Эрын гурбан наадан
классный час (3 класс)

                                      Түүхэhээ

Эрын гурбан наадан хадаа монгол туургата арадуудай эртэ урда сагhаа эхитэй, ниигэм түрын ехэ баяр байhөөан түүхэтэй. Бүхэ барилдаан, hурхарбаан, мори урилдаан хадаа эрын гурбан нааданда ородог юм. Эдэ угай зон эртэ хабар сагаан hарада найрлахадаа, табадахи (май) hүөө hарада обоо тахихадаа, юhэдэхи 9 (сентябрь) hарада тайлга хэхэдээ, тэмээ, мори урилдуулдаг, дасангуудай найрта бүхэшүүл мүрысэдэг байhан гээшэ.

1918 оной апрелиин 22-то Совет правительство Бүгэдэ ниитын сэрэгэй hуралсал (Всеобуч) тухай Декрет гаргаа hэн. Энэ Декрет Соведүүдэй орон дотор физкультурын хүдэлөөе үргэнөөр хүгжөөхэ хэрэгтэ эхи табиhан байгаа. Спортын гол зүйлнүүдые саашадань хүгжөөхэhөө гадна, СССР-эй арадуудай үндэhэн наадануудые нэбтэрүүлэн оруулха шухала.

Тэдэ жэлнүүдтэ Буряад орондо хүнүүдые бэе махабадай талаар хүмүүжүүлгые эмхидхэхэ тухай асуудал нэгэнтэ бэшэ табигдаhан байгаа. Буряадай АССР 1923ондо байгуулагдажа, эрхэтэнэй дайнай ба хариин сэрэгэй булимтархы ябуулгануудай hүүлээр Буряад орондо физическэ культурын хүдэлөөе бодотоор бэелүүлжэ эхилгэ арга олгогдоо hэн.

Партиин Буряадай областной комитедэй 1925 оной августынт25-да болоhон пленумэй «Буряад орондо үндэhэн соёлой байгуулалта тухай» тезисүүд улад зоной дунда физическэ культура ба спорт хүгжөөхэ талаар айхабтар ехэ үүргэ дүүргэhэн юм. Гадна эдэ бүгэдэ соёлой байгуулалтые үргэнөөр хүгжөөхэ хэрэгтэ горитой нүлөө үзүүлээ hэн.

Спортын арадай үндэhэн зүйлнүүд болохо hур харбалгые, бүхэ барилдаае, мори урилдаае олоной дунда үргэнөөр хүгжөөхэ зорилготойгоор ниитэ үндэhэ яhатанай hайндэр – зунай найр – Сурхарбаан Буряадай АССР-эй байгуулагдаhан үдэртэ 1924 ондо түрүүшынхеэ үнгэргэгдэhэн байгаа.

Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай дүүрэhэнэй hүүлээр бүхы орон соохидол адли манай республика дотор бэеынтамирые хүгжөөлгын хүдэлмэри нилээд эдэбхтжэhэн байгаа. Ажалшадай бэе махабадаа хатуужуулха хэрэгтэ партийна, совет, комсомолой болон бусад ниитын эмхинүүд гол анхаралаа хандуулдаг болоо hэн. Эдэ жэлнүүдтэ партиин Буряадай обком зоной дунда физическэ культурын-олониитын хүдэлмэри хүгжөөлгын, материально-техническэ үндэhэ hуури байгуулгын асуудалнуудые хэдэн удаа зүбшэн хэлсэhэн байгаа.

Мүнөө элинсэг хулинсагаймнай эршэтэ зугаа эрын гурбан наадан нютаг бүхэнэй зунай найрта үнгэргэгдэжэ, эрхим бүхэшүүлые, hур харбагшадые болон хурдан хүлэгүүдые элирүүлhээр. Эрын гурбан нааданай үедэ илажа гарагшадай хүндэлэлдэ соло дуудажа, «бара-оо, бара!» - гэжэ хашхаралдан, үреэл табижа урданай ёhо заншалые hэргээхэ, хүгжөөхэ шухала. Тиигэбэл арадаймнай hайндэрнүүд бүри үндэр ехэ уг зорилготой, үреэл дэмбэрэлтэй, улам hайхан ёhо заншалтай болохо байха.

Бүхэ барилдаан

Х-ХII зуун жэлдэ найр нааданай үедэ бүхэ барилдаанай болоходо, хуураар наадажа, хүгжэм хабсаруулдаг байhан юм ха. Гол голойхид өөр өөрынгөө бүхэнүүдые табидаг байгаа. Зүгөөр холо нютагhаа ерэhэн мэдээжэ суута  бүхэнүүд барилдаанда хабаадалсаха эрхэтэй байгаа. Тон түрүүн эгээл эрхим бүхэнүүдээ урда урдаhаань харуулжа, хоорондонь хэдэн метр зайтайгаар hуулгаад, саашанхи бүхэнүүдыень хүсэн болон шадабариинь зэргээр hубарюулан hуулгадаг байгаа. Тиигэжэ тэдэнэрэй бэлэн болоод байхадань, эгээл эрхим бүхэнүүдые бодхожо, хоёр тээhээ уулзуулхадань, тэдэнь барилдажа орогшо бэлэй. Буряад барилдаан гээшэ шуранаа, дүрэеэ, арга мэдэхэеэ харуулха гэhэн гуримтай юм. Барилдаанай дүримэй ёhоор гарайнгаа хурганай үзүүрээр халта газар hабардабал, хяагдаhанда тоологдодог шуу. Хаягдаhан хүнhууридаа ошожо хубсалдаг, хаяhан хүн хүтэлүүлжэ үбгэдэй урда ошожо, шагнал, мүнгэ, заримдаа бүри хадаг абадаг hэн. Илаhан хүн доошоо доошоо hууhан бүхэнүүдэй барилдажа дүүрэхэдэ, түрүүшын дүхэригтэ илаhан бүхэнүүдэй барилдажа үсөөрхэдэнь, эгээ hүүлдэ хоёр бүхэ үлэжэ, түрүү hууриин  түлөө барилдадаг hэн.  

Барилдаанай арга дүрэ, гохо мэхэ элдэб янзын гээшэ. Томо бэетэй, багжагар хүдэр, шамбай солбон, гаhар хүсэтэй бүхэ хүлөө барюулхая айдаггүй. Хүлдэ оромсоорнь, дээрэhээнь хоёр гараараа бэеыень тэбэреэд, үргэжэ хаяжархидаг. Гар, хүл буляасалдажа барилдахадаа, эгээл гоё барилдаан болодог. Дотор, гадар дээгээ хэхэ, ташаалха, үбдэглэхэ, толгой, гараараа hуга доогуурнь орожо үргэхэ, хүлыень татажа, гэдэргэнь унагааха гэхэ мэтэ арга мэхэнүүд бии.

Хэдышье хүсэ шадал хэрэгтэй байбашье, олонхи ушарта арга мэхээрээ гэнэдхээжэ диилэдэг. Тиихэдээ дүрэ хусэн хоёрhоо гадна, толгой hайн хүдэлхэ, нүгөөдынгөө арга дүрые эртээнhээ уридшалан тааха, нүгөөдынгөө дүрэhөө гараха зуураа, өөрынь арга мэхээр бүдэрүүлхэ ушар олоор дайралдадаг. Айжа зэбэрэл, бирахашгүйш.

Хаанашье мэдээжэ барилдаашадаараа омогорходог, суурхадаг, үльгэр домогуудые зохёодог гээшэ. «Арсалан бүхэ», «Заан бүхэ», «Нашаан бүхэ», «Абарга бүхэ» гэхэ мэтэ үндэр нэрэ зэргэнүүд, солонууд олгогдодог юм. Иимэ бүхэшүүлые хүлдөө гохо дэгээтэй, гартаа шэртэhэтэй, hонор ухаатай, хурса харасатай барилдаашад гэжэ омогорхон нэрлэдэг.

          ХХ зуун жэлэй 60-дахи онуудhаа хойшо Сурхарбаанууд дээрэ бүхэ барилдаан илангаяа олной хабаадалгатай болоо hэн. Урда тээнь 20-дохи, 30-дахи, 40-дэхи, 50-дахи онуудта Даша Очиров, Дамба Гармаев, Георгий Убугунов, Цырен Бадмаев, Тимофей Князев, Нима Хандажапов, Николай Ботхонов болон бусад шалгардаг байгаа. Хойшодоо Николай Лаврентьев, Апполон Михеев, Борис Бальжинимаев, Михаил Максимов, Владимир Халтанов, Нима Ивахинов, Василий Гармаев, Виктор Баймеев, Геннадий Баймеев, Валерий Иванов, Геннадий Махутов, Федор Махутов, Геннадий Манжуев, Владимир Вострецов, Зоригто Буянтуев, Борис Будаев, Владимир Цэдашиев, Мунхэ Цыдыпов, Михаил Елбаскин, Олег Болонев, Илья Гармаев, Анатолий Лезнов, Анатолий Будунов, Манри Адамов, Юрий Санданов, Олег Алексеев, Вячеслав Мархаев, Гармажап Цыренов, Баяр Цыренгармаев,  Мунхэ Мункожаргалов, Кирилл Балдаев, Бато Дашинамжилов болон бусад Сурхарбаанай чемпионууд, эдэнэй олонхид «абарга бүхэшүүл» гэhэн үндэр нэрэ солодо хүртэнхэй. Эдэнэй дундаhаа Илья Гармаев – 8 дахин, Геннадий Манжуев – 3 дахин, Борис Будаев, Владимир Вострецов, Олег Болонев, Зоригто Буянтуев тус тустаа 2 дахин абарга чемпионууд болоhон алдартай. Эдэмнай бултадаа СССР-эй спортын мастернууд, уласхоорондын классай спортын мастернууд, спортын габьяата мастернууд гэhэн үндэр нэрэ солонуудай юм.

hур харбаан

       Хори буряадай тyүхэшэн Тобын Тyгэлдэрэй хэлэhэнэй еhоор, хори буряадууд 14-hөө дээшэ наhатай хубуудээ уялгата  номо , hурша барюулжа, харюулжа ,харбуулжа hургадаг байhан аад, 1918 онhоо хошой тэрэ ёhо ёо  болюулан  гэдэг. Бури урда сагта дайнда , аба хайдагта  гарахадань, номо, hyрша гээшэ ундэhэн зэмсэг байhан  хадань , тэдээндээ  hургаха ёhотой байhаниинь эли. Эрэгтэйшуул «Тэды  hаадаг»,-гээд  хуули зургаанай дансада  ородог байгаа юм.

Номо   hуршые  дархашуул бухэн хэдэггуй, тусгаар бэрхэ хүнүүд дархалдаг байгаа.Номые үхэрэй гү, али томо амитанай  эбэрые хабтайлгаад , арадань  малай шурбэhэ зузаанаар  няагаад, шурбэhэн  дээрээ ушоо хуhанай уйhэ няажа  хэдэг юм hэн. Хубшыень татаха оноонуудые яhаар , эбэрээр хэдэг байгаа .Тон  hайнаар  хатааhан, ехэнхидээ  хур аад, сэб  сэхэхэн хуhаар hуршые хэдэг байгаа . Булсууень болон онооень яhаар хэдэг бэлэй.

       Хоёр нютагай зон хоорондоо мурысоо хэжэ, можо харбахаа суглараад байхадаа ,тэгшэ сэбэр газарта зураахайнуудаа  малтадаг байгаа. Энэнь  утаашаа хоёр метр  тухай, ургэниинь 15-18 сантиметр ,нэгэ хажуудаа эрид, нугоо хажуудань  налуу эрьетэй хоёр зурагар хобоо юм. Тэдэнь хоорондоо  4 метр  тухай зайтай  байха ёhотой. Эдэ хоёр зураахайнгаа эгээл хоорондоо зурылгажа hубарюулаад , 30-40 булэнгуудые  урихэ . Булэнгые (hyр гэжэшье  нэрлэдэг  байгаа) иигэжэ хэдэг  байгаа. Нэгэ haйн адха нооhые  арhаар гу, али зузаан  будоор  буридэг. Тэрэнь утааша 7-8 сантиметр , будууниинь аялгын зэргэ юумэн болохо. Харбаха хунууд номоороо  газар хэмжэжэ , уреэтэй байhан hyрнуудhаа 30 номоной газарта ошоод зогсоно .Хоёр талаhаа эгээл мэргэн хунуудые харбажа эхи  татаха юм.

   Хунэй тудаха бури зураахайн  хажууда бэлэн байhан ооhэдын можын хубууд хоолойгоо  ниилуулэн: «Бара-ээ, бара даа ,зээ хуйхэрэй мэргэн!» гэжэ аялгалан дуулалдаад ,харайлдан  ошожо ,тудажа гаргаhан hyрыень hооргэнь асаржа ,hууридань табяад , hурнуудаа заhадаг байгаа. Барлалга  гээшэ ехэл гоёо бэлэй. Арбаад , хорёод хонгор залуу хубуудэй  хоолойгоо ниилуулэн барладань ,аяар  холо хурэтэр зэдэлжэ ,харбажа байhан хунэй урма зоригыень бадаруулдаг  hэн  бэзэ .Илангаяа удэшын барладахадань ,ая гангын унэроор анхилhан hайхан  агаарта амилхаяа газа  гараад hууhaн убгэд ,хугшэд ,унеэгээ hаажа ябаhан haмгад ,хони  хурьгаяа  хуряажа ябаhан ухибуудшье  сэдьхэлдээ  долгинсуулан шагнагша бэлэй.        

        Буряад нютагуудай солото hур харбагшад 1924 ондо туруушынхеэ унгэрhэн сурхарбаанай hайндэртэ мэргэшуулэй  мурысоондэ   суглараа . Августын 2-ой удэр наратай  сэлмэг ,аятай зохид байба.Агаhaa  Алайр  хурэтэр  ,Баргажанhаа  гоё haйханаар хубсалhан  хунууд республикын ипподром болон бусад эдэбхитэд мурысоо  эмхидхэhэн байгаа.Совет засагай уедэ hэргээгдэhэн  субхарбаан улаам ургэноор хугжоогдэхэhоо гадна, шэнэ удхаар баяжуулагдаа hэн. Тэрэ ажалай уусхэл бадаруулhан , политическэ шухала удха шанар олгоhон  байхаюм. Жэшээнь ,1924 оной зун РКСМ-эй Агын аймагй  комитет зунай хуралда зурюугээр ехэ hайндэр – сурхарбаание эмхидхээ hэн. Ушарынь гэхэдэ , урдандаа дасангуудта зунай хуралда олон  мянган  зон суглардаг байгаа.Комсомолой эмхидхэhэн энэ hайндэртэ дасангуудhаа 3,5 мянга гаран хунууд иишэ ерээ hэн. Мэргэшуулэй мурысоон бугэдэ ниитын  анхарал татаhан ,hонирхол уусхэhэн байга.  Илагшадта мунгэнти хутага , алтан  бэhэлиг барюулагдаба.

        1925 оной июниинь 11-дэ республикын ипподром дээрэ зунай найр-хоёрдохи сурхарбаан эмхидхэгдээ hэн .Заншалай  ёhоор , мэргэшуулэй мурысоон сурхарбаанай наадаые нэбээ.Зураахай дэрээ шанга тэмсэл болобо . Дээдые-Удын  аймагай  командан  гэшууд  Саранчин Цыренов  Цынгэ Васильев хоёрой хороондо анна- манна тэмсэл боложо, О.Василбев республикын чемпионж дахинаа болобо. С.Цыренов хоёрдохи hуури эзээлээ hэн.

      Саашанхи жэлнуудтэ  Буряадай ороной бухы  аймагуудта  сурхарбаанууд  унгэргэдэг ,олоной  дунда физкультура  болон спорт ургэноор хугжоогдэдэг байгаа. Эндэ жэлгуудтэ Лхамажаб Базаров (Ивалга), Гомбоцырен Бальжиров (ИВОЛГА),Николай Бурзаев (БОООХОН), Бальжинима Санджиев , Дамба Дабаев , Дондог Мукоев(Дээдэ-Удэ ), Нима Найданов (Ага)  болон бусад сурхарбаануудта  шалгаржа ,республикын чемпионууд  болоhон юм. Элитэ  мэдээжэ  уран зохёолшод, ниитын  ажал ябуулагшад Хоца Намсарев ,Намжил Балданов ундэhэн спортын зуйлнуудые, тусхайлбал, hурхарбаае хугжоохэ ,хугжоохэ талаар эдэбхитэй хүдэльэри ябуулдаг бэлэй.

       Бэеэ hорижо, мэргэжэл шадабаритай спортсменүүдболоhон хүбүүд дайнда хабаадахадаа, ехэ амжалта туйлаа hэн. «Ворошиловска мэргэн буудагшад» снайпернууд болоhон байгаа. Хүдэр шамбай барилдааша хүбүүд ямаршье частьда алба хэхэдээ, түрүү зэргэдэ ябаа.Мориндо бэрхэ хүбүүд Буряадай морин сэрэгэй дивизиин сэрэгшэд боложо, Москва Берлин хүрэhэн габьяатай.

       1960 гаран онуудhаа ресрубликын зунай найр дээрэ эрын гурбан наадан заабол үнгэргэгдэдэг болоо hэн. Сэлэнгын аймагай комбайнер, жолоошон Батажаб Бальчинов, Баргажанай аймагай багша Дашанима Эрдынеев, Буряадай багшын дээдэ hургуулиин кафедрын даагша Лев Николаевич Устинов, республикын Спорткомитедэй дарга байhай Борис Дамбаевич Санданов, Климентий Улаханов, Дандар Дансаранов болон бусад манай Буряад орондо hур харбалгые үргэнөөр хүгжөөлгын эхи табиhан юм. Саашадаа «Урожай», «Буревестник», «Спартак», «Динамо» бүлгэмүүдтэ олон арбаад, зуугаад мастернууд, спортын габьяата мастернууд ургажа гаранхай. Аха дүүнэр Вячеслав болон Виктор Гуровууд, Цыренжаб болон Цынгуржаб Будаевууд, Анатолий Гармаев, Эрдэм Санжиев, Виктор Игумноа, Виталий Абрамов, Евгений Попов, Галина Эрдынеева, Елена Роселевская, Людмила Тихонова, Дэнжу Очирова, Светлана Тараскина, Борис Цыбиков, Цыренбал Цыренжапов, Аркадий Будхаев, Цыбикмит Жамьяндашиева, Янжима Цыренжапова, Светлана Николаева, Ирина Лукашеевич, Жанна Тухалова, Валентин Дарханов, Дулмажаб Базарова, Константин Эрдынеев, Гэрэлма Эрдынеева, Бальжинима Цыремпилов, Ханда-Цырен Гомбожапова, Шэтэhээ аха дүүнэр Мэлс, Ким, Икс Ешеев, үбгэн hамган хоер Михаил болон Галина Архиповтан, Владимир Ешеев,  үбгэн hамган хоер Светлана Жигижитова болон Мунхэ –Бадраа  Дашицыренов, эгэшэ дүүнэр Наталья болон Ольга Болотованууд, Надежда Бадмацыренова, Баяр Баденов, Булат Бадмаслов болон бусад hур харбалгын талаар ехэ амжалтануудые туйлажа, Буряад ороной, Буряад арадай нэрэ түрые улан дээшэнь үргэhэн байна. Владимир Ешеев, Ханда-Цырен Гомбожапова, Мунхэ-бадраа Дашицыренов, Бальжинима Цыренпилов гэгшэд СССР-эй ба Россиин спортын габьяата мастернууд болонхой.

Батажаб Бальчинов, Галина Эрдынеева, Вячеслав Гуров, Цыренжаб Будаев, Анатолий Гармаев, Дэнжу Очирова, Борис Цыбиков, Аркадий Бутахаев, Константин Эрдынеев, Янжима Цыренжапова, Светлана Николаева, Валентин Дарханов, Дулмажаб Базарова, Ханда-Цырен Гомбожапова, Гэрэлма Эрдынеева, Бальжинима Цыремпилов болон бусад буряад арадай зунай найр нааданай-Сурхарбаанай чемпионууд болоhон алдартай.

Эрын гурбан нааданай нэгэн- hур харбалгаар буряад арад хэзээдэшбе омогорхон байдаг, юуб гэбэл, хёрхо харасатай, эрхиидээ эдитэй мэргэн хүбүүд, басагаднай Европын, дэлхэйн чемпионаадуудаар жэлhээ жэлдээ илажа, Буряад ороноо суурхуулжа байдаг.

Мори урилдаан

Эрын гурбан нааданай нэгэ эди бахань хадаа эрэ хүн бэеэ шангалжа,хүлэг моринойнгоо хүсые, хүлэйнь хурдые үзэхэ мори урилдаанда хабаадажа, хабаяа туршадаг байгаа. Аргамаг һайхан хүлэг мориёо һорин урилдуулжа, түмэнэй дундаһаа түрүүлжэ шалгарһан гүйгөөшэ, хатарша, жороошо моридой соло дуудажа, бахаа ханадаг байһан юм.

Урилдаанай урда тээ моридойнгоо дундаһаа эгээл хурдан сүлхыень һунгажа баряад, олон хоногто һойжо, хүйтэн уһанда барижа, үдэр бүри нэгэ сагта гүйлгэжэ, урилдаанда бэлдэдэг, һоридогбайгаа.Тиин наратай сэлмэг нэгэ үдэр хурдан морид ойнгоо һүүл дэлһэ боогоод. хударга, хүмэлдэргэзүүгээд, гоё хубсаһыень үмэдхүүлээд, хотоноо тойруулан ябуулдаг һэн. Удаань гэрэйнгэ эүүдэндэ мориёо асараад, саган һэеы дээрэ зогсоохо. Гэрэй эзэн моринойнгоо толгой, ууса дээрэнь уураг дуһааха. Тигээд хүүгэд, мориндоо айраг уулгаһан шэнги боложо ёһолхо.

Мори урилдаанда хүлэгөө гаргаха газарта, ендэрэй тэндэ моринх уураар наадажа, «Түмэнэйэхэ» гэжэ дуудулажа, баяр баясхалангай оршон байдал тогтоодог.

6-13 наһанай багашуул мори унажа урилдадаг. Шодоог болохо хүбүүнэй үмдэнэй үбдэгтэ, малгайдань,самсынь ара, үбэртэ илгажа танихын тула шубуунай, эрбээхэйн дүрэ зурадаг. Шубуунай дүрэ хадаа шубуунда адли хурдан байг. Эрбээхэйн дүрэ хадаа унагша хүбүүнэй бэе  эрбээхэй шэнги хүнгэн байг гэһэн удхайтай һэн.

Монгол угсаатан эгээл һүүлдэ ерэһэн мориие илажа гараһан моринтой адляар магтажа, урмашуулгын шан барюулдаг. Энэнь хадаа мориёо хайрладаг, үнэхөөрөөшье эрдэни гэжэ тоолодог байһыень элирхэйлэн гэршэлнэ бшуу.

ЭРЫН ГУРБАН НААДАН ТУХАЙ

   Бүхэ барилдаан

Шаса, балсан шангатан,

Шамбай шуран бүхэшүүл

Баруун, зүүн тээ дүхэриглөө,

Барилдаанда бэлдээ

Эхин түрүүнhээ бодожо,

Бүхэ барилдаан эхилбэ:

Дүрэ буляалдан гэтэлсэнэ,

Гараа шоройдон маряалсана,

Хүсэ шадалаа үзэлсэнэ,

Тэн тэрээн носолдоно.

Дүрэтэй, хүсэтэйнь диилэбэ,

Газар тэбэрисэ шэдэлбэ.

Ташаанда абажа тарайлгаба,

Дэгээдэжэ унагааба…

Аһан ехэ заан бүхэ -

Зүдхэли үргэн нютагай

Жамбын Цэрэн бэлэй

 Һур харбаан

Зүлгэ хюһагдаа,

Зураахай заһагдаа,

Һур үргэгдөө,

 Һүн үргэгдөө.                                            Мэргэшүүл зэһэбэ,

 Можо эхилбэ.

Урда хойноһоо эхилээн,

 Холо ойроһоо харбаан,

Һурша табяан,

Һур намнаан.

 Гангада буулгаан

Дэгэд хиидээн…                                   Мэргэшүүл голлуулна,

Барил муутан алдана.

 Туламшад тудал тооложо,

Һур туламнана,

Тудаһан, алдаһые

 Дэбэртэ тэмдэглэнэ.

 Барлаашад мэргэнээ магтана:                                                - Бара… бара… бара даа,

 Будалан нютагай һуршан                                      Жамцаранай Чимид бэлэй

Мори урилдаан      

Урилдаанда бэлдээ

Гүйгээшэнүүд хангагдаа.

Урилдаха газар һунгагдаа

Угтаха мужаа ологдоо.

Шодоогууд зэһэнги,

Морид хөөрэнги.

Урилдаан эхидбэ,

Зон хумирба.

Унин тооһон урилдаан,

Урда хойно һубаряан,

Урдалһаниинь урагшаа дүүлинэ,

Үлэһэниинь ташуур мэдүүлнэ.

Хурданиинь гараа,

Магтаалай соло дуудаа:

- Ума Сайн!

Амара амгалан болтогой!

Аһан хурдан гүйгөөшэ-

Ононой хамниган хасан

Намсарайн Убагшый хүхэ

Боро бэлэй.

 Сурхарбаан            

Хүг. Владимир Дамбаевай

Үг. Баатар Батоевой

Мэргэн, түргэн годлинууд

Эсхэн агаар шэнхинээд,

Дуута зэбын аялга

Дуудан байнал, ханхинаад.

Дабталга:

Жаргалта Буряадайм, Буряадайм

Жабхаланта дуунууд, дуунууд.

Сурхарбаан, сурхарбаан, сурхарбаан.

Хурдан агтын тууруунһаа

Үргэн тала долгитоод,

Суутай мориной солые

Сууряа татан зэдэлдэг.

Дабталга.

Хүдэр шамбай хүбүүднай

Дүрэ буляан барилдаа

Шуумар бүхын алдары

Дуулан магтан юрөөе.