Конспект урока "Сулыш органнары"
план-конспект урока по биологии (7 класс) по теме

Тема Сулыш органнары һәм газ алмашу

Максат:

Өйрәтүче :

• функцияләренә бәйле рәвештә сулыш алу системасын өйрәнү;
• Сулыш алу процессының камилләшүен аачыклау,һәм матдәләр алмашында әһәмияте;

Үстерүче:

• Иң әһәмиятлесен билгели белү, чагыштырып дөрес нәтиҗәләр ясау, логик фикерләү сәләтен,  төзелеше һәм функцияләре арасында закончалыклы бәйләнешне билгели белү, укчыарда уңай эмоцияләр һәм эзләнүчәнлекне үстерү;

Тәрбияви:

•  үз организмыңа, үз сәламәтлегеңә , әйләнә-тирәдәгеләр сәламәтлегенә сакчыл караш тәрбияләү;
•  Мөстәкыйллекне камилләштерү, фәнгә кызыксынуны, бер-береңә ярдәмләшү хисләрен тәрбияләү;

Дәрес барышы

I. Оештыру өлеше.

II. Өй эшен тикшерү. Тест.

Вариант I

1. Буынтыгаяклыларның тән япмасы:
   1) яссы эпителий;
   2) хитинлы кутикула;
   3) эпидермис;
   4) чын тире.
2. Тышкы  скелетка ия:
   1) моллюскалар;
   2) балык;
   3) ланцетник;
   4) кошлар.
3. Балыкның умырткасы тора:
   1) 2 бүлектән;
   2) 3 бүлектән;
   3) 4 бүлектән;
   4) 5 бүлектән;
4. Җир-су хайваннарының скелет үзенчәлеге булып тора:
   1) күкрәк читлегенең булмавы;
   2) муен өлеше булуы;
   3) склеты баш сөягеннән, умырткалыктан, очлыклардан тора;
   4) баш сөягенең бит өлеше ми өлешеннән зурырак.
5. Имезүчеләрнең алгы очлыклар поясына керә:
   1) умрау;
   2) оча сөякләре;
   3) бот сөяге;
   4) күкрәк сөяге.
6. Амебасыман хәрәкәтләнү хас:
   1) башаяклы моллюскларга;
   2) кысласыманнарга;
   3) гади төзелешлелргә;
   4) суалчаннарга.
7. Беренчел тән куышлыгы хас:
   1) яссы суалчаннарга;
   2) ланцетникка;
   3) йомры суалчаннарга ;
   4) балыкларга.
8.  Терәк системының функөиясе:
   1) канясалу;
   2) транспортлау;
   3) саклагыч;
   4) газалммашы.
9. Инфузория башмакчык ........ярдәменә хәрәкәтләнә
   1) камчы;
   2) керфекчек;
   3) ялганаяк;
   4) күзәнәк тышчасы.

III. Яңа белемнәр үзләштерү.

• Сулыш алу системасы буенча тереклек ияләре нинди төркемнәргә бүлеәләр?
•  Аэроб, анаэроб дип нинди организмнарны атыйбыз ?
• Кайсы хайваннарда беренчеләрдән булып сулыш алу системасы барлыкка килә?
• Ул нинди функцияләр башкара?
• Сулыш алу ситемасы яшәү тирәлеге белән ничек бәйләнгән?
• Гөмбәләр, үсемлекләр ничек сулыйлар?

Презентация:

• Типларда нинди сулыш органнары барлыкка килә:
  а) боҗралы суалчаннар; 
  б) моллюсклар;
  в) буынтыгаяклылар; 
  г) балыклар; 
  д) җир-су хайваннары; 
  е) сөйрәлүчеләр; 
  ж) кошлар;
  з) имезүчеләр?

(слайд 1–2)

Сулау буенча барлык тере организмнар – анаэроб һәм аэробка бүленә. Анаэроблар –кислородсыз тирәлектә яшәүчеләр . Аларда барлык проөесслар әчешү тибында бара . Алар Җирдә беренче барлыкка килгән организмнар. Бүгенге көндә бу организмнар турында мәглүматны  клостридиум ыругына кергән бактерияләр бирә ала. Аэроблар –  кислородлы шартларда яшәүче организмнар. Аларның яшәү эшчәнлеге проөессы-сулау тибына бәйле рәвештә бара . Моңа Җирдә яшәүче бик күп организмнар керә. (Слайд 3),

Үсемлекләр,гөмбәләр,хайваннар-алар примитив организмнар, ә губкалар, йомры суалчаннар,эчәккуышлылар, түбән төзелешлеләр бөтен тән өслекләре белән сулыйлар. (Слайд 4)

Беренче сулыш системасы боҗралы суалчаннарда барлыкка килгән. Күптөкле суалчаннарда, диңгез боҗралы суалчаннарында каурыйсыман саңаклар тәннед ян-якларындагы тире үсентеләреннән ясала .Яңгыр суалчанының махсус сулыш органы бар микән? Юк,аз төкле суалчаннар тән өслеге белән сулыйлар. (Слайд 5),

Сулыш системасы нинди функция башкара? Нәрсә ул сулау?

: Сулыш системасының функциясе

• Организмны кислород белән туендыру
•  Углекислый газны бүлеп чыгару
•  Организмны энергия белән тәэмин итү 
• . (Слайд 6)

.      Сулау-кислородны йотып, углекислый газны бүлеп чыгару белән өзлексез бәйләнештә бара торган катлаулы процесс . Сулыш системасы тормыш чыганагы булган иң мөһим  функция - газалмашын, һәм  организмда кислород ярдәмендә матдәләрдә  әчешү,таркалу продуктларыннан энергия әверелешен булдыра .

 (Слайд 7)

Из всех систем органов животных и человека дыхательная система больше всего связана со средой обитания. В водной среде обитания кислород растворен в воде, поэтому здесь работают такие органы дыхания, как жаберные щели или жабры. У каких животных орган дыхания – жаберные щели – ланцетник; жабры – многощетинковые кольчатые черви, двустворчатые моллюски, рыбы. (Слайд 8)

У многощетинковых кольчатых червей перистые жабры образуются на выростах кожи; пластинчатые, перистые жабры моллюсков расположены в мантийной полости. Органами дыхания ракообразных тоже являются жабры. Они находятся под головогрудным щитом и представляют собой тонкостенные выросты кожных покровов. Известно, что рак может жить несколько дней без воды, эта особенность обусловлена тем, что отверстия жаберных полостей могут наглухо замыкаться. За счет остатков воды, сохраняющихся в жабрах, и поддерживается дыхание. Наиболее сложно устроены жабры у рыб. Они состоят из жаберных дуг с жаберными лепестками, пронизанными мельчайшими кровеносными сосудами. Вода, проглатываемая животными, попадает в ротовую полость, проходит через жаберные лепестки, омывает их и снабжает кровь кислородом. (Слайды 9–14)

В наземно-воздушной среде обитания появляются такие органы дыхания, как легочные мешки ( брюхоногие моллюски), трахеи (насекомые). У наземных позвоночных животных органами дыхания являются легкие. Они представляют собой тонкостенные полые мешки, оплетенные густой сетью кровеносных сосудов, капилляров. У земноводных эти мешки несовершенны, поэтому 51% поступает через влажную кожу и только 49% – через легкие. Пресмыкающиеся дышат более сложными легкими, в которых появляются многочисленные выросты и легочные перегородки, что значительно увеличивает их внутреннюю поверхность. Для птиц характерно двойное дыхание. Дыхательная система состоит из воздухоносных путей, легких и воздушных мешков, при вдохе воздух через легкие проходит в воздушные мешки, а при выдохе – выходит из легких, а из воздушных мешков снова попадает в легкие. Двойное дыхание не только обеспечивает организм птицы кислородом, но и спасает его от перегрева. (Слайды 15–19)

Наиболее сложно устроена дыхательная система млекопитающих. Она состоит из воздухоносных путей и легких. Легкие образованы множеством мелких пузырьков – альвеол. Схема строения дыхательной системы выглядит так: ноздри – носоглотка – гортань – трахея – бронхи – легкие.

Вентиляцию легких обеспечивает диафрагма, отделяющая грудную полость от брюшной.

(Слайд 20)

ФИЗМИНУТКА.

Нәтиҗә: Сулыш алу системасы эволюциясе

Умырткалыларның сулыш алу органнары эволюциясе:  

1. 1)газ алмашуда катнашучы үпкә бүлгеләренең мәйданы арту,
2. 2) организм эчендә кислородны күзәнәкләргә җиткерү ситемаларының камилләшүе
3. 3) сулыш органнары вентеляциясен тәэмин итүче ситемаларның үсеше юнәлешендә барган.
4. . (Слайд 21)

Ныгыту:

Таблица тутырырга (Слайд 22)

Тексттагы хаталарны табыгыз

• Бирелгән текстан хаталарны табыгыз, бу җөмләләрнең номерларын атагыз, һәм дөрес  итеп күчереп языгыз: 

1. 1.Беренчеләрдән булып сулыш алу системасы Боҗралы суалчаннарның барлык вәкилләрендә барлыкка килә. 
2. 2.Хайваннарның сулыш органнары төрле һәм ул нинди тирәлектә яшәүләренә бәйле. 
3. 3.Суда яшәүче барлык хайваннар да саңаклар ярдәмендә генә сулыйлар. 
4. 4.Җир өслегендә яшәүче хайваннарның сулыш системасы төрле- трахеяләр, үпкәләр. 
5. 5.Имезүчеләрнең сулыш алу системасы сулыш юлларыннан, һава капчыкларыннан, үпкәләрдән тора. (Слайд 23)

• Өйгә эш.
• №39,  параграф ахырындагы биремнәр һәм сүзлек. 

 (Слайд 24)