Открытый урок по армянскому языку. Комитас.
учебно-методический материал по теме
Предварительный просмотр:
ԿՈՄԻՏԱՍ-145
« ԻՆՁ ՀԱՄԱՐ ՉԿԱ ՈՒՐԻՇ ԵՐԿԻՆՔ՝ ՔԱՆ ԻՄ ԺՈՂՈՎՐԴԻ ՀԱՐԱԶԱՏ ՀՈԳԻՆ »
ԿՈՄԻՏԱՍ
ԹՈՂ ՈՂՋ ՄՆԱ ԻՄ ԺՈՂՈՎՈՒՐԴԸ, ՆՐԱ ՍՐՏՈՒՄ ԵՍ ԵՐԲԵՔ ՉԵՄ ՄՐՍԻ...
ԿՈՄԻՏԱՍ
ԿՈՄԻՏԱՍ 145
1.ԱԶԳԱՅԻՆ ՕՐՀՆԵՐԳ - երգել /Կոմիտաս /
2.ԿԵՆՍԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆ – զեկուցում
3.ԿԱՔԱՎԻ ԵՐԳԸ- երգել
4.ԱՆԼՌԵԼԻ ԶԱՆԳԱԿԱՏՈՒՆ –արտասանել պոեմից հատվածներ
5.ԴԼԵ ՅԱՄԱՆ –երգել
6.ԿՈՄԻՏԱՍԸ ԲԱՆԱՍՏԵՂԾ
7. ԱՂՈԹՔ-արտասանել
8.ԽԱՉՅԱԼԻՆ -արտասանել
9.ՊԱՐ ՆԱՎԱՍՏՅԱՑ -երգել
10.ԿԱՐՄԻՐ ԲՈՑ –արտասանել
11.ՇՈՂԵՐ ՋԱՆ –երգել
12.ՄԵՐ ՀԱՅ ԳԱՎԱՌՆ Է ԽԱՎԱՐ...-արտասանել
13.ՉՄԱՐՈՂ ՃԱՐԱԳԱՅԹ –զեկուցում
14.ԿՈՄԻՏԱՍԻ ՀԻՇԱՏԱԿԻՆ -/Ե.ՉԱՐԵՆՑ –արտասանել
15. ԿՈՄԻՏԱՍԻՆ ՆՎԻՐՎԱԾ ԲԱՆԱՍՏԵՂԾՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ
16.ԿՈՄԻՏԱՍԻ ՄՇԱԿՈՒՄՆԵՐՆ ՈՒ ԵՐԳԵՐԸ
- ԽՆԿԻ ԾԱՌ
-ԵՐԿԻՆՔՆ ԱՄՊԵԼ Է
-ԾԻՐԱՆԻ ԾԱՌ
-ԱՆՏՈՒՆԻ
-ԿՌՈՒՆԿ
-ՄՈԿԱՑ ՄԻՐԶԱ
-ԾԻԾԵՌՆԱԿ
-ԱԼԱԳՅՈԶ ԱՉԵՐԸԴ
-ԿԱՆՉԵ ԿՌՈՒՆԿ
-ՔԵԼԵ, ՔԵԼԵ
/ՍՈՂՈՄՈՆ ՍՈՂՄՈՆՅԱՆ - 1869 - 1935 /
ԴՈՒ ԱՂՈԹՔԻ ՓՈԽԱՐԵՆ
ՁԱՅՆ ԽՆԿԵՑԻՐ ՄԻԱՅՆ ՎԵՀ,
ԴԵՊԻ ԵՐԿԻՆՔ,ՈՐ ԲՅՈՒՐԵՂ,
ԺՈՂՈՎՐԴԻԵԴ ՍԻՐՏՆ ԷՐ ՄԵԾ
(ԵՂԻՇԵ ՉԱՐԵՆՑ)
Ազգային երաժշտական արվեստի չգերազանցված գիտակ, ինքնատիպ երաժշտագետ, ազգագրագետ ու բանաստեղծ, մանկավարժ ու ազգագրական երգիչ, պատարագիչ ու ազգային կոմպոզիտորական դպրոցի հիմնադիր:
Սողոմոն Սողոմոնյանը ծնվել է Փոքր Ասիայի Կուտինայի ( Թոթանիա ) քաղաքում՝ կոշկակար Գևորգի ընտանիքում: Սողոմոնի նախնիները գաղթել էին Գողթան գավառի Ցղնա գյուղից՝ ավանդ ստանալով գողթնցիների ստեղծագործելու շնորհը՝ իբրև «ազգային ստացվածք»,իբրև «հայկական սեփականություն», որ պիտի ժառանգվեր Սո-ղոմոնին,որ այնպես խնամքով պիտի պահեր ու պահպաներ նա ու ավանդեր իր ժողովրդին:
1881-ին որբացած պատանուն ( 2 տարեկան հասակում զրկվել է մորից, վեց տարեկանում՝հորից ) բերել են Էջմիածին՝ Գևորգյան հոգևոր ճեմարանում սովորելու,թուրքերեն էր խոսում: Վեհարանի պատերի մեջ թուրքերեն. «Ես հայերեն չեմ խոսում, եթե ուզում եք,երգեմ» : ՈՒ երգում է Սողոմոնը :
-Թվաց՝ ամպերն են բացխուփիկ խաղում,
Թվաց՝ երկինքն է կապույտ ծիծաղում,
Թվաց, թե շոգը հանկարծ կոտրվեց,
Թվաց, թե մի հին երդում կատարվեց:
Եվ վեհափառը՝ որդյակ իմ, որբ իմ... (Պ.Սևակ)
Ճեմարանում գեղեցիկ ձայնի և երաժշտական ունակության համար հատուկ ուշադրություն է դարձվել նրա երաժշտական դաստիարակությանը:
Սահակ Ամատունու ղեկավարությամբ հիմնովին ուսումնասիրել է եկեղեցական երաժշտության տեսակն ու գործնականը հայկական նոտաներով հեղինակավոր աղ-բյուրներից գրի առելհնագույն հոգևոր եղանակներ:
Ստեղծագործական փորձերը սկսել է 1890-ական թվականների սկզբից Խ.Աբովյանի, Հ. Հովհաննիսյանի , իր կրտսեր դասընկերներ Ավ. Իսահակյանի և այլոց բանաստեղ-ծություններով երգեր և խմբերգեր, ինչպես նաև գյուղական ու քաղաքական ժողո-վրդական երգերի դաշնակումներ հորինել:1891-ին «Արարատ» ամսագիրը տպագրել է նրա «Ազգային օրհներգը»՝ երկձայն, միաժամանակ նաև եռաձայն ու քառաձայն խմբի համար:Ճեմարանն ավարտելուց հետո տեղում աշխատել է որպես ուսուցիչ ու խմբա-վար:1894-ին ձեռնադրվել է կուսակրոն աբեղա, նրան շնորհել են VII դարի բանաս-տեղծ ու երաժիշտ, կաթողիկոս Կոմիտասի անունը, իսկ 1895-ին դարձել է վարդապետ ևկոչվել Կոմիտաս վարդապետ: 1896-99-ին Մանթաշյանի (նավթարդյունաբերող) օժանդակությամբ մեկնում է Բեռլին, մտնում բազմաբարդ երաժշտական մի աշխարհ և ուժ ու եռանդ ի սպաս դնում ՝ հաղթահարելու անհաղթահարելին Ռ.Շմիդտի մասնավոր կոնսերվատորիայում և Արքունական համալսարանում,ուսումնասիրել է կոմպոզիցիայի տեսություն, երաժշտու-թյան պատմություն, մշակել ձայնը, սովորել դաշնամուր երգեհոն, խմբավարություն, ինչպես նաև հոգեբանություն, փիլիսոփայություն:Իսկ սևեռուն միտքը՝ բացահայտել և ապացուցել հայ ժողովրդական ու հոգևոր երաժշտության անսահման հարստութ-յունները և ինքնուրույնությունը:Հայ ժողովրդական ու հոգևոր երաժշտության վերաբերյալ նրա դասախոսությունները գրավում են միջազգային երաժշտագետների ուշադրությունը և զարմանք հարուցում:Կոմիտասը դարձել է Միջազգային երաժշտա-կան ընկերության ուսումնասիրություններով Գերմանիայի երգիչներից կազմված քառյակով ցուցադրել ժողովրդական երգերի դաշնամուրով աշցատակցել ընկերութ-յան հանդեսին:
Այդ տարիներին գրել է երգեր, ռոմանսներ, խմբերգեր գերմանացի բանաստեղծների խոսքերով, մշակել ժողովրդական երգեր:
ԱԶԳԱՅԻՆ ՕՐՀՆԵՐԳ – երգել
Կոմիտասը ընտրվում է Միջազգային Երաժշտական ընկերության ( ՄԵԸ ) անդամ: Հերքում է հայ միջակության այն թյուր կարծիքը , թե՝ « Երեք ու կես տարում կոշկակարություն չի կարելի սովորել, թե չէ երաժշտություն»: 1899թ. Կոմիտասը վերադառնում է Հայաստան (Էջմիածին), շարունակում իր գիտամանկավարժական աշխատանքը:
1906-ին ֆրանսիական « Լամոտյո » համերգային ընկերության երգչախմբով հայերեն հնչեցնում է հայ ժողովրդական ու հոգևոր երգերի իր մշակումները:Ակա-նատեսների վկայությամբ Կոմիտասի ցուցադրած մի համերգից հետո ֆրանսիայի կոմպոզիտոր Կ.Դեբյուսին ծունկի է գալիս և համբուրում Կոմիտասի ձեռքերը՝ ասելով. « Հանճարեղ հայր Կոմիտաս, Ձեր երաժշտական հանճարի առջև խոնարհվում եմ...» :
1910 -ին Էջմիածնի վանական միջավայրն իր գործունեության համար նեղ համարելով տեղափոխվել է Կ.Պոլիս և գիտամանկավարժական աշխատանքներին զուգ-ընթաց՝ շրջում հայաշատ վայրերում, լինում գեղջկական ( վայրերում ) խեղճ խրճիթնե-րում, հավաքում ( շուրջ 4000 երգ է հավաքել) ժողովրդական ու եկեղեցական երգեր («Գարուն ա, Հորովել, Կռունկ, Ծիրանի ծառ, Անտունի, Լուսնակն անուշ...»), ձայնա-գրում, բազմաձայնում, խմբագրում, մշակում, զտում ու կրկին վերադարձնում հաս-ցեատիրոջը: Կ.Պոլսում կազմակերպում է նաև «Հայ գուսան» 300 հոգանոց երգչա-խումբ, տարածում հայ երգը:Մասնագետ երաժիշտներ պատրաստելու նպատակով երաժշտության տեսության առանձին դասեր է տվել երգչախմբի մի շարք մասնա-կիցների ( Բարսեղ Կանաչյան, Մարիամ Թումանյան, որոնք հայտնի են « Կոմիտաս-յան սաներ» անունով ):
Կ.Պոլսից բացի համերգներով ու դասախոսություններով հանդես է եկել Քյոթանիայումյ Բրուսայում, Պարտիզակում, Ալեքսանդրիայում ու Կահիրեում:1913-ին Կ. Պոլսի « Ազատամարտում» տպագրել է «Հայն ունի ինքնուրույն երաժշտություն» հրապարակախոսական բնույթի փայլուն հոդվածը:1914-ին Փարիզում հայկական ժողովրդական և հոգևոր երաժշտության վերաբերյալ մի քանի զեկուցումներով հանդես է եկել ՄԵԸ հերթական կոնգրեսում:Նույն թվականին Փարիզում մասնակցում է երաժիշտ- երաժշտագետների միջազգային մրցույթին,որին ներկա էին բազմահազար հանդիսականներ:
Պատմում են, որ բեմ է բարձրանում Կոմիտասը՝ փարաջայով,գդակը գլխին և հանդիսականների դեմքերին հիասթափության նշաններ: Կոմիտասը գրպանից հանում է սրինգը և նվագում: Դահլիճը քարանում է, ապա ապշում, հետո՝ հիանում:Կոմիտասն ստանում է առաջին մրցանակ և մի ոսկյա ժամացույց, որը հետո վաճառում է՝ նյու-թական կարիքից դրդված:
Կոմիտասի գեղեցիկ ձայնի համար Բեռլինի օպերայի տնօրենը առաջար-կում է աշխատել իբրև օպերայի գլխավոր երգիչ և խոստանում բացառիկ վճա-րում,Կոմիտասը , չնայած նյութական անապահով վիճակին, պատասխանում է.«Իմ երգի կարողությունը մեկ նպատակի միայն կծառայեն, մեր ժողովրդի երգն ու երաժշտությունը ծառայեցնել երաժշտական աշխարհին և ապացուցել, որ ստեղծագործ հայ ժողովուրդը սկզբնական դարերն ունեցել է իր ինքնուրույն երգն ու երաժշտությունը»:
Կոմիտասն աշխարհ ( Գերմանիա, Ֆրանսիա, Շվեյցարիա, Իտալիա, Եգիպտոս, Թուրքիա և այլուր ) տարավ հայ երգը,ուր էլ եղավ՝ հավատարիմ մնաց իր ներքին մղումին՝ սնվեց ժողովրդական արվեստի ակունքներից, հավատաց ժողո-վրդի ստեղծագործ ուժին, հոգու անսպառ գանձերին և կոչ էր անում ընկերներին. «Ժողովուրդն է ամենամեծ ստեղծագործողը, գնացեք և սովորեք նրանից»:
Բնակվելով Կ.Պոլսում կոմիտասը մասնակցել է Նաև թուրքական մշակութային կյանքին, թուրք բանաստեղծների հետ բարեկամական կապեր պահ-պանել, երգեր հորինել Մեհմետ Էմինի խոսքերով, զանազան երաժշտական համաժողովներում բերել իր հեղինակավոր մասնակցությունը.« Ստամբուլի Բայա-զետ թաղի թուրք օջախ» մշակութային կենտրոնի հատուկ հրավերով դասախոսել 1915-ի ապրիլի 2-ին և 3-ին, մեներգել և իր երգչախմբով կատարել է իր ստեղծագործութ-յունները, որոնք մեծ ընդունելություն են գտել: Նույն 1915-ի ապրիլի 24-ին կան կոտորածը անսպասելիորեն ընդհատեց Կոմիտասի բեղմնավոր գործունեությունը, եղեռնի տպավորության տակ, ինչպես նաև անձամբ կրելով աքսորի մղձավանջը, նա կորցրեց մտավոր հավասարակշռությունը և մինչև կյանքի վերջը ( 1919-ից Փարիզի հոգեբուժական հիվանդանոցներում չապաքինվեց) : Հիվանդության առաջին տարիներին զգալի տուժեց նաև նրա ձեռագրային ժառանգությունը, հատկապես ցրվեց նրա երաժշտական բաժինը, որը բացի ժողովրդական արվեստի ուսումնասիրություն պարունակում էր նաև հայ միջնադարյան վերծանությունը:
Կոմիտասի բազմակողմանի գործունեության մեջ սկզբունքորեն առավել կարևոր ստեղծագործությունն է հավաքչական ու գիտական աշխատանքը:
Կոմիտասը իր հավաքած ժողովրդական երգերը հայտնաբերել է գեղջկական կենցաղի ընդերքում, ուստի դրանք խորապես ավանդական են և ճշմարտացի: Դրանք հավաքված և գրանցված են ժողովրդի պատմության ու հոգեբանական խոր իմացությամբ, ազգագրակետի վարպետությամբ, գեղագետի պահանջկոտությամբ և գիտնականի վերլուծական մոտեցումով, որտեղ հիանալի պահպանված են նրանց վաղնջնական երաժշտական բարեմասնություններն ու ազգային երանգը:
Շատ ատ հոգևոր մեղեդիներ, որոնք պահպանվել էին բանավոր, վերաձայնա-գրվել են Կոմիտասի կողմից՝ զգալի հարստացնելով հայ ազգային մելոսը նրա նաև այդ պատմական խոր ավանդույթներ կրող ճյուղում:Կոմիտասի կողմից երաժշտութ-յան ֆոլկլորի մի շարք հնագույն ու բարձրարվեստ նմուշների հայտնաբերման փաստը ( հեթանոսական հավատալիքներին առնչվող հորովելների իմպրովիզացիոն եղանակները «Սասունցի Դավիթ» և «Մոկաց Միրզա» հնագույն վիպական ասերգերը, միջնադարյան անտունիները և հոգևոր տաղերի ժողովրդական տարբերակները ) իրավացիորեն հա-վասարեցվում են պատմա-մշակութային խոշոր հայտնագործությունների:
Կոմիտասի հավաքած հայ գեշջկական երգերը ամբողջությամբ վերցրած ներկայացնում են որպես հայ ժողովրդական երգարվեստի անթալոգիա: Դրանք ծանրակշիռ ներդրում են հայագիտության բնագավառում և դրա հետ միասին,աշխարհի ժողովուրդների մինչ այդ հավաքած ֆոլկլորը հարստացրել են մի ինքնատիպ , ազգային ցայտուն դեմք կրող և դրանով իսկ խիստ արժեքավոր հատվածով:Կոմիտասին են պատկանում նաև քրդական ժողովրդական երգերի առաջին ձայնագրությունը:Քոթա-նիայում նա գրի է առել նաև հայերի կատարած թուրքական երգեր:
Իր տեսական աշխատություններում Կոմիտասը բացահայտել է ժողովրդական երաժշտության կենսական հիմքերը:Ըստ Կոմիտասի՝ յուրաքանչյուր երգ շինականի սրտի հարազատ արձագանքն է և հոգու վճիտ հայելին:Երկար տարիներ Կոմիտասն զբաղվել է հայկական ձայնանիշների՝ խազերի վերծանմամբ:Այս ուղղությամբ նրա կատարած հայտնագործություննները կայուն հիմք են հայ կոմպոզիտորական արվեստի ու տեսական մտքի զարգացման համար:
Կոմիտասի տվյալներով երաժշտական խազերի համակարգ ընդգծում է. –Ձայնաստիճանի խազեր,
-Ձայներանգի խազեր
-Զարդախազեր
-Կիսանիշ խազեր, մի համակարգ,որ հնարավորություն է տվել մեղեդիները գրի առնել բավական մանրամասնորեն և այլն:
Նրա խազաբանական աշխատանքներից տպագրված երկու փոքրածավալ հոդվածներն իսկ էական - ներդրում են ընդհանուր երաժշտություն միջնադարագի-տության մեջ:
Կոմիտասի ստեղծագործությունները, որ գլխավորապես վոկալ՝ մեներգային և խմբերգային է, բաժանվում է 2 մասի՝ ստեղծագործություններ, որոնց հիմքում ընկած են ժողովրդական կամ հին հոգևոր մեղեդիներ և գործեր. որոնք այդպիսի սկզբունքներից անկախ են: Վերջիններիս թվում են հայ երգային քնարականության ամենատարածված նմուշներից «Կաքավի երգը».
ԿԱՔԱՎԻ ԵՐԳԸ- երգել
Կոմիտասի ստեղծագործությունների սկզբնաղբյուրից սերված գործերն են, որոնց նա առավել նշանակություն էր տալիս ելնելով այն կարևոր դերից, որ դրանք ավելի լավ կարող էին կատարել ժողովրդի գեղագիտական- դաստիարակության , ինչպես և նրա պրոֆեսիոնալ երաժշտական արվեստի զարգացման, դրա ազգային ոճի և ինքնա-տիպ լեզվի ձևավորման գործում: Այս երկերն ընդհանուր առմամբ աչքի են ընկնում թեմաների և երաժղտական կերպարների բազմազանությամբ, դրանցում առկա է ժողովրդական երաժշտության կենսական ուժի և բնորոշ առանձնահատկությունների նուրբ զգացողություն, պարզ զգացվում է ժողովրդական նյութի նկատմամբ կոմպոզիտորի անհատականության զորեղ ներգործությունը, լինեն դրանք քնարական սրտառուչ պատումներ ( «Գարուն ա», «Քելեր, ցոլեր») երկրագործական աշխատանքը փառաբանող վեհաշուք հիմներ, սոցիալական կեցություն արտահայտող երգ-մոնոլոգներ(«Ծիրանի ծառ»,«Կռունկ»,«Անտունի») հայրենի բնությունը կամ ավանդական ծեսերը գեղարվեստորեն վերարտադրող ծավալուն տեսարաններ(«Լուսնակն անուշ»,«Հարսանեկան» վիճակի, պարերգային և այլ երգաշարեր), որոնք միասին խորապես տպավորիչ կերպարներով ներկայացնում են Հայաստանի ժողովրդի կյանքը, որտեղ զուսպ հուզականությունը զուգորդված է արտահայտության հստակությունը, շարադրանքի թեթևությունը և մանրամասների նուրբ մշակվածությունը ավելի ընդգծում են բովանդակության խորությունը:
Կոմիտասը XX դարասկզբի համաշխարհային երաժշտության դասական դարձավ երաժշտական նյութի կազմավորման իր նորարարական մեթոդներով, ժողովրդական երաժշտության օգտագործման իր բացած նոր ուղիներով:
Կոմիտասի ստեղծագործական մեթոդը լայն հեռանկարներ բացեց հայ ազգային կոմպոզիտորական արվեստի զարգացման համար դնելով ,այն համաշխարհային երաժշ-տության զարգացման հունի մեջ նաև նկատելի ազդեցություն ունեցավ արևելյան այլ ժողովուրդների երաժշտության զարգացման վրա:
Կոմիտասը գրել է նաև բանաստեղծություններ: Իր կյանքի ընթացքում հնարավորություն չունենալով Կոմիտասը քիչ բան է հրատարակել իր գործերից:
1915 ԹԻՎ, ՄԵԾ ԵՂԵՌՆ ...
«Փրկված » Կոմիտասը իր ժողովրդի զավակներիննհե էր:
ՈՒ... հոգեվարքի քսան երկար ու ձիգ տարիներ Փարիզի հոգեբանական հի-վանդանոցներներում... 1936-ին Կոմիտասի աճյունը Փարիզից տեղափոխվեց Երևան, հանձնվեց մայր հողին՝ նրա անունը կրող պանթեոնում:
Կոմիտասին բարձր են գնահատել հայ և օտար երաժիշտ-երաժշտագետները, ժոշովորդը:Տիգրան Կամսարականը գրել է. «Հայաստան ուխտագնացության տարաք զմեզ կամ լավ ևս է ըսել՝ քիչ մը Հայաստան բերիք Եգիպտոսի հայերուս, մենք կկարծեինք թե հայ կրոնավորը,որ Էջմիածնեն կուգա, մյուռոն միայն կբերե: Դուք Մասիսն ու Արագածը փոխադրեցինք հոս պահ մը, ով ըսավ, թե լեռները չեն քաշել...
Շնորհիվ Կամսարականի՝ այսօր ողջ աշխարհը գիտե, որ հայն ունի իր ինքնու-րույն երժշտությունը, ինչպես որ ունի իր լեզուն ու գրականությունը,իր մշակույթը:
Կոմպոզիտորի հիվանդության տարիներին և մահից հետո նրա գործերի մի մասը հրատարակել է Փարիզում գործած «Կոմիտաս վարդապետի բարեկամներու հանձնախումբը», հետագայում՝«Կոմիտասյան խնամատար հանձնաժողովը»( Ա.Չոպան-յան,Մ.Բաբայան և ուրիշներ, խմբագրությունը մեծ մասամբ Վ.Սարգսյանի ):
ԱՆԼՌԵԼԻ ԶԱՆԳԱԿԱՏՈՒՆ - / Պ.ՍԵՎԱԿ - հատվածներ / -Ղողանջ ավետիսի -Ղողանջ որբության
-Ղողանջ հուսո
-Ղողանջ ներման
-Ղողանջ հարցման
-Ղողանջ մթագման
-Ղողանջ ցնորման
-Ղողանջ հայտնության
-Ղողանջ թաղման և հարության
ԴԼԵ ՅԱՄԱՆ - երգել
ԿՈՄԻՏԱՍԸ ԲԱՆԱՍՏԵՂԾ
Հանճարեղ երգաստեղծ Կոմիտասը հեշինակ է նաև մի քանի տասնամյակ բանաստեղծությունների: Դրանք նրա կենդանության օրոք չեն տպագրվել պարզա-պես հեղինակն իրեն չի համարել կոչումնավոր բանաստեղծ և գրել է ինքն իրեն համար: Երբեմն միայն ամենամտերիմներից մեկի ալբոմում թողել է որևէ չափածո հիշատակ: ՈՒ երևի երբեք էլ չի խորհել , թե իր բանաստեղծությունն ուշադրության առարկա դառնալ:
Կոմիտասի բանաստեղծությունները մեր առջև պարզում են հեղինակի գրական - երաժշտական - գեղագիտական ըմբռնումները, անձնական մտորումները: ՈՒստի հե-տաքրքրական և արժեքավոր են նաև Կոմիտաս – արվեստագետի և Կոմիտաս – մար-դու նկարագրի ամբողջականացման տեսակետից:Սովորաբար ասում են, թե երաժշտությունն ու պոեզիան արտահայտում են մարդու հույզերն ու ապրումները, հանրության, ժողովրդի տրամադրություններն ու նկրտումները:Կոմիտասի երաժշտու-թյան համար նման ըմբռնումը հույժ թերի կլիներ, որովհետև կոմիտասյան մեղե-դիների մեջ ցոլանում է մեր ժողովրդի ու միայն զգայական աշխարհը, այլև ամբողջ պատմությունը, հոգեբնությունը, ոգին:
Ոչ մի գիրք, ոչ մի կտավ չեն կարող արտահայտել մեր ազգային նկարա-գիրն այնքան հարազատորեն . այնպես ճիշտ, ինչպես անում են այն զարմանալի երգերը, որ մի բառով կոչվում են կոմիտասյան:Այդ երգերի մեջ մեր անցած ճանապարհին է գողթան մեղեդիներից մինչև քրիստոնեություն, 5-րդ դարի սահակ-մեսրոպյան նախաստեղծ շարականներից մինչև նարեկյան կես- հեթանոս, կես - հոգևոր և ամբողջության մեջ անզուգականորեն հուռթի և ամբողջության մեջ անզուգականորեն հուռթի տաղերը, որ զորացած են Արծրունյաց պետականության հզորությամբ ու խաղաղված ժողովրդի լավատեսությամբ, ապա միջնադարյան ամբողջ ալեկոծումներն ու տվայտանքները՝ պետականության կորուստ, պատերազմներ, գաղթ ու սրածություն, ավեր ու պանդխտություն, մինչև 19-րդ դարի և 20-րդ սկզբի ազգային- ազատագրական պայքարի հերոսական տարեգրությունը:
Կոմիտաս-բանաստեղծը մեզ ծանոթ ու նվիրական նույն անձն է, որը տվյալ դեպքում ոչ թե երգում է, այլ՝ խոսում :Կոմիտասի խոսքը զարմանալի պարզ է, այնքան պարզ, որ ավելին պատկերացնելը հնարավոր չէ, այլ բյուրեղյա մաքրությունից, մտածողության հստակությունից, որը պայմանավորված է ապրումի ու խոհի լիակատար դաշնությունից , որտեղ իսպառ բացակայում են զարդարիչ տարրերը, չկա ոչ մի արվեստական հնչերանգ:
Իր ժողովրդի հազարամյա քնարերգութան արդար ժառանգորդը և արյունակիցը հայ երգը վսեմացնում էր օծելով իր հանճարի լույսով: Թախծանուշ «Ծիրանի ծառի»-ի ու սրտակեղեք «Ախ, մարալ ջան»-ի հեղինակը արարիչն է նաև «Սիփանա քաջեր» հերոսական քայլերգի: Կոմիտասի բանաստեղծությունները գրական կուռ մտածո-ղության, գեղագիտական ուրույն ըմբռնումների արդյունք են, որոնք ցոէյց են տալիս հանճարեղ երաժշտի, իբրև արվեստագետի, հետաքրքրությունների բազմազանությունը մտքի բարձր թռիչքը, մայրենի մշակույթը, խորապես տիրապետելը և գրական նրբագույն ճաշակը:
Նրա պոեզիան ավելի քան հասկանալի է դարձնում կոմիտասյան մեղեդիների բյուրեղյա ոճը, երգերի, խոսքերի մեծարվեստ մշակվածությունը: Երա-ժշտականի նման Կոմիտասի գրական մտածողությունը ևս դասական է:Դեռ ինչ սքանչելիքներ պիտի երկներ նա իր կյանքի ետեղեռնյան շրջանում, երկու տասնյակ տարիների ընթացքում, եթե պատմությունն ու ճակատագիրը լինեին այնքան բարի, որ գոհանային՝ նրան բաժին թողնելով իր նահատակված ժողովրդի ահավոր վիշտը միայն:Մինչդեռ նրան բաժին ընկավ խաչերից ամենածանրը, և գողգոթաներից ամենաբարձրը, ճակատագիրը մթագնեց նրա լուսեղեն ուղեղը, պատմությունը կոր-ցրեց նրա հազարավոր և պահպանեց միայն հարյուրավոր երգերը, նրա հոշոտված թղթերի մեջ, երգերի կողքին , հարկավ քիչ չէին նաև բանաստեղծությունները:
Կոմիտասի փրկված բանաստեղծությունների վերջին տետրը աշխարհի ամենասրտաճմլիկ ու զգայացունց երևույթներից է, որտեղ իրար են բախվում լույսը և գիշերը, բանականությունն ու ահագնացող անկապությունը:Սիրտ պատառելու չափ հուզող ու սահմռկեցնող այդ չափածո տողերը կոմիտասյան ողբերգուփյան ամենախոսուն էջերն են, և ամենադաժան մի ողբերգության, որ անանձնական էր, որովհետև պատկանում էր համորեն ( համայն ) ժողովրդին:
Մի փոքր փոխելով Կոմիտասի քառյակներից մեկը, նրա հիշատակին կարող ենք ասել իր իսկ խոսքը.
Սերս՝ անմիտ սրով բոցոտեցին,
Բեռդ՝ խավար հրով խոցոտեցին,
Երկրիդ հողեն փառ՜քդ բուսավ...
ԿՈՄԻՏԱՍԻ ԲԱՆԱՍՏԵ ՂԾՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ
ԱՂՈԹՔ – արտասանել
Վարդ, դու կաթե կարմիր ոգիդ,
Ճերմակ շուշան՝ սիրտ ու հոգիդ
Մանուշա՜կ
Անուշակ՝
Գուրգուրե
ՈՒ բուրե:
Տուր, սուսունիկ՝ ոսկի արև,
Հույս անթառամ՝ կյանք հարատև:
Օրե օր
Նորե նոր
Հար գարուն
Զարդարուն:
ԽԱՉՅԱԼԻՆ - արտասանել
Ծնունդ կուսին
Խաչդ ուսին՝
Հասկեր – հասկեր քաղելով՝
Անաչ սրտերում կալեցիր,
Սընու՜նդ բարի,
Քաջըդ արի՝
Ազգեր - ազգեր մաղելով,
Կանաչ հրդեհում հալեցիր:
Մարգարտահեռ՝
Ջեր քրտինքներ՝
Այտերդ երկին՝
Կայլակ- կայլակ հոսելով՝
Մեր մահը լացեց ,
Մարեցին.
ՈՒ անվեհեր՝
Սեր –աչիկներ՝
Փայտեն երկիր՝
Փայլակ-փայլակ խոսելով՝
Իր ճահը բացեց,
Վառեցին:
ԿԱՐՄԻՐ ԲՈՑ- արտասանել
Կանաչ դաշտի կուրծքը պայթեցավ,
Գոգին հսկա ժայռը ճայթեցավ,
Ճայթեցավ ու ծառացավ,
Ծառացավ ու տեղում քարացավ:
Կապույտ երկնի ծոցը ծովացավ,
Կարմիր երկրի բոցը հովացավ,
Ծովացավ ու ծավալվեց ,
Ծավալվեց ու հողմով թավալվեց,
Բոց-մոց՝ կարմիր երկիր հովանալով,
Ծոց-ծոց կապույտ երկիր ծովանալով ՝
Ծովանալով ու դողով ծավալվելով,
Ծավալելով ու չորս կողմ թավալելով՝
Հողմը ծառացավ ու բոցը հանգավ:
ՄԵՐ ՀԱՅ ԳԱՎԱՌՆ Է ԽԱՎԱՐ...-արտասանել
Մեր հայ գավառն է խավար,
Տգիտության է ավար,
ՈՒսում տարեք
ՈՒ լույս վառեք,
ՈՒ հույս վառեք,
Հայ տգետը վտարեք:
Պանծա դու, հայ միություն,
Գյուղին տվիր հայ դպրոց,
Սրտի մտքի կուռ հևոց,
Պանծա դու, հայ միություն,
Պանծան հայեր բարեգործ.
Հայուն՝ դպրոց
Հայու դպրոց:
Մեր հայ երկիրն անապատ,
ՈՒ հայն ընկել պատեպատ,
Գութան տարեք
ՈՒ հող վարեք,
ՈՒ խոր վարեք.
Հողի կուրծքը պատառեք:
Պանծա դու, հայ միություն,
Գյուղին տվիր հուր գութան
Որ գյուղագիք արտ փութան,
Պանծա դու, հայ միություն,
Մաճկալ, հոտաղ ձայն կուտան՝
Հայուն՝ գութան,
Հայու գութան:
ՊԱՐ ՆԱՎԱՍՏՅԱՑ - երգել
ՇՈՂԵՐ ՋԱՆ - երգել
ՉՄԱՐՈՂ ՃԱՌԱԳԱՅԹ
( «ԳԱՐՈՒՆ Ա...» ԳՐՔԻՑ )
Զվարթնոցյան քանդակի նուռն էր կարմրում ազգում ու խաղողի ողկույզը հյութավորվում: Եվ արտ ու պահեր ճամփաների փոշին լույսով լվանում էր արևը: Եվ հասկերի մեղմիկ Խշշոցին գումարվում էր աղջկական թախծոտ երգը հնձվոր տղայի մասին: Իսկ հեռու - հեռավոր ափերում վշտահար աչքերն էր հառ ում պան-դուխտն ու պարզ երկինքը մթամած տեսնում, այնտեղ չգտնելով հայրենի խապրիկը բերող կռունկի թռիչքը: Ծեր գուսանը գողթան երգչի վեհությամբ պատմում էր Մոկաց Միրզայի քաջությունն ու վեհանձնությունը, և ախ էր պոկվում լսողների սրտից, գնում խառնվում երգչի « հազար ափսոսին»:
Ամենուր իր երգն էր երգում ժողովուրդը՝ խրճիթում, արտում , հարսանքատանը, վանքի բակում, տխրության և ուրախ պահերին, որը սնունդ էր տվել միջնադարյան երաժշտական ու բանաստեղծական մեր հոյակապ արվեստին, ցոլացնում էր իր մեջ մի հին ժողովրդի կենսունակ ոգին, նրա դարավոր իղձերն ու տենջերը: Բայց կային մարդիկ , որ զարմանալի համառությամբ պնդում էին՝ հայ երգ չունի:
ՈՒՆԻ: Նա իր ողջ մահկանացու կյանքով ու մեծ անմահությամբ հենց այդ ապացուցեց: Այդ կյանքը կամավոր նվիրաբերում եղավ մեծ գործին՝ հայոց երգին: Եվ այդ նվիրական նպատակի ճանապարհին նա դարձավ մեր ամենամեծ կենդանի նահատակը ու մի ողջ ժողովրդի սրբությունը:
Նա իր ժողովրդի երգերի մեջ , որ պարզ էին, ինչպես հայոց լաջվարդ երկինքը և վեհ Անիի ու Ախթամարի նման , տեսավ շողշողուն նոր գանձեր, որ չէր տեսել նրանից առաջ ոչ ոք: Այդ երգերի մեջ Կոմիտասը հայտնագործեց դարերի ոգին, գողթան երգիչ-ների ու միջնադարյան գուսանների սիրատոչոր երգերի արձագանքը:Տեսավ ժողո-վրդի հերոսական պատմության էջերը և նուրբ ու զգայուն սիրտը: Տեսավ մեր ծաղ-կառատ դաշտերն ու պղնձացած ժայռերը: Եվ այնպես մոտեցավ հայ երգին , ինչպես մոտենալ կարելի է հողի թանձր շերտերի տակ մնացած հազարամյա նրբահյուս խաչքարին:
Ոսկերչի հմտությամբ ամեն մի հնչյուն փայլեցրեց կրկին, ազատեց ոտարամուտ շեշտից և երգին հաղորդեց այն նրբությունը, որ Մոմիկի ասեղնագործած խաչքարերն ունեն և այն գունագեղությունը, որ կարող էր ունենալ ռոսլինյան մանրանկարները: Այդ երգերի մեջ հառնեցին մեր մաքառումները, ընդվզումները, անսահման սերն ու կարոտը, թախիծն ու լուսավոր հավատը: Եվ երգը մկրտվեց վերածնողի իսկ անունով կոմիտասյան, ինչպես որ այբուբենն է կոչվում մեսրոպյան:Նա այն հանճարներից էր, որոնց մեծությունը պարզ էր արդեն ժամանակակիցների համար:
Ինչպես Մաշտոցը «անճառելի » ու անդրանիկ դաստիարակ եղավ մի ողջ ժողովրդի համար , այնպես էլ նա եղավ մեր ազգային մեծագույն երգահանը, հայ երգի խորհրդանիշը: ՈՒ երբ դատապարտվեց չար ճակատագրին, շատերը զորավիգ եղան, խնամեցին, գուրգուրեցին , փրկեցին ինչ-որ հնարավոր էր փրկել նրա ձեռագրերից, մտքերից, խոսքերից, երգերից:Նրա անունն ու կերպարը դուրս եկան գիտական ուսումնասիրությունների էջերից, դարձան համաժողովրդական, մուտք գործեցին արվեստների աշխարհը:Հայ երգահանների ուսուցիչն է նա ու շատերն են սովորում նրանից, ազդվում, շատ բան վերցնում: Ներշնչանքի արժանի են ոչ միայն նրա անձն ու գործը, այլև հավատամքը՝«Ինձ համար չկա ուրիշ երկինք՝քան իմ ժողովրդի հարազատ հոգին»:
Հանճարեղ երգահանի մասին գրվելթ ու գրվում են ուսումնասիրություններ, հետազոտություններ, հոդվածներ ու հուշեր, ակնածանքի ու գնահատականի խոսքեր: Դրանց մեջ քիչ չեն և օտարներինը : Բացի ուսումնասիրություններից նրա անձը պատկերել ու պատկերում են նկարիչներն ու բանաստեղծները, գրողներն ու դրամատուրգները նաև ներշնչվել են նրանով, քանզի այդ կերպարն իր մեջ խտացնում ու մարմնավորում է ազնիվ հայրենասիրությունն ու մեծագույն նվիրաբերումը, մեր ժողովրդի հանճարն ու լավի հավատը:
Կոմիտասն իր մեջ է խտացնում հայ երգը, մեր նվիրական զգացմունքները, Հայաստան աշխարհն իր բույրերով ու թույրերով, իր սիրով ու թախծով:Նկարիչներն ու քանդակագործները ( Փ. Թերլեմեզյան, Ե. Թադևոսյան, Ս. Ստեփանյան, Գ. Խանջյան, Ս.Մուրադյան և ուրիշներ ) վրձնի ու հատիչի միջոցով պատկերել են մեծ երգահանին, շեշտել նրա վիթխարիությունը, սերտ կապը իր ժողովրդի, հայրենի բնաշխարհի, հայ երգի հետ:
Կոմիտասը ներշնչանքի աղբյուր է և գրողների ու դրամատուրգների համար ( վեպեր, պատմվածքներ, դրամաներ- Լ. Թարգյուլ, Ռ.Արամյան, Լ. Ներսիսյան, Ա.Վարդան-յան, Մ.Մարության և ուրիշներ ) , իսկ բանաստեղծները շատ վաղուց են սկսել իրենց երախտիքի խոսքն ասել մեր երգի Արարատին:
« Հայրենի երգն ես դու մեր»- այսպես է բնութագրել մեծ երգահանին մեծ Չարենցը: Մեծություններն ավելի լավ են հասկանում միմյանց գործը ու ավելի ճիշտ գնահատում:Եվ նա իր ժամանակին տեսավ կոմիտասյան վիթխարի մեծությունն ու ստեղծեց իր գլուխգործոցներից մեկը, որը որդիական ջերմ խոսք լինելուց առաջ, կոմի-տասյան արվեստի փառաբանումն ու նրա հավիտենականության հաստատումն է:
Չարենցին ներշնչել էր օտար երկնքի տակ հանգած մեծ երգահանի աճյունը հայրենի հողում ամփոփելի ,որտեղ նա տեսել էր մեծ որհուրդ՝ մեր մշակույթի գործիչ-ների ու նահատակների աճյունների վերադարձի սկիզբը հայրենի հողի գիրկը:Այդ նույն զգացումով էր Կոմիտասի աճյունը հայրենիք ճամփում նաև կոստան Զարյանը:
ԿՈՄԻՏԱՍԻ ՀԻՇԱՏԱԿԻՆ /Ե.Չարենց-արտասանել հատվածներ /
Կոմիտասի հանդեպ բանաստեղծների ու արվեստագետների հիացմունքը սկիզբ էր առել տարիներ առաջ:Իսկ երբ երգահանը բանեված էր փարիզյան հիվանդանոցի չորս պատերի մեջ, որքա՜ն հոգիներ են տանջվել նրան վիճակված չար ճակատագրի հա-մար:Մեր բանաստեղծներից շատերն են ներշնչվել ու ոգևորվել Կոմիտասով, որը սովո-րական հարգանքի տուրք չէ, այլ ցանկություն, հոգու խոսք մեր մշակույթի մեծ երախտավորին:
Կոմիտասը բանաստեղծների համար հայ երգն է, նրա ոգին, սփյուռքի տարա-գիր զավակներին դեպի տուն կանչով հայրենի սրբազան ձեռքը:
Ոչ հայ բանաստեղծների համար ևս Կոմիտասը Հայաստան աշխարհն է, նրա երգը, արվեստը աննկուն ոգին:Ահա թե ինչու անվանի ռուս, ուկրանիացի, վրացի, բալկար բանաստեղծների տողերը ջերմ են, սրտամոտ, անկեղծ ու բարեկամական,որոնց տողերը հաստատում են այն ճղմարտությունը, որ կոմիտասյան երգը հավետ կամրջում է մարդկային սրտերը, բարեկամներին ավելի հասկանալ դարձնում միմյանց:
... Անմահություն էր վիճակված հանճարեղ երգահանին ու նա նաիրյան իր նորոգ երկրում ապրում է այդ անմահությունը:
ԿՈՄԻՏԱՍԻՆ ՆՎԻՐՎԱԾ ԲԱՆԱՍՏԵՂԾՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ
ԿՈՄԻՏԱՍ- / ՎԱՉԱԿԱՆ ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ- արտասանել
ԾԻԾԵՌՆԱԿ- երգել
ԿՈՄԻՏԱՍ - / ՎԱՀԱԳՆ ԿԱԼԵՆՑ – արտասանել
ԽՆԿԻ ԾԱՌ -երգել
ԿՈՄԻՏԱՍԻՆ - / ԿՈՍՏԱՆ ԶԱՐՅԱՆ-Նրա աճյունը Հ-ն տանելու առթիվ-արտասանել
ԵՐԿԻՆՔՆ ԱՄՊԵԼ Ա - երգել
ԿՈՄԻՏԱՍ -/ ՀԱՄՈ ՍԱՀՅԱՆ—արտասանել
ԾԻՐԱՆԻ ԾԱՌ- երգել
«ԷՐՎՈՒՄ ԵՄ, ԷՐՎՈՒՄ»-/Ս.ԿԱՊՈՒՏԻԿՅԱՆ-արտասանել
ԱՆՏՈՒՆԻ- երգել
ԿՈՄԻՏԱՍԸ ԱՔՍՈՐԻ ՃԱՄՓԻՆ- /ԳԵՎՈՐԳ ԷՄԻՆ-արտասանել
ԿՌՈՒՆԿ - երգել
ԿՈՄԻՏԱՍ - /ԳՈՒՐԳԵՆ ՄԱՀԱՐԻ-արտասանել
ԱԼԱԳՅՈԶ ԱՉԵՐԸ--երգել
ԿՈՄԻՏԱՍ ՎԱԴԱՊԵՏ - /ՄԱՌԻ ԱԹՄԱՃՅԱՆ-Վիլ-Ժյուիֆի մեջ-հատված
ԿՈՄԻՏԱՍՅԱՆ ԵՐԳԵՐ-/Մ. ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ-արտասանել
ՄՈԿԱՑ ՄԻՐԶԱ-երգել
ԲԱԼԼԱԴ ԿՈՄԻՏԱՍԻ ՄԱՍԻՆ - /ՎԱՀԱԳՆ ԴԱՎԹՅԱՆ- Գարուն ա, ձուն ա արել... արտ-լ
ԳԱՐՈՒՆ Ա... - երգել / ժողովրդական երգ /
ԿՈՄԻՏԱՍԻ ՀԻՇԱՏԱԿԻՆ--/ՇԵՐԱՄ -արտասանել
ԱԶԳԱՅԻՆ ՕՐՀՆԵՐԳ - երգում են բոլորը
По теме: методические разработки, презентации и конспекты
Конспект открытого урока по английскому языку и литературе в 11-ом классе «Без фальши в звуках струн…» – «That’s Sweetly Play’d inTune…» учителя русского языка и литературы Тимофеевой Оксаны Николаевны, учителя английского языка Захарченко О.С.
Целью нашего урока было обобщение материала о жизни и творчестве Роберта Бернса, пробуждение интереса к его творчеству, формирование умения учащихся работать в группах и в парах. Еще одной целью было ...
Презентация к открытому уроку по английскому языку и литературе в 11-ом классе «Без фальши в звуках струн…» – «That’s Sweetly Play’d inTune…» учителя русского языка и литературы Тимофеевой Оксаны Николаевны, учителя английского языка Захарченко О.С.
Целью нашего урока было обобщение материала о жизни и творчестве Роберта Бернса, пробуждение интереса к его творчеству, формирование умения учащихся работать в группах и в парах. Еще одной целью было ...
Открытый урок по армянскому языку. Воды Армении.
План-конспект открытого урока по армянскому языку по теме: «Воды Армении»...
Открытый урок по английскому языку. Открытый урок на активность обучения английского языка». (2 е—5 е классы обучения предмету)
Применение различныхвидов игр на уроке с целью закрепления лексических и грамматических навыков в обучении английскому языку....
8 февраля 2022 года. Интегрированный открытый урок по литературе и химии «Два великих имени: Д.И. Менделеев и А. А. Блок». Отделение "Автозаводская" ГБПОУ МТК. Провела открытый урок преподаватель русского языка и литературы Моисеева Т.А.
8 февраля 1834 года родился великий русский ученый Д. И. Менделеев. Казалось бы, этот урок должен был быть посвящен ему и его научной деятельности, но у нас необычное занятие, из которого ...
8 февраля 2024 года. Интегрированный открытый урок по литературе и химии «Две судьбы: Д.И. Менделеев и А. А. Блок». Отделение "Автозаводская" ГБПОУ МТК. Провела открытый урок преподаватель русского языка и литературы Моисеева Т.А.
Ежегодно в Московском технологическом колледже учащимся рассказывают интересную историю о двух великих людях начала 20 века: Д.И. Менделееве и А.А. Блоке, о том, что пересеклись их пути, что их связыв...