон сэргэ

                  Буурашагуй жаргалай эхи табиг.

9 hурагша.  Хурдан моридоо уяжа хододоо жаргалтай байгты.

10 hурагша. Буряад заншалайнгаа хурдэ эрьюулэн,

                  Сэргэ бодхоохо еhо харуулбабди.

 11 hурагша. Буряад еhо заншалаа

                    Буухэн бидэ мартая.

                    Буряад еhо гуримаа,

                     Булта бидэ сахия!!!

 Булта: Бугэдэндэ баярые хургэнэбди, баяртай !