Хәлләр. Урын хәле.
методическая разработка (7 класс) по теме

 Платонова Дамира Данияловна,  Кукмара 4 нче урта гомуми белем бирү мәктәбенең югары квалификацион категорияле татар теле   һәм әдәбияты укытучысы

 Тема: Хәлләр. Урын хәле.

Максат: укучыларны җөмләнең иярчен кискләре белән таныштыруны дәвам итү; хәл төркемчәләре турында мәгълүмат бирү; урын хәле турында төшенчә бирү; укучыларның сөйләм телен үстерү; туган ягың кешеләре белән горурлану хисләре тәрбияләү.

Материал, җиһазлау:  проектор, экран, тест сораулары;  8нче рус сыйныфының татар төркеме өчен дәреслек.

  Дәрес башы:

I.  Оештыру өлеше.

-  Исәнләшү.

Эшкә уңай халәт булдыру.

II. Актуальләштерү.

Җөмлә кисәкләре турында өйрәнгәннәрне искә төшерү.

1.Тест сорауларына җаваплар алу.

1)Нинди сүзләр җөмлә кисәкләре дип атала?

а) җөмләдә мөстәкыйль мәгънә белдерә һәм аерым сорауга җавап бирә торган сүзләр;

ә) уй-фикерне хәбәр итә торган сүз;

б) җөмләдә баш килештәге исем яки зат алмашлыгы белән белдерелгән сүз.

2) Җөмләнең  баш кисәкләре…

а) сыйфат, алмашлык;

ә) ия, хәбәр;

б) рәвеш, сан.

3) Нинди кисәкләр иярчен кисәкләр  дип атала?

а) фигыльгә ияреп килгән кисәкләр;

ә) исемне ачыклап килгән кисәкләр;

б) баш кисәкне ачыклап, аңа ияреп килә торган кисәкләр.

4) Аергыч ачыклап килгән сүз ничек атала?

а) ачыкланмыш;

ә) төп сүз;

б) аерылмыш.

5) Тәмамлык кайсы сүз төркемен ачыклый?

а) сыйфатны;

ә) фигыльне;

б) исемне.

6) Тәмамлык нинди сүз төркеме белән белдерелә?

а) исем яки исем мәгънәсендәге башка сүзләр белән;

ә) исем, сыйфат, алмашлык;

б) фигыль.

Тикшерү  Экранда

Җаваплар:          1.а)     2ә) 3 б) 4 б) 5 ә) 6 а)

Параллель рәвештә:

-- 2  укучыга җөмләләр язылган карточкалар бирелә.

КАРТОЧКА

Җөмләнең баш кисәкләрен, аергыч һәм тәмамлыкны табарга.

Тынычлык булган җирдә, илдә генә кешене сөендерерлек яңа үсешләр, яңа ачышлар, омтылышлар күзәтелә.

1990 нчы елда республикабызда «Хәтер» китабын нәшер итә башладылар.

- Калган сүзләр нинди сорауга җавап бирә?

- Кайсы сүзгә иярә?

III. Яңа белем һәм күнекмәләр бирү

Таблица буенча хәлләр турында мәгълүмат бирү.

-

?             - Нинди җөмлә кисәге хәл дип атала?

?            -Кагыйдәне балалар чыгара.

***     Дәреслектән уку. 76 нчы бит.

+  Мәгънәләре һәм бәйләүче чараларыннан чыгып, хәлләрне 8 төргә бүлеп йөртелә:

Экранда таблица

***   Урын хәле турында төшенчә бирү

120 нче күнегү нигезендә аңлату.

Бирем:   Өзекне укыгыз. Кайда? кайдан? кая? сорауларына җавап бирә торган кисәкләрне (алар кара хәрефләр белән бирелгән) үзләре ияргән сүз белән язып алыгыз. Үрнәк нигезендә тикшерегез.

Кара хәрефләр белән бирелгән сүзләр – урын хәлләре.

Ачыкларга:

- Урын хәле җөмләнең кайсы кисәген ачыклый?                                    Фигыльне

 - Нәрсәне белдерә?                                   Эш-хәлнең (процессның) булу урынын 

IV Белем һәм күнекмәләрне ныгыту:

Карточкалар белән эшләү

Күчереп языгыз, урын хәлләренең астына сызыгыз, сорауларын җәяләр эчендә  билгеләгез.

1. Сугышта (кайда?) булып арыслан,                                 у.-в. к.ис.

Ватанга җиңү яулаган,

Тыныч хезмәттә (кайда?)  дан алган                           у.-в. к.ис.

Һәр ветеран – чын каһарман.

2.  Озатып вокзаллар каршында (кайда?)  ,                у.-в. к.ис.

Маңгайдан (кайдан?) үптеләр аналар.                         Ч. к.ис.

Тузанлы юллардан үттеләр

Дөньяны күрмәгән балалар.

3.  Күпләр башын салды изге яуда (кайда?)  ,            у.-в. к.ис.

Кайталмады туган ягына (кая?),                                Ю.К. ИС

Теләсә дә аяк баса алмады

Җиңүдән соң тормыш язына (Кая?) .                                      Ю.К. ИС .

1. Бирем.    Укытучы укыган тексттан урын хәле + ул ияреп килгән сүзләрне язып алырга.

 22 июнь. Кырык бердә 

Җиргә афәт килде ул көнне.

Тарих каһәрләгән шушы көнне

Онытырга мөмкинме соң, мөмкинме? 

Ерткыч фашист килә ил өстенә 

Кол итәргә илем кешесен.

Тез чүккәнче – басып җан бирербез

Туган ил һәм азатлык өчен.

1. Статистика мәгълүматларына караганда, 1941 нче елда мәктәп бетергән укучыларның үзләре теләп сугышка киткән җиреннән 3% ы гына исән-имин әйләнеп кайта. Димәк,  иленнән аерылган 100 егетнең 3 есе генә исән калган дигән сүз бу. Дәһшәтле сугыш елларында олылар белән янәшә балалар да көрәшә. Кырларда башак , урманда дару үләннәре җыйганнар, госпитальдә яралы солдатларны тәрбияләргә булышканнар, сугышка киткән абыйлары, әтиләре урынына станок артына басканнар. Аларның батырлыгы искиткеч.

V.  Йомгаклау.  Таблицадан файдаланып теманы кабатлау.

VI. Өй эше.    1 вариант. «Онытылмас еллар» дигән темага инша язарга.

                  2 вариант. Әдәби әсәрләрдән урын хәлләре кергән 10 җөмлә язарга.