Сценарий проведения Шагаа в классе
классный час (6 класс)

Шагаа байырлалынын сценарийи

Сорулгалары: Уругларнын тыва национал байырлалдар дугайында билиин сайзырадыр. Улустун аас-чогаалы-биле таныштырарын уламчылаар.

Вед: Шагаа, шагаа! Тыва чоннун тоогузунун байырлалы

        Шагаа, шагаа! Эргилип кээр чаа чылдын ёзулалы.

         Шагаа, шагаа! Чаагай чемнин оргулдези.

        Шагаа, шагаа! Уруг-дарыг ойнап хоглээр чаагай хуну.

                                 Улуг-биче чолукшужар найыр хуну.

Шагаа- чоон чук чоннарыннын эрги чылды удеп, чаа чылды уткуур эн ыдыктыг улуг байырлалы. Ол дээрге соок кышты хур-менди ажып, чылыг частын айы-биле чолукшууру. Шагаа хунунде эн-не элбек аъш-чемин белеткеп: аал-оранын, кодан девискээрин, кажаа-хораазын аштап-арыглап; кижи бурузу чаа даараан идик хевин кедип; аал-кожазы-биле, аймак чону биле чолукшужар чаагай чанчыл мун-мун чылдар дургузунда уламчылап келген байырлалывыс бо.

 Эрте бурунгу Тывага хол тутчуп менди солушпас чораан. Чолукшуур езулал чугле Шагаа хунунде турган. Чолукшуур дээрге амыр-мендизин айтыржыры,эрги чылды уткууру, белек алчыыры болгаш ак-сеткилдин алгыш йорээлин бот-боттарынга салчыры болур. 

Уруглар шупту: Шага-биле, шага-биле!

                              Чаагай улуг кузел-биле

                              Чонувус дээш чурттувус дээш

                              Чолукшуулу оннуктер.           (чолукшуур)

Вед: Шагаа хуну моорейлиг

            Оюн тоглаа каткы-хоглуг

            Кожумакка кандыг силер?

            Каштан чер-ле кагжыр бис бе?

 Шупту: Кожумакка кончуг-ла бис

              Кожа дыртып салыр-ла бис.

              Ада-ие силерге бис.

               Кожумактап ырлап берээл.

Оолдар уруглар аразында кожумактажып чижип турар.

Вед: Кожумакка кончуг турлар

            Кожа дыртып алырлар-дыр

            Тывызыкка кандыг силер

           Тыппас болза догааштыраал.

1.Кегженипкеш хээптер

  Дайнаныпкаш таарыптар.  (Хачы)

 2. Теверге дести

    Кагарга халыды.  (Бомбук)

 3. Деггенде ток дээр

    Демир баштыг

    Какканда хак дээр

    Кан  баштыг.  (Балды, маска)

 4. Мээн оолдарым беш

   Бежелдирзи атташ.  (5 салаа)

 5 Тейи дежик, ишти курттуг (өг).

6. Эртен чанар, кежээ келир (өреге).

7. Өг ишти шупту туткууш (өг хана-карактары).

8. Үне калбаң, кире калбаң (эжик).

9. Көк буга чер чыттап маңнады. (Бөрү.)

10. От-көс шынарлыг, оюк-дежик шокарлыг. (Дырбактыг.)

11. Калчаа далай ыыттыг, казыра дег боттуг. (Сыын.)

12. Доора майтак майыктыг, дозур далчыр карактыг. (Кодан.)

13. Шилир-шилир чоруктуг, башка саадаар чолдуг. (Киш.)

14. Хоолургактың холу чолдак, чиктигбейниң читкези калбак. (Алак-таагы.)

15. Сарыг-аскыр сайт диди, сарыг довурак бурт диди. (Өрге.)

16. Дүгде кызаш, мында кызаш – дүгү кызыл, боду кызыл. (Дилги.)

17. Дүңдерлиңнээн дүрзүнчүг, аңдарлыңнаан арынныг. (Адыг.)

5)Вед: Тывызыкка кончуг турлар

            Тыва тыртып алырлар-дыр

            Улегер соске кандыг силер

            Улежиксеп туру-ла бис.

1. Чадаг чорба аъттыг чору

   Чалгаа чорба, кежээ чору.

 2. Олчаны биче дивес

    Кежикти улуг дивес.

 3. Ужук билбес Кижи

    Уну чоктан дора.

 4. Оттунчек- оорениичел.

5. далашкан күске сүтке дүжер;

6.  баък кижиниң чоруу баарда, кээрде дөрт;
7. баштай ушкан эжин каттырбас;
8. тоткан ыт ээзин ээрер;
9. бак кадай көште даараныр;
10.  аскак хой ырады;
11. чиир эъттиң чаглыы херек, кылыр иштиң деги херек).

Башкарыкчы бир таварылга номчааш, аңаа дүүштүр үлегер домак чугаалаарын сүмелээр (бердинген үлегер домактарны ажыглап болур).

Чижектер:

Бирги таварылга. Старт эгезинде Алдын-оол эдиски эткелекте, далажып халый бергеш, илдиккеш барып дүшкен. Кандыг үлегер домакты маңаа ажыглап болурул? (Далашкан күске сүтке дүжер.)

Ийиги таварылга. Школаже бар чыткаш, Орлан демир-үжүүн каапканын сактып келгеш, дедир бажыңынче маңнапкан. Кандыг үлегер домакты маңаа ажыглап болур-дур? (Баък кижиниң чоруу баарда, кээрде дөрт.)

Үшкү таварылга. Алдын-оол барып дүжерге, Орлан каттыра берген. Кайы үлегер домакты маңаа ажыглап болур-дур? (Баштай ушкан эжин каттырбас.)

Дөрткү таварылга. Ачазы Кызыл киргеш кээрге, оглу «Меңээ чүге чадаг-терге садып бербедиң?» — деп хорадап алгырган. Бо таварылгада кандыг үлегер домакты ажыглап болурул? (Тоткан ыт ээзин ээрер.)

Бешки таварылга. Самолетка ужуп чоруурунга чедир ийи-ле шак артканда, Айлаңмаа сумказының орлу бергенин, эжиниң чагыын күүсетпээнин, тонунуң өөгүн илип албаанын, идииниң ээжээниң турлу бергенин сактып келгеш, буу-хаа оларны кылып кирипкен. Кандыг үлегер домакты маңаа ажыглап болур-дур? (Бак кадай көште даараныр.)

Шупту: Эштигде хоглуг

                Эптигде демниг.

 10) Дурген Чугаа маргыжы

Ойнап-хоглеп алыр дээштин

Оолдар, кыстар чыылган-дыр бис огбелеривистин ойнап чораан оюну

Чинчи чажырып, аскак-кадайлажым ойнаалынар.