СЫНЫП:  6 «   »      ӨТІЛЕТІН КҮНІ:                  САБАҚ  РЕТІ: №                

САБАҚТЫҢ ТАҚЫРЫБЫ: Еліктеу сөздің түрлері. Еліктеуіш сөздер.

САБАҚТЫҢ МАҚСАТЫ: Еліктеуіш сөздер туралы түсінік беру.

МІНДЕТТЕРІ:

1. БІЛІМДІЛІК:  Еліктеу сөздердің түрлерін ажырата білуге үйрету. Еліктеуіш сөздердің жасалу жолдарымен танысу.

2. ДАМЫТУШЫЛЫҚ:  көру, есту, ойлау, есте сақтау қабілеттерінің  дамуына ықпал ету..

3. ТӘРБИЕЛІК:  Оқушылардың тәртіптілігін қдағалау.

САБАҚ ТҮРІ: жаңа сабақты меңгерту.        

ӘДІС –ТӘСІЛДЕРІ: көрсету, түсіндіру, сұрақ - жауап.

КӨРНЕКІЛІГІ: грамматикалық  тірек – сызбалар, оқулық, дәптер, тақта, бор.

САБАҚ   БАРЫСЫ:

I . ҰЙЫМДАСТЫРУ КЕЗЕҢІ:

Оқушылармен амандасу:

• Сәлеметсіңдер ме, балалар!
• Отырыңдар.

     Кезекшімен сөйлесу:

• Сыныпта кім кезекші?
• Бүгін сыныпта кім жоқ?
• Оқушылар сабаққа дайын ба? Оқу құралдары тегіс бар ма?

ІІ. ЖАҢА САБАҚ:

        Еліктеу сөздер мағынасы жағынан айналадағы әр түрлі дыбысқа және жеке қимылға, іс - әрекетке еліктеуді білдіруіне байланысты еліктеуіш сөздер және бейнелеуіш сөздер болып екіге бөлінеді.       

       Табиғатта заттардың қозғалуы, бір-бірімен қақтығысуы, соғылуы сияқты алуан түрлі қимыл, амал - әрекеттердің нәтижесінде әр түрлі дыбыстар пайда болады. Оларды біз құлақпен естиміз. Сол дыбыстарға еліктеу арқылы пайда болған сөздер еліктеуіш сөздер деп аталады. Мысалы: Боз, күрең, жирен, ала, шұбар.

Өтеді ауыздығын қарш – қарш шайна. (Жамбыл). Ырғалып қарға қарқ етті. Ірімшік жерге салп етті.(Абай).

      Еліктеуіш сөздер көмекші етістікпен (көбінесе ет көмекші етістігімен) тіркесіп жұмсалады. Мысалы: тырс етті, сарт етті, қыңқ етпеді, топ ете түсті, қор ете қалды, гүрс ете түсті, саңқ етті. т.б.

     Еліктеуіш сөздер  қайталанып та, қосарланып та жұмсалады. Ондайда көмекші етістікпен тіркесіп, онымен бір қызметте немесе жеке тұрып қимылдың амалын білдіреді.

Мысалы: тарс-тұрс етті, дүңк-дүңк етті, ырс-ырс етюді, сарт-сұрт болды, шаң-шұң болды, арс-сарс етюді, қорс-қорс етеді және қарш-қарш шайнайды, гүрс-гүрс шығады, бырт-бырт шайнайды, шарт-шұрт сынды, пыр-пыр ұйықтайды.

299-жаттығу. Еліктеуіш сөздерді тауып, қай сөзбен байланысып тұрғанын көрсетіңдер.

Ү Л Г І: саңқ – саңқ етіп, гүрс етіп, сатир – сұтыр сойыл, қарш – қарш шайнап.

330-жаттығу. Еліктеуіш сөздердің қай сөзбен тіркесіп тұрғанын көрсетіңдер, мағынасын ажыратыңдар.

 Ү Л Г І: қаңқ етер, тық-тық басып, дүрс-дүрс соғып, қым-қиғаш қиқу, сарт-сұрт төбелес, тарс-тұрс ете қалған, гүрс етіп– дыбысқа еліктеу.

ІІІ. САБАҚТЫ  ҚОРЫТЫНДЫЛАУ:

Сабақты бекіту: сұрақ-жауап арқылы.    

Үйге тапсырма: 301-жаттығу.

Бағалау. Сабаққа белсенді қатысып, жақсы жұмыс жасаған оқушыларды мадақтау, бағалау.

СЫНЫП:  6 «   »      ӨТІЛЕТІН КҮНІ:                  САБАҚ  РЕТІ: №                

САБАҚТЫҢ ТАҚЫРЫБЫ: Бейнелеуіш сөздер 

САБАҚТЫҢ МАҚСАТЫ: Бейнелеуіш сөздер туралы түсінік беру.

МІНДЕТТЕРІ:

1. БІЛІМДІЛІК:  Бейнелеуіш сөздер қандай сөздер екенін,  жасалуын түсіндіру.

2. ДАМЫТУШЫЛЫҚ:  көру, есту, ойлау қабілеттерінің  дамуына ықпал ету.

3. ТӘРБИЕЛІК:  Оқушылардың адамгершілікке тәрбиелеу.

САБАҚ ТҮРІ: аралас сабақ.        

ӘДІС –ТӘСІЛДЕРІ: көрсету, түсіндіру, сұрақ - жауап.

КӨРНЕКІЛІГІ: грамматикалық  тірек – сызбалар, оқулық, дәптер, тақта, бор.

САБАҚ   БАРЫСЫ:

I . ҰЙЫМДАСТЫРУ КЕЗЕҢІ:

Оқушылармен амандасу:

• Сәлеметсіңдер ме, балалар!
• Отырыңдар.

     Кезекшімен сөйлесу:

• Сыныпта кім кезекші?
• Бүгін сыныпта кім жоқ?
• Оқушылар сабаққа дайын ба? Оқу құралдары тегіс бар ма?

ІІ. ҮЙ ЖҰМЫСЫН ТЕКСЕРУ: 301-жаттығу. Еліктеуіш сөздерді пайдалана отырып, табиғат құбылыстарын суреттеп шығарма жазу.

ІІІ.  ЖАҢА САБАҚ:

        Бейнелеуіш сөздер – табиғаттағы заттардың қозғалысын, күйін көру арқылы сипаттайтын, бейнелейтін сөздер. Мысалы: Аттылар бұрылып келіп, дөңгелене отырған жиынға жапыр-жұпыр сәлем берісіп амандасып қалды. (М.Ә,) Кенеттен шыққан дауысқа Ботагөз «ә» друге үлгермей, жүрісін кілт тоқтатып, жалт қарады. (С.М.) Селк ете қалды кең далам. Селк ете қалды тау іші. (Ж.Ж.)

      Берілген мысалдардағы жапыр – жұпыр сөзі бірнеше адамның (аттылардың) бірінен соң бірірет сақтамай-ақ тез-тез сәлем беруін, кілт сөзі бір ден, тез тоқтатуды, жалт сөзі шапка бұрылып қарауды, селк сөзі бейкам даланың (тау ішані) бір ден шоши қозғалуын білдіріп тұр. Бейнелеуіш сөздер көмекші етістікпен (көбінесе ет көмекші етістігімен) тіркесіп жұмсалады. Мысалы: жалп ете түсті, жалт қарады, қалт етті, ербең етті, бүгжең қақты, қайқаң етті, сылаң етіп шыға келді, тыржың етті, т.б.

     Бейнелеуіш сөздер қайталанып та, қосарланып та жұмсалады. Ондайда көмекші етістікпен тіркесіп жұмсалады. Мысалы: маң-маң басты, жалт-жұлт етті, далаң-далаң жүгірді, бүгжең-бүгжең жүрді, қызараң-қызараң етті, қиқаң-қиқаң етті, ербең-ербең етті.

302-жаттығу. Бейнелуіш сөздерді тауып, олардың мағынасын және қай сөзбен тіркесіп тұрғанын көрсетіңдер.

Ү Л Г І: шып – шып терлеп – жаппай терлеп, денеде кішкене тамшы-тамшы болып тұру.

 Селк етіп – шошып кетуді білдіреді. Жалт қарады – тез бұрылып қару. Қылаң етіп – қараңғы жерден кенеттен көріну. Көзі жарқ ете түсті- қуануды білдіреді. т.б.

303-жаттығу. Бейнелуіш сөздердің қай сөзбен тіркесіп тұрғанын көрсетіңдер, мағынасын ажыратыңдар.

Ү Л Г І: жарқ-жұрқ ойнап: біресе жарық болып, күн көзімен шағылысып, біресе сөну.

303-жаттығу. Еліктеу сөздерді тауып, қай түріне жататынын және мағынасын ажыратып талдаңдар. Ү Л Г І: қарш – қарш – еліктеуіш сөз, дыбысты білдіреді; жарқ-жұрқ - бейнелеуіш сөз, күнге шағылысуды көрсетеді.

ІІІ. САБАҚТЫ  ҚОРЫТЫНДЫЛАУ:

Сабақты бекіту: сұрақ-жауап арқылы:

• Қандай сөздерді бейнелеуіш сөздер деп атайды? Мысалдар келтіріңдер.
• Еліктеуіш сөздер мен бейнелуіш сөздердің арасында айырмашылықтар бар ма?

   Үйге тапсырма: Ережені түсініп оқу, қайталау. 305-306-жаттығулар.

Бағалау. Сабаққа белсенді қатысып, жақсы жұмыс жасаған оқушыларды мадақтау, бағалау.

СЫНЫП:  6 «   »      ӨТІЛЕТІН КҮНІ:                  САБАҚ  РЕТІ: №                

САБАҚТЫҢ ТАҚЫРЫБЫ: Еліктеу сөздің түрлері. Еліктеуіш сөздер.

САБАҚТЫҢ МАҚСАТЫ: Еліктеуіш сөздер туралы түсінік беру.

МІНДЕТТЕРІ:

1. БІЛІМДІЛІК:  Еліктеу сөздердің түрлерін ажырата білуге үйрету. Еліктеуіш сөздердің жасалу жолдарымен танысу.

2. ДАМЫТУШЫЛЫҚ:  көру, есту, ойлау, есте сақтау қабілеттерінің  дамуына ықпал ету..

3. ТӘРБИЕЛІК:  Оқушылардың тәртіптілігін қдағалау.

САБАҚ ТҮРІ: жаңа сабақты меңгерту.        

ӘДІС –ТӘСІЛДЕРІ: көрсету, түсіндіру, сұрақ - жауап.

КӨРНЕКІЛІГІ: грамматикалық  тірек – сызбалар, оқулық, дәптер, тақта, бор.

САБАҚ   БАРЫСЫ:

I . ҰЙЫМДАСТЫРУ КЕЗЕҢІ:

Оқушылармен амандасу:

• Сәлеметсіңдер ме, балалар!
• Отырыңдар.

     Кезекшімен сөйлесу:

• Сыныпта кім кезекші?
• Бүгін сыныпта кім жоқ?
• Оқушылар сабаққа дайын ба? Оқу құралдары тегіс бар ма?

ІІ. ЖАҢА САБАҚ:

        Еліктеу сөздер мағынасы жағынан айналадағы әр түрлі дыбысқа және жеке қимылға, іс - әрекетке еліктеуді білдіруіне байланысты еліктеуіш сөздер және бейнелеуіш сөздер болып екіге бөлінеді.       

       Табиғатта заттардың қозғалуы, бір-бірімен қақтығысуы, соғылуы сияқты алуан түрлі қимыл, амал - әрекеттердің нәтижесінде әр түрлі дыбыстар пайда болады. Оларды біз құлақпен естиміз. Сол дыбыстарға еліктеу арқылы пайда болған сөздер еліктеуіш сөздер деп аталады. Мысалы: Боз, күрең, жирен, ала, шұбар.

Өтеді ауыздығын қарш – қарш шайна. (Жамбыл). Ырғалып қарға қарқ етті. Ірімшік жерге салп етті.(Абай).

      Еліктеуіш сөздер көмекші етістікпен (көбінесе ет көмекші етістігімен) тіркесіп жұмсалады. Мысалы: тырс етті, сарт етті, қыңқ етпеді, топ ете түсті, қор ете қалды, гүрс ете түсті, саңқ етті. т.б.

     Еліктеуіш сөздер  қайталанып та, қосарланып та жұмсалады. Ондайда көмекші етістікпен тіркесіп, онымен бір қызметте немесе жеке тұрып қимылдың амалын білдіреді.

Мысалы: тарс-тұрс етті, дүңк-дүңк етті, ырс-ырс етюді, сарт-сұрт болды, шаң-шұң болды, арс-сарс етюді, қорс-қорс етеді және қарш-қарш шайнайды, гүрс-гүрс шығады, бырт-бырт шайнайды, шарт-шұрт сынды, пыр-пыр ұйықтайды.

299-жаттығу. Еліктеуіш сөздерді тауып, қай сөзбен байланысып тұрғанын көрсетіңдер.

Ү Л Г І: саңқ – саңқ етіп, гүрс етіп, сатир – сұтыр сойыл, қарш – қарш шайнап.

330-жаттығу. Еліктеуіш сөздердің қай сөзбен тіркесіп тұрғанын көрсетіңдер, мағынасын ажыратыңдар.

 Ү Л Г І: қаңқ етер, тық-тық басып, дүрс-дүрс соғып, қым-қиғаш қиқу, сарт-сұрт төбелес, тарс-тұрс ете қалған, гүрс етіп– дыбысқа еліктеу.

ІІІ. САБАҚТЫ  ҚОРЫТЫНДЫЛАУ:

Сабақты бекіту: сұрақ-жауап арқылы.    

Үйге тапсырма: 301-жаттығу.

Бағалау. Сабаққа белсенді қатысып, жақсы жұмыс жасаған оқушыларды мадақтау, бағалау.

СЫНЫП:  6 «   »      ӨТІЛЕТІН КҮНІ:                  САБАҚ  РЕТІ: №                

 СЫНЫП:  6 «   »      ӨТІЛЕТІН КҮНІ:                  САБАҚ  РЕТІ: №                

САБАҚТЫҢ ТАҚЫРЫБЫ: Бейнелеуіш сөздер 

САБАҚТЫҢ МАҚСАТЫ: Бейнелеуіш сөздер туралы түсінік беру.

МІНДЕТТЕРІ:

1. БІЛІМДІЛІК:  Бейнелеуіш сөздер қандай сөздер екенін,  жасалуын түсіндіру.

2. ДАМЫТУШЫЛЫҚ:  көру, есту, ойлау қабілеттерінің  дамуына ықпал ету.

3. ТӘРБИЕЛІК:  Оқушылардың адамгершілікке тәрбиелеу.

САБАҚ ТҮРІ: аралас сабақ.        

ӘДІС –ТӘСІЛДЕРІ: көрсету, түсіндіру, сұрақ - жауап.

КӨРНЕКІЛІГІ: грамматикалық  тірек – сызбалар, оқулық, дәптер, тақта, бор.

САБАҚ   БАРЫСЫ:

I . ҰЙЫМДАСТЫРУ КЕЗЕҢІ:

Оқушылармен амандасу:

• Сәлеметсіңдер ме, балалар!
• Отырыңдар.

     Кезекшімен сөйлесу:

• Сыныпта кім кезекші?
• Бүгін сыныпта кім жоқ?
• Оқушылар сабаққа дайын ба? Оқу құралдары тегіс бар ма?

ІІ. ҮЙ ЖҰМЫСЫН ТЕКСЕРУ: 301-жаттығу. Еліктеуіш сөздерді пайдалана отырып, табиғат құбылыстарын суреттеп шығарма жазу.

ІІІ.  ЖАҢА САБАҚ:

        Бейнелеуіш сөздер – табиғаттағы заттардың қозғалысын, күйін көру арқылы сипаттайтын, бейнелейтін сөздер. Мысалы: Аттылар бұрылып келіп, дөңгелене отырған жиынға жапыр-жұпыр сәлем берісіп амандасып қалды. (М.Ә,) Кенеттен шыққан дауысқа Ботагөз «ә» друге үлгермей, жүрісін кілт тоқтатып, жалт қарады. (С.М.) Селк ете қалды кең далам. Селк ете қалды тау іші. (Ж.Ж.)

      Берілген мысалдардағы жапыр – жұпыр сөзі бірнеше адамның (аттылардың) бірінен соң бірірет сақтамай-ақ тез-тез сәлем беруін, кілт сөзі бір ден, тез тоқтатуды, жалт сөзі шапка бұрылып қарауды, селк сөзі бейкам даланың (тау ішані) бір ден шоши қозғалуын білдіріп тұр. Бейнелеуіш сөздер көмекші етістікпен (көбінесе ет көмекші етістігімен) тіркесіп жұмсалады. Мысалы: жалп ете түсті, жалт қарады, қалт етті, ербең етті, бүгжең қақты, қайқаң етті, сылаң етіп шыға келді, тыржың етті, т.б.

     Бейнелеуіш сөздер қайталанып та, қосарланып та жұмсалады. Ондайда көмекші етістікпен тіркесіп жұмсалады. Мысалы: маң-маң басты, жалт-жұлт етті, далаң-далаң жүгірді, бүгжең-бүгжең жүрді, қызараң-қызараң етті, қиқаң-қиқаң етті, ербең-ербең етті.

302-жаттығу. Бейнелуіш сөздерді тауып, олардың мағынасын және қай сөзбен тіркесіп тұрғанын көрсетіңдер.

Ү Л Г І: шып – шып терлеп – жаппай терлеп, денеде кішкене тамшы-тамшы болып тұру.

 Селк етіп – шошып кетуді білдіреді. Жалт қарады – тез бұрылып қару. Қылаң етіп – қараңғы жерден кенеттен көріну. Көзі жарқ ете түсті- қуануды білдіреді. т.б.

303-жаттығу. Бейнелуіш сөздердің қай сөзбен тіркесіп тұрғанын көрсетіңдер, мағынасын ажыратыңдар.

Ү Л Г І: жарқ-жұрқ ойнап: біресе жарық болып, күн көзімен шағылысып, біресе сөну.

303-жаттығу. Еліктеу сөздерді тауып, қай түріне жататынын және мағынасын ажыратып талдаңдар. Ү Л Г І: қарш – қарш – еліктеуіш сөз, дыбысты білдіреді; жарқ-жұрқ - бейнелеуіш сөз, күнге шағылысуды көрсетеді.

ІІІ. САБАҚТЫ  ҚОРЫТЫНДЫЛАУ:

Сабақты бекіту: сұрақ-жауап арқылы:

• Қандай сөздерді бейнелеуіш сөздер деп атайды? Мысалдар келтіріңдер.
• Еліктеуіш сөздер мен бейнелуіш сөздердің арасында айырмашылықтар бар ма?

   Үйге тапсырма: Ережені түсініп оқу, қайталау. 305-306-жаттығулар.

Бағалау. Сабаққа белсенді қатысып, жақсы жұмыс жасаған оқушыларды мадақтау, бағалау.