Сонгы герой
материал по биологии (9 класс) на тему

                                              Соңгы герой.

      Исәнмесез укучылар.

 Бүгенбез сезнең белән елга буйлап сәяхәткә чыгабыз.Күз алдыбызга китерик:Без йөзә торган корабль халәткә очрый .Исэн калганнарыгыз «Необытаемый»утрауга йөзеп чыга.Сезнен бурыч: сезне коткаручылар тапканчы исән калырга.Сезнең табигать һәм аның законнары турында белемнәрегез бар,аларны кулланырга кирәк булачак.

         Һрәбер утәлгэн каршылык өчен суз кояш алачаксыз,ул сезгэ ярдәм килгәнне көтргә мөмкинчелек бирәчәк.

                                                  1. Этап      Су.

Кешегә яшәп калыр очен иң кирәкле компонентлар:

Һава,су,азык һ.б.

Сез исән калдыгыз, икенче бурычыгыз су табу.

Кайчанда булса сезнен уйланганыгыз бармы:Без эчә торган су-ул борынгы мисыр кешеләреи эчкән су дип эйтеп буламы? Безнен планета суга бай.Лэкин кешелек елдан-ел ңитмэу проблемасы килеп баса.Бу суны рациональ кулланмаганнан барлыкка килэ.Белгэнегез чэ су балык система буенча хэрэкэт итэ,ул бер каян да керми,Җирдэ беренче конгэ 93,7%дингез һэм океаннардагы су-ул тозлы су.Төче су нибары 2,7%тэшкил итэ.

1 уен:                                Сулыклар.

Бирем:Визуалҗ рэвештэ сунын чисталыгын ничек билгелэргэ була:жавабыгызны дэлиллэгез.ж-п(Сунын чисталыгын билгелэуче биологик курсэткеч:чикерткэ,лилиялэр,конлекче һэм жилэнвеч канатлылар личинкалары.

Б)Сунын эшэгелеген курсэткечлэре:суусемнэр куп булуы(нитрат һэм тросфатлар булуы),солек һэм ана кубэлэге личинкалары.

2.Сезнен кул астыгызда тубэндэге предметлар бар:таш.ком,ранулена,тукыма,суусем,усемлек яфраклары,Сезнен бурыч су эчэргэ яраклы булырлык итеп фильтр ясарга кирэк.

Дорес җавап:

                                       2 этап”Торак”.

Топ яшэу чыганагы сез табу ысулларын белдегез.Һэзер сезнен бурыч узегезгэ торак эзерлэу:Нэрсэ сезнен очен яшэу урыны булыр?

1.Узегезнен торак вариантын ясагыз,нинди материал һэм ни очен  кулланасыз?

(чыршынын эре ботакларын конуссыман вак ботакларын черепица кебек анын арасына кыстыралар).

2.Кайда йокларга?

(матрац:керэн осоня,чыршы ботаклары берничэ кат жэелгэн).

Мендэрне нжэрсэдэн ясарга:Жирэн башчалар-рогоз бер олеше,кыяк яфраклы купеллык улэннэр.Иан-гай-хан улэне мамыкларын,тар яфраклы карлыган,купеллык (60-150см.)Сабагы туры,азтармаклана,ланцет яфраклы.

   Одеалсыз салкын булыр бит.ябырга.(коры улэн,мук).

2.Утрау планы буенча узегезнен йортыгызны ничек урнаштырырсыз.(1мин).жавабыгызны дэлиллэгез.

Учак ягыр вакытта житте.Сезнен 1шырпыгыз калган.Учак торлэре бик куп,кайсы тизрэк янып китэр?

                        Учак торлэрен анлатып китэргэ чэм нэрсэлэр ярдэмендэ учакны кабызырга була.

Шалаш-утын чатлап узэнгэ оелэ,осне олешендэ ялкын кызу була.Мондый учак тизрэк яна,яктылык һэм пешеру очен жайлы.Боек ялкын барлыкка килэ,елытузонасы кечкенэ,аз кумер б.н.

2 колодец-кайнар учак,озан кабына,озак яна һэм куп кумер б.н.Азык эзерлэу очен,Жылыту һэм  кием киптеру очен унайлы.

3.Нодья- бик озак кабына,тигез кызу ялкын б/н яна,берничэ сэгатькэ бара.Бу учак яр-дэ куп кеше точен азык пешерергэ момкин,кием киптерергэ,һэм палаткасыз һич кунарга мөмкин.

                                                       3”Азык”.

Өегездэ булды.Тамак турында уйларга вакыт җтте.

Сезгэ бирелгэн продуктларны нинди усемлеклэр б/н алыштырырга мөмкин.

                          Командаларга бирем.

     Нинди үсемлекләрдән чәй әзерләргә мөмкин,үсемлекләрне санагыз(2 мин)

(ромашка,хан –үләне, нарат  җиләге,кура җиләге, карлыган,җир җиләге,гөлҗимеш,ярабай-зверобой, мәтрүшкә,бөтнек, нәүрүз гөл,кливер, кара җиләк, мүк –саз җиләге,арчан-вереск,күк җиләк-голубика.

                 Утрауда сезгә бик озак булырга туры киләчәкШуңа күрә ашарга яраклы үсемлекләрнең сайлап җыя белү кагыйдәләрен белергә кирәк:    

                                        Кагыйдәләр.

  Беркайчан  да кулланмаска:

-сырдырганда сабагыннан сот сыман сыеклык буленеп чыкса.

-сасы исле гомбэлэрне

-суганга хас исе булмаган суганнарны.-

-Җимешләрнең орлыкларын һәи чикләвекләрен.

_Төньяк һәм умеренный киңлекләрдә кура,җир ,кара җиләгенә охшаш җиләкләр барысы да ашарга яраклы.

Билгесез җимешләрне,суганны,булбеләрне пешерергә кирәк,чөнки пешкән вакытта органик агулар юкка чыга.

      Агулы үсемлекләр күбрәк очрый сазлы туфракларда үәм субальтит болыннарында.

                                         Авырулар.

Иптәшләрегездә ниндидер  авыру сиптомнары күзәтелә күренә башлый.

М-н.1-3команданың –бөҗәкләрдән барлыкка килгән җәрәхәт һәм ОРВИ.

Ә 2-4 командасы- яра һәм пешү,-ашказаны-эчәк авырулары.(Авитоминоз)

Үз-үзегезгә булышыгыз:Урман аптекасында- үзегезгә кирәкле дару табыгыз(2 мин.)

Җ-р: -Бөҗәкләр тешләве шөпшә,умарта, черки авыртуны һәм кычытуны баса _тузганак согы  бака яфрагы һәм  шомырт яфраклары ,борыч-бөтнек)

-Яра һәм пешүләрне

Кан китүне туктата-кычыткан,көтүче сумкасы, меңяфрак.

Яраны төзәтә : бака яфрагы,чанлы үлән, үги ана яфрагы,зверобой –сары мәтрүшкә:куян кәбестәсе

Бәйләүче әйберләр –сфагнул.күке җитене –мүкл.

ОРВИ.

Температура тәшерүчеләр.-кура җил.яфрагының кайнатмасы,мүк җиләге,примула,Җиләк согы,әрем,карлыган-кипрей.

Йөткергәндә - үги ана,бака яфрагы,йокы үләне-умырзая,төче тамыр-корень солодки,күке баш, медуниөа,багулоник –сазанак (үрмә рәйхан) төнәтеп эчәләр.

Авитаминоз-күк җиләк)С,Fe) нарат җиләге(С),мүк җиләге җир җиләге кара карлыган гөлҗимеш көтүче сумкасы примула ,

 Аш казаны эчәк авырулары. Ромашка ,әрем,тузганак, меңяфрак, кара җиләк, брыч  бөтнек ,бака яфрагы,сары мәтрүшкә,наратбаш, кара шомырт,кычыткан,апр.болтный-җир(кара) тамыры.

 Утрауда төрле еркыч хайваннар булырга мөмкин: яңадан яралар барлыкка китермәс өчен сезгә маскировка нигезләрен искә төшерегә кирәк.

                                          5 Күренешләр.

Робинзонның тормышы кырыс һәрбер минуты –яшәү өчен көрәш.Сез үзегезгә барлык уңайлыкларда тудырдыгыз ә хәзер ял итәргә дә мөмкин.

      Сезгә карточкалар бирәм .Анда үсемлек һәм хайван исемнәре,аларны  парлаштырырга тиешсез һәм аңлатырга .(1 мин)

М-н керпе нарат (энәләр),кычыткан-умарта(чага)  үги ана яфрагы сукыр  тычкан (йомшак япма)

Чык үләне-паук(бөҗәк ашыйлар),

әрекмән-сөлек (ябыша)

усак-куян(куркак.калтырый)

  2. Урманда булган кешеләргәкиләсе көннәргә һава торышын нинди буласын алдан белергә кирәк:хәзер метебюрю ачабыз.Һава торышының начар һәм уңай буласын белер өчен билгеләрен атарга кирәк.(2мин)

Яхшы һава торышы.

-үрмәкүч тиз итеп пәрәвез бәйли

-үләндә иртәнге чык

-кич бакалар бакылдый

-көндез җылы кич салкын

-кырмыскалар курчакларын ташый

-чикерткәләр сайрый

-иртә белән томан төшсә

-офык кызарып кояш батса,соры иртә,начар һава торышы

-карлыгачлар түбәннән оча

-үрмәкүч пәрәвезне әйләндерә

-иртән чык булмаса

-кырмыскалар елларына тиз йөгерсә

-учак төтене җир өсте буйлап җәелә

-чебеннәрусаллана һәм күбәя

-яңгыр суалчаннары җир өстенә чыга.

-кояш чыкканда күк йөзе кызыл булса.

Ә хәзер без сезнең белән түбәндәге белдерүләр белән танашып аларның авторларын табырбыз:

                      Бугенге безнең уеныбызны табигать турындагы жыр яки шигырь сузлэре белэн тэмамлыйсы килэ:сездэн  4 юллык шигырь яки җырлар:

Укучылар шигырь яки җыр җырлыйлар.Укучылар: сезнең өчен бүген табигатьнеж кайбер серлщре ачылгандыр.Сщяхщт вакытында сез къп нщрсщгщ цйрщнгщнсездер.

Уенда ьижгщн команда бъген катерда ценщ кайтып китщ.Калган укучыларга килщсе рейсны  көтеп калырга туры киләчәк.