Чуве аттарынын падежтери
план-конспект урока (5 класс)

ТЫВА РЕСПУБЛИКАНЫҢ ЧООН-ХЕМЧИК КОЖУУННУҢ

ЭЛДИГ-ХЕМНИН КАДЫКШЫЛГА ШКОЛА-ИНТЕРНАДЫ.

ЧҮВЕ АТТАРЫНЫҢ ПАДЕЖТЕРИ.

АДААРЫНЫҢ ПАДЕЖИ.

5-ки класска тыва дыл

кичээли.

   Белеткээн: Сарыглар Айдысмаа

                                                  Ашак-ооловна ,

Дээди категорияның тыва дыл болгаш

чогаал башкызы

2021 ч.

ЧҮВЕ АТТАРЫНЫҢ ПАДЕЖТЕРИ        

Адаарының падежи.

5-ки класска тыва дыл кичээлиниң планы..

Кичээлдиң хевири: Чаа тема тайылбырлаарының кичээли

Кичээлдиң сорулгазы: 1) чүве аттарының падежтериниң дугайында уругларга ниити билигни бээр; Адаарының  падежинде чүве аттарын сөзүглелден тып, айтырыын шын салып, синтаксистиг  хүлээлгезин тодарадып билиринге өөредир.

2) улустуң аас чогаалынга даянып,  уругларның аас болгаш бижимел чугаазын сайзырадыр:

 3)эртемге сундулуг чорукка кижизидер.

Планаттынган түңнелдери

Бүгү талалыг өөредилге ажыл-чорудулгазы: өөреникчи чүве аттарының падежтери, Адаарының  падежи деп  билиглерни  билир, оларны айтырыглар дузазы-биле домактың иштинден тып билир, аас болгаш бижимел чугаага чүве адының Адаарынын падежин  шын ажыглап билир ужурлуг.

Кижизиг мөзү-шынарның өөредилге ажыл-чорудулгазы:  өөредилге ажыл-чорудулгазынга эки хамаарылгалыг, сонуургалдыг чорукка, төрээн черинге ынак, хумагалыг  болурун угаадыр, патриотчу чорукту хевирлээр.

Таарыштырылганың өөредилге ажыл-чорудулгазы:өөредилгениң сорулгаларын салып билиринге, бодунуң өөредилгелиг ажыл-чорудулгазын үнелеп, түңнеп билиринге, бодунуң ажыл-чорудуунга хамаарыштыр башкының, эш-өөрүнүң үнелелин шын хүлээп ап билириниң аргаларын тургузар. Бот-тускайлаң болгаш эш-өөрү-биле демниг ажылдап билиринге чаңчыктырар.

Билиглерни шиңгээдириниң өөредилге ажыл-чорудулгазы: салдынган айтырыгның айтырыгның утказын шын медереп билип, аңаа дүүшкен шын харыыны аас-биле тургузуп билири, өөренип турар чүүлү-биле бодунуң арга-дуржулгазын деңнеп билири; номдан херек медээлерни тывары.

Харылзажылганың өөредилге ажыл-чорудулгазы: кижилер-биле харылзажып тургаш хүндүткелдиң дүрүмнерин ажыглап, харылзажып турар кижизинге билдингир кылдыр чугааны шын тургузуп, өөренген темазынга хамаарыштыр бодунуң бодалын илередип, эжиниң харыызын дыңнап билиринге, башкының, эштериниң айтырыгларынга шын харыылаарынга чаңчыктырар.

Кичээлдиң дерилгези: сюжеттиг азы предметтиг чуруктар, тывызыктар, слайдылар, үнелел карточкалары.

Кичээлдиң чорудуу:

Кичээлдиң этаптары:

I. Өөредилгелиг ажыл-чорудулганың барымдаазы.

А) кичээлге белеткел

Б) Мендилежири.Таныштырылга

В) Онаалга хыналдазы. (Эжиниң ажылын хынаары)

II. Билиглерни тодаргайлаары.

III. Чаа билиглерни ажыдары.

А) тема-биле ажыл   б) сорулгазын салыры ; Оюн «Аът чарыштырары»

В) башкының сорулгазы

IV. Бирги быжыглаашкын

 V.Физминутка

VI.Быжыглаашкын

А) Бөлүктерге ажыл

Б) Бот ажыл

В) Эжеш ажыл

Г) Кижизидилгелиг түңнел

VII. Рефлексия. Кичээлдиң түңнели. Демдек  салыры

VIII.Онаалга

А) Онаалга кылырынга инструкция.

Башкының ажыл-чорудуу:

I. Өөредилгелиг ажыл-чорудулганың барымдаазы.

В) Онаалга хыналдазы. (Эжиниң ажылын хынаары)

Кичээлдиң чорудуу:

-Экии, уруглар. Бɵгүн кичээлде мээң – биле кады эптиг-демниг ажылдаарынче силерни кыйгырып тур мен.

Бөгүн анаа эвес кичээл эрттирер бис. Кичээнгейиңерни экранда чурукче углаптаалыңар, уруглар.  

-Чурукта чүнү кɵргүскенил?

Харыы: Аякта шай. Хээлиг аяк.

Тыва кижиниң экииргек, биче сеткилдиг, хүндүлээчел аажы-чаңын,ѳгге кирген аалчызын, чаагай ёзу-чаңчыл-биле уткуп хүлээр дээрзин билир бис. Ынчангаш  бо чаагай чаңчылга хамаарышкан үлегер домактардан чугаалаптар бис бе?

1.Аалга кирген кижи   - аяк эрии ызырар.                                    

Арга кирген кижи - саат дайнаар. )  

        Хүндүлээчел тыва чоннуң аяк шайын амзааш , билиглерни  шиңгээдириниң  Чоон-Хемчик кожуунче аян-чорук кичээлинче чалап тур мен. (Слайд-маршрут)

II. Билиглерни тодаргайлаары.

-Ам бо слайдыларже кичээнгейлиг көрелииңер.  

Сюжеттиг чуруктар. (Час дугайында чурук.)

Бердинген  айтырыгларга харыылаттынар сөстерлиг домактар чогаадыр.

-Шын-дыр, эр-хейлер!

-Чүве аттары чүлерге өскерлип чоруурул? (саннарга, хамаарылга хевиринге, падежтерге өскерлир)

III. Чаа билиглерни ажыдары.

А) тема-биле ажыл

-Бөгүн чүү деп теманы өөрениривисти кым билип каапты, уруглар?  (ЧҮВЕ АТТАРЫНЫҢ ПАДЕЖТЕРИ. Адаарының падежи.)

А) Таблица-биле ажыл

       кым?

 авамның

Б.п. кымга? авамга

О.п. кымны? авамны

Т.п. кымда? авамда

Ү.п. кымдан? авамдан

У.п. кымче? авамче

Ай, хүннү, теманы бижиир.

Б) сорулгазын салыры (А.п. чүве аттарының айтырыын шын салып , синтаксистиг ролюн тодарадып билири ).

Оюн

Хар ( чүү?) эрий берген .

Авам  (кым?) дааранып олур.

Эжимниң тону ( чүзү?) чаа.

Час-чылдың  эргилдези.

Аалчы час    (Э.Кечил-оол)

Дамырактар ийлер куду

Шулурткайнып чаржып баты.

Талыйт черден-мурнуу чүктен

Чуртун эргип куштар келди.

- Шүлүктен А.п. чүве аттарын тывар, айтырыын салыр.

Ном-биле ажыл:

А) дүрүм-биле ажыл

- Падеж …                             дээр.

-Тыва дылда каш падеж барыл? (7)

-Орус дылда падежтерниң саны чежел?

Бирги быжыглаашкын:

-Мергежилге 291 (аас-биле күүседир).

Сула шимчээшкин

Салааларым

Бийир туткаш бижиир,

Бичии салаам шылады.

Хензиг када дыштанып,

Херлип- кɵстүп алыылы.

Эргек  салаам –ачам,

Айтыр салаам-авам ,

Ортун салаам-угбам,

Дɵрткү салаам-акым,

Бичии салаам-бодум.

Салааларым шупту

Салдынышпас демниг,

Бистер база олар дег

Быжыг демниг класс бис.

                                        (Х.И.Шыдыраа)

 Быжыглаашкын:

 А) Бөлүктерге ажыл - Мергежилге 292,  

Б) Бот ажыл – Мергежилге  295

В) Эжеш ажыл

Үлегер домактар-биле ажыл

А.п. чүве  аттарын  тывар.

1.Кижи чугаалажып таныжар,

Аът киштежип таныжар.

2.Далашкан күске сүтке дүжер.

3.Алдын отка улам чайнаар.

А хɵмүр улам карарар.

4. Часкы хүн чылды чемгерер.

Г) Кижизидилгелиг түңнел

Кичээливистиң түңнелин үндүрүп кɵрээлиңер.

-Бо кичээлден чүнү билип алдыңар?

-А.п. чүве аттары домакка кандыг кежигүннер болурул?

-А.п. чүве аттары кандыг айтырыгларга харыылаттынарыл?

Уруг бүрүзүнүң ажылын үнелээр.

Даалгалыг оюннар үезинде эки ажылдаан деп бодунуң ажылын үнелеп турар болза ак аякты, бичии четтикпейн олурган ийикпе, чазып олурган болза кɵк аякты  кɵргүзер, бодунуң ажылын үнелээр.

VII. Рефлексия. Кичээлдиң түңнели. Демдек  салыры

VIII.Онаалга

А) Онаалга кылырынга инструкция.