Халкыбызның милли бизәкләре
классный час по теме

Халкыбызның милли бизәкләре

 Максат

  1.Балаларны татар халкының милли киемнәре, мили орнамент белән             якыннанрак таныштыру, балаларда кызыксыну уяту.                                             2. Милли  әйберләрнең  үзләренә  генә хас булган билгеләрен      ачыклау.

              3.Милли киемнәргә бизәкләр төшерү.

               4. Балаларга эстетик тәрбия бирү, татар милли сәнгатенә мәхәббәт һәм  

                  ихтирам тәрбияләү.

            Материал Һәм җиһазлау: Халкыбызның  милли әйберләре:  күлмәк, түбәтәй, калфак, сөлгеләр, кулъяулыклар, алъяпкычлар,читекләр ,милли орнаментлар җыелмасы, компьютер, презентация, бизәк өлгеләре

            Дәрес барышы.

Оештыру өлеше.

Хәерле көн,укучылар!Кәефләрегез яхшымы? Бер-берегезгә карап елмайыйк әле.Бүгенге тәрбия сәгатенә Әмир белән Әминә дә килгән. Дәрес ахырында без аларга бүләк ясарбыз.

Дәрес темасы белән таныштыру

Хәзер мин сезгә бер табышмак әйтәм.

Бәрхетләрдән тегелгән,

Ука белән чигелгән  

  Бизәкләре көмешләргә,

   Энҗеләргә күмелгән.(калфак)

Мин монда күргәзмә дә ясап куйдым.Алар нәрсәләр?( милли киемнәр) Алар матур бизәкләр белән бизәлгәннәр.Димәк, без бүген нәрсә турында сөйләшербез? Халкыбызның милли бизәкләре турында сөйләшербез. Милли, бизәк төшенчәсен ничек аңлыйсыз?

Бизәк(орнамент) латин теленнән килеп чыккан.

Татар халкының декоратив сәнгатендә  чәчәкле үсемлек орнаменты урын алып тора.Иң еш сурәnләнә торганы  лалә чәчәге.(Башка элементлар: яфраклар, кыңгырау чәчәк, роза чәчәге, дулкынлы, бормалы бизәкләр)

  Укучылар, татар халкы элек-электән бик тырыш чиста, пөхтә халык буларак билгеле. Элек (минем әни, сезнең әниләрегезнең әниләре) кич утырып, аулак өйләрдә кул эшләре эшләгәннәр. Тормышка чыкканда үзләренә кирәкле әйберләрне, урындык киезләрен, сөлге башларын, тәрәзә пәрдәләрен һ.б. барысын да үз куллары белән эшләгәннәр.

Хәзер дә татарлар яшәгән авылларны карасак, ялт итеп торалар, йортлар төзек, бай, кешеләр мул тормышта яшиләр, тәрәзә төпләрендә ясалма чәчәкләр түгел, ә чын табигый гөлләр үсеп утыра. Болар барысы да кешенең  тырышлыгы белән генә булдырыла. Сез моны үзегезнең әти-әниләрегездән күреп үсәсез һәм сез дә үзегезнең өлешегезне кертәсез дип уйлыйм.

 Милли күлмәк.

     Татар хатын – кызларының борынгы күлмәгенә төрле бизәкләр чигелгән. Итәк һәм җиң очлары берничә рәт бала итәк белән дә тегелгән. Күлмәкне бик матур итеп теккәннәр.

Читекләр

Борынгы бабаларыбыз Идел буе болгарлары сафьян дип йөртелә торган йомшак күннән затлы читекләр теккәннәр. Халкыбызның бизәкләп чигелгән сафьян читекләре үткән гасырда ук дөнья базарында дан тоткан. 1883 елда мәсәлән, татар читекләре Парижда зур алтын медаль белән бүләкләнгән.

Элек-электән килгән бу мактаулы һөнәрне Арча – милли аяк киемнәре җитештерү берләшмәсе осталары дәвам итә. Берләшмә 1972 елда оештырыла. Бу аяк киемнәре чит илләргә чыгарылган. Франция, Англия, Германия, Бельгия хатын – кызлары аларны яратып кигән. Хәзер бу фабрика ябылган .Айрат Солтанов җитәкчелегендә 10 кеше  читек тегү һәм чигүне дәвам итә.Хәзер бу чигүле читекләрне биюче кызлар кия.

 Калфак.

Хатын - кызларның баш киеме борынгы заманда ук калфакны йон тукымадан эшләгәннәр һәм ул чигелгән дә, ә соңрак калфакларны бәрхет, ефәк тукымалардан теккәннәр, затлы җепләр белән чигеп, яки сәйләннәр белән бизәп эшләгәннәр. Калфакны күпчелек шәһәр аксөякләре кешелеккә кия торган булганнар. Хәзерге вакытта калфак баш киеме буларак кулланылмый, ләкин сәнгать өлкәсендә абруе зур.

       Түбәтәй.

Түбәтәй – төрки халыкларының бик киң таралган һәм бүгенге көнгә кадәр абруен югалтмаган баш киеме. Түбәтәйне бәрхеттән тегәләр, ефәк җепләр белән чигеп яки сәйләннәр белән бик матур итеп бизәп куялар. Түбәтәй орнаментлары күпчелек лалә чәчәге, ромашка, дәлия, пион, кыңгырау, канәфер, тукранбаш чәчәкләрен һәм яфракларын хәтерләтә.

    Алъяпкыч.

Ул төрле чорларда, татар хатын-кызлар киеме буларак, аерым урын алып тора. Татар хатын-кызларының алъ япкычлары канатлы булган. Аның күкрәк һәм итәк өлешләрен чиккәннәр.

Бизәнү әйберләре

Татар хатын- кызлары төрле бизәнү әйберләре  тагып йөрергә яратканнар.Алкаларны һәркем үзенә ошаганын сайлап кигән.

Чулпылар гади генә юл белән кара бауга бәйләнгән бер-ике яки күбрәк көмеш тәңкәләрдән тора. Аларны билдән астан төшеп торырлык итеп чәч толымнарына бәйли торган булганнар.

Тәңкәләр бик күптөрлеләр: түгәрәк яки шакмаклы, ярымай яки ромбик, йолдыз һ. б. Төрле формаларда ясалган. Алар төрле бәхетсезлекләрдән , авырулардан саклый дигәннәр.

Беләзек-иң киң таралган борынгы бизәнү әйберсе.

 Чигү.

Чигүне татар кызлары аеруча яраткан. Бигрәк тә сөлгеләр, кулъяулыклар, алъяпкыч итәкләрен, тәрәзә пәрдәләрен, кровать кырларын, мендәр тышларын чиккәннәр. Егетләргә чиккән кулъяулык бирү иң зур бүләкләрдән саналган.  Мондый кул эшләре күбрәк аулак өйләрдә башкарылган.  Шулай ук кызлар үзләренә бирнәне чигеп әзерләгәннәр.

Милли бәйрәм –Сабантуй.

Халкыбыз язын чәчү эшләре беткәч бәйрәм уздырган. Бу бәйрәм әле дә ел саен үткәрелә. Нинди бәйрәм инде ул? (Сабантуй)

Сабантуйда төрле уеннар, ярышлар үткәрелә. Иң ахырдан милли көрәш була.

 Укучылар, сез аулак өйнең нәрсә икәнен беләсезме?

Аулак өйләрдә кул эшләре эшләп утырганда җырлар җырланган, тәңкә салыш уеннары уйналган, йомгак чорнаш уены да уйналган.

Әйдәгез, без дә сезнең белән әзрәк йомгак уены уйнап алабыз.

Музыка: уен башлана, музыка туктаганда йомгак кемдә кала, шул укучы җәза үти. Уен берничә тапкыр кабатлана.

Бүгенге тәрбия сәгатендә бездә кунак бар. Ул- 6 сыйныф укучысы Ахмадуллина Рәзилә.Ул әнисе белән буш вакытларында бик матур итеп чигәргә ярата.Хәзер сүзне аңа бирәбез.

Укучыларның читек, алъяпкыч, камзул, түбәтәй, калфак бизәве.

 Ә хәзер без шушы милли киемнәрне бизәрбез. Һәркем үзе теләгәнчә бизәсен. Кемнеке иң матуры булыр икән. Бу киемнәрне Әмир белән Әминәгә киертик. Менә ничек матур булды алар!

Йомгаклау.

Бүгенге тәрбия сәгатен бергәләп йомгаклыйк әле. Сез нәрсә белдегез,шул турыда бер-берегезгә сораулар биреп карагыз әле.

Барыгыз да тәрбия сәгатендә актив булдыгыз.Дәрес бетте, сау булыгыз.

Әтнә районы Күәм урта мәктәбе

3 нче сыйныфта үткәрелгән ачык тәрбия сәгате эшкәртмәсе

Тема: “Халкыбызның милли бизәкләре”

                                Укытучы: Ганиева Люция

                                 Гыйнвар, 2013 ел