Ташлар дөньясына кечкенә сәяхәт
методическая разработка по биологии (5 класс) по теме

Ташлар дөньясына кечкенә сәяхәт

Табигать белеменнән дәрес эшкәртмәсе

5 класс

  Максат:

          1.Укучыларны киң таралган тау токымнары белән таныштыру.Аларны тау  

             токымнарыннан минералларны аерырга өйрәтү.”Файдалы казылма”төшенчәсен

             аңлату.

          2.Укучыларны зур,катлаулы булмаган,гади күзәтүләр,практик эшләр башкарырга һәм

             нәтиҗәсен дәфтәргә язарга өйрәтү.                                                

          3.Игътибарлылыкны,кызыксынучанлыкны арттыру.          

        Җиһазлау:  Россиянең физик картасы,минераллар,тау токымнары,файдалы казылмалар коллекциясе.

Дәрес барышы:

1.Оештыру өлеше:                          

  -Класс белән исәнләшү

  -Классны барлау.    

2.Актуальләштерү:                                            

                  1.Җирнең тышкы сүрүләре-  Атмосфера-?

                                                                    Гидросфера-?

                                                                    Биосфера-?

                                                                    Литосфера-?

                  2.Без кайсы сүрүне өйрәнә башладык ?

                                                            - Әйе,Литосфера.

                  3.Литосфераны өйрәнү методлары:

                                       -тирәнгә бораулап;

                                       -табигать күренешләрен күзәтеп;

                                         (вулкан ату,җир тетрәү)

                                       -сейсмик разведка.

 Җирнең  эчке төзелеше.

                                 1)Ничә өлештән тора?(3 өлештән)

                                 2)Ниндиләр?(төш,мантия,кабык)

 Җирнең эчке төзелеше:

             -төш         -мантия     -җир кабыгы

3)  Төш - эчке(каты);тышкы(сыек).

               - t- 6000C

               - составы:тимер һәм никель.

4 ) Мантия - каты катлам-йомшак катлам-каты катлам.

                     -   83%      

                     -   t- 2000C

                     -   калынлыгы:2900 км.

                     -   Р- зур.

5) Җир кабыгы - Җирнең өске каты тышчасы.

                             - 5 км.-75км.(материк астында калынрак)

   Рельеф – Җир өсте тигезсезлекләре.

III.Төп өлеше:

   1.Тау токымнары.

Җир кабыгы тау токымнарыннан тора.

Тау токымнары—ул җир кабыгын төзүче тыгыз яки көпшәк массалар.

Тау промышленносте файдалы  казылмалар чыгару, аларны баету һәм башка эшләр комплексы дип атала. (карьер—ачык ысул эшчәнлеге,  шахта—бораулау юллары белән.)

-Тау токымнарына мисаллар китерегез әле?

-Әйе:

           Гранит,известь,ташкүмер,балчык,ком һ.б.           

   2. Тау токымнарының классификациясе:

       1) Халәте:

           - каты (гранит-шактый нык)

           - көпшәк (ком,балчык-җиңел сына,уала)

       2) Физик үзлекләре:

          - төсе;ялтыравы;эрү t

       3) Килеп чыгышлары буенча (мөстәкыйль дәреслек белән эш)

Таблица тутыру:

      1. Һәр тип өчен коллекцияләрне карау.

     2. Дөреслеген бергә эшләп тикшерү.

Сүзлек:

Метаморфизм күренеше—җылылык һәм өстә ятучы катламнарның басымы тәэсирендә утырма яки магматик тау токымының үзгәрүе.

4.  Минераллар.

  Минераллар--химик яктан һәм физик үзенчәлеге буенча    

  бериш булган табигый җисем.

 Тау токымнарының - состав өлеше.

 (латинчадан- “минера”-руда,табигый җисем)

Минераллар күбесенчә--кристалл хәлендә була.

Сыек минералларга—су,терекөмеш керә.

Газсыман кушылмалар да була.

Минерология—минералларның барлыкка килү үзенчәлекләрен өйрәнүче фән.

Мәсәлән:гранит –кисәген карау.

Кыр шпаты кызыл төсне бирә.Слюда ялтырый.Кварц үтә күрен-мәле.(Гранит кисәген лупа аша карап уздык.)

Мәсәлән: известь—кальциттан тора.

Димәк,тау токымнары бер яки берничә минералдан тора.

-Минераллар тирәндә дә,өске катламда да,Җир кабыгында да була.

Химик составы буенча

           Гади                                                     Катлаулы

  Бер генә химик                                          Берничә химик элементтан тора.                                       элементтан тора.

  Алтын,тимер ,көмеш,күкерт,           Кварц,слюда,кыр шпаты ,                            

алмаз.                                                             гранит,малахит.                                                                                                                  

  Барлыгы—3000 мең төре бар.Иң киң таралганы—кварц.

5.“Уралның табигый уникумнары”(183-184 бит,8 кл.)—укучы чыгышы.

6.Файдалы казылмалар—кеше үзенең хуҗалык эшчәнлегендә куллана торган тау токымнары һәм минераллар.

Тау токымнары коллекциясе белән эш.

Таблица тутырырга:

Чыганаклар—файдалы казылмалар тупланган урын.

Бассейн—чыганакларның зур мәйданнарда таралуы.

9.Ныгыту.

Мөстәкыйль эш.

№1).План нигезендә файдалы казылманы тасвирлау.

1)Файдалы казылманың исеме.

2)Төсе.

3)Ялтыравы.

4)Халәте (каты,көпшәк).

5)Әһәмияте.

№2).Бу фикерләрнең кайсысы дөрес?

1.Җир кабыгы тау токымнарыннан тора.

2.Тау токымнары минераллардан тора.

3.Тау токымнары һәрвакыт бик күп минераллардан ясала.

4.Гранит—минерал ул.

№3) Коллекциядән таны.

        – нефть              

        - газ                    

        - тимер рудасы

        - көрән күмер

        - ташкүмер

10.Йомгаклау. Өй эше:58-59 бит,сораулар 60-62 бит.

                           Билгеләр кую.