праздник букваря Yзэглэлэй hайндэр
план-конспект занятия (1 класс) по теме

Yзэглэлэй hайндэр

        Амар мэндэ, хүндэтэ гэртэхин, айлшад! Манай hургуулида ерэhэндэтнай бидэ ехэ баярланабди.   Мүнөөдэр 1 «Одон» класста Yзэглэлөө үдэшэхөө суглараабди.Энэ hайхан номойнгоо хуудаhануудаар аяншалхабди. Түрүүшын хуудаhа ирая.Юун гэжэ бэшээтэйб?

Шүлэгүүд

        Yхибүүд буряадаар уншажа, бэшэжэшье hураа. Yшөө  

 түрэл хэлэн дээрэ шүлэгүүдые хөөрэжэ шададаг болоол. Шагнагты!

1. Уужам Ага нютагнай

Уула хадануудаараа баян лэ.

Ульган долгидоо урдахааhан

Уhа мүрэнүүдынь олон лэ.

2. Залаа hаглагар ой модод

Захагүй үргэн тала дайда.

Энэл даа манай Ага нютаг!

3. Эхын hүнэй амтатай

Эльгэ зүрхэндэм орожо шэнгээшэ

Бууралхан эжыhээм эхитэй

Буряадхан түрэл хэлэмнай.

4. Намарай эхин үдэр

Намай эжым дахуулаад

Номоо hайнаар үзэ гээд,

Найдан байжа асараа.

5. Эрдэм номой дээжые

Эндэ бидэ мэдэжэ,

Эхин шатын hурагшад

Эрмэлзэжэ дабая.

6. Yзэглэл номоо дэлгээжэ

Yдэр бүри уншаабди.

Дэбтэр соогоо бултадаа

Үнэн зүрхэнhөө бэшээбди.

7. Олон янзын аялганууд

Одоол шангаар дуулалдаа.

Хатуу зөөлэн хашалганууд

Хангир-янгир хатаралдаа.

8. Үзэг бэшэг hургаалаа

Үдэр бүри хадуужа,

Үнэн сэхэ ябяхяб гээд

Үзэглэлөө найдуулая.

9. Анхан а-hаа эхилээд

Я үзэгөөр дүүргөөбди.

Аба, эжы, багша гээд

Алдуугүйгөөр бэшээбди.

10. Шүлэг, үльгэр, таабари

Сээжээр хэлээд туршаабди.

Басниин сэсэн заабари

Бидэ hайнаар ойлгообди.

Булта: Yзэглэл

11. Эгээ түрүүн hургуулида

Эртэ намар орообди.

Энэ гэжэ «А» үзэг

Эндэ мэдэдэг болообди.

Булта:Үзэг манда танюулhан

Үзэглэлнай арюухан!

12. Үбэлэй тэн багта

Үзэглэлөө дүүргөөбди.

Одоо иигээд байхадаа

Ондоо ном дэлгээбди.

Булта: Үнэтэ эрдэм барюулhан

Үзэглэлнай арюухан!

2 хуудаhан: Оньhон үгэнүүд. Олон оньhон үгэнүүдые мэдэдэг болообди. Дуулагты.

1. А – үзэг эрдэмэй дээжэ

Аяга сай – эдеэнэй дээжэ.

2. Биб гэhэн гансаараа,

Бидэ гэhэн хамтаараа.

3. Ганса хүн – хүн болохогүй,

Ганса сусал – гал болохогүй.

4. Дүрөөгүй эмээл байхагүй

Дүримгүй бэшэг байхагүй.

5. Ехэ юумэтэй байнхаар,

Ехэ hургаалтай байhан дээрэ.

6. Ёhо- ёhондоо,

Ёло – ууладаа.

7. Жаргалдаа дашууржа жалжагы гэшхэхэ

Олзодоо дашууржа hаланаар эдлэхэ.

8. Зуун түхэригтэй байнхаар,

Зуун нүхэдтэй  байhан дээрэ.

9. Илаха хүндөө аймхай эрэ доргон

Илагдаха хүндөө аймхай шандаган.

10. Муу хүн хэрүүлшэ,

Мохоо хутага зурааша.

11. Номгүй хүн hохортой адли,

Нохойгүй хүн дүлиитэй адли.

12. Ой модон үндэртэй, набтартай,

Олон хүн hайтай, муутай.

13. Өөдэн шэдэhэн шулуун

Өөртэнь бууха.

14. Сэбэршье hаа, хубсаhан хэрэгтэй,

Сэсэншье hаа, hургуули хэрэгтэй.

15. Танилтай хүн талын шэнээн,

Танилгүй хүн альганай шэнээн.

16. hайн  мориндо эзэн олон,

hайн хүндэ нүхэд олон.

17. Ургасын ехэ – ажалhаа,

Ухаанай ехэ – hургуулиhаа.

18. Yзэhэн- далай,

Yзөөгүй – балай.

19. Хүн болохо багаhаа,

Хүлэг болохо унаганhаа.

20. Шарайн газаагаа,

Шанарынь досоогоо.

21. Эдээр бэеэ шэмэглэнхаар,

Эрдэмээр бэеэ шэмэглэ.

22. Ябаhан хүн яhа зууха,

Хэбтэhэн хүн хээли алдаха.

23. Юртэмсын ухаан – хүндэ,

Хүнэй ухаан – эрдэмдэ.

24. Эжын  hургаал – эрдэни,

Абын hургаал – эм.

25. Олон хүндэ hайшаалтай,

Оньhон үгэнүүд оншотой!

3 хуудаhан: Эхэ эсэгын алтан  hургаалhаа.

1. Булта зондо мэндэ хэлэжэ ябагты.
2. Галдаа эдеэнэй дээжэ  үргэгты.
3. Орожо ерэhэн айлшадта сай уулгагты.
4. Хүнэй урдаhаа шорой хамахагүй – сээртэй.
5. Гал соо шорой, бог хаяхагүй.
6. Ехэ, аха зондо «таа» гээд,

Хандажа, хүндэлжэ ябагты.

7. Амитадые тамалха,

Сохихо ёhогүй – сээртэй.

8. Түрүүшын аяга сай

Бурхандаа үргэгты.

9. Хүнhөө юумэ абаад,

Аягыень хооhоор үгэхэгүй.

10. Ехэ хүнэй урдуур түрүүн гарахагүй.
11. Урдажа байhан уhанда юумэ хаяхагүй.
12. Эжы абаяа хүндэлхэ,

Сай аягалхадаа, эсэгэдээ урид  үгэгты.

13. Хүнүүдые ехэ, бага

Хүгшэн залу гэжэ илгахагүй.

14. Аха заха хүнэй

Үгэ дуулагты.

4 хуудаhан: таабаринууд.

 Хүндэтэ айлшад, таабаринуудыемнай  яажашье hаа таахаа оролдогты! Илажа шүүhэн хүндэ бэлэг бэлдэнхэйбди.

1. Хазаха аматай

Залгиха хоолойгүй. Юун бэ? (хайша)

2. Мүльhэ соолоод, алта олооб. Юун бэ? (үндэгэн)
3. Ябанаб, ябанаб, мүр гаранагүй. Юун бэ? (уhан)
4. hайхан ,басаган нэгэ нюдэтэй. Юун бэ? (зүүн)
5. Харахан буру яhан хототой. Юун бэ? (мойhон)
6. Хүл гаргүй аад, хүнэй үүдэ тоншодог. Юун бэ?  (hалхин)
7. Хадын хажууда жалжагы гутал. Юун бэ? (шэхэн)
8. Хоёр мөөртэй, хурдан гүйдэлтэй. Юун бэ? (велосипед)
9. Хүлгүй аад, ябадаг, толгойгүй аад, тоолодог. Юун бэ? (часы)
10. Намhаа набтар аад, шандаган малгайтай. Юун бэ?  (түгсүүл саhатай)
11. Торхрнь тос гээ, тоhониинь ялас гээ. Юун бэ? (hамар)
12. Айлай газаа үбэл зун хоёр байрланхай. Юуд бэ? (шарга, тэргэ)
13. Алда ута бэетэй, шара толгойтой. Юун бэ? (наран сэсэг)
14. Амбааргүй баян, оёоргүй сэсэн. Юун бэ?  (шоото)
15. Аха дүү хоёр аад, бэе бэеэ харадаггүй. Юун бэ?  (нюдэн)
16. Бэегүй аад, hүүдэртэй, хүлгүй аад, ябадаг. Юун бэ?  (үүлэн)
17. Газар дорог ахай түрэбэ. Юун бэ?  (хартаабха)
18. Гэдэhээрээ эдидэг, нюргаараа гаргадаг. Юун бэ?  (харуул)
19. Далан дабхар хубсаhатай, дундаа нэгэ шагтатай. Юун бэ?  (харуул)
20. Домбо долоон нүхэтэй. Юун бэ?  (хүнэй тархи)
21. Зундаа hэрюусэдэг, үбэлдөө  дулаасадаг. Юун бэ? (пеэшэн)
22. Мүльhэн дээрэ мүнгэн шагта. Юун бэ? (hара)
23. Наhан сонь няалдашаба, намтар сонь бэшэгдэшэбэ. Юун бэ?  (нэрэ)
24. Тааhан хүн талаантай,

Мэдэhэн хүн мэдэлтэй,

Ойлгоhон хүн ухаатай. Юун бэ?( ном)

25. Табан аха дүү нэгэ адли нэрэтэй,

Ондо ондоо бэетэй. Юун бэ? (табан хурган)

Дүн  гаргая. Хэн тон олон таабари тааба гээшэб?

Бэлэгээ барихабди.

 Бэеэ  hорилго:

   Баруун гараа hарбайгаад,

  Барбаадайhаа эхилээб:

  Нэгэн, хоёр, гурбан, дvрбэн

  Тоолуураа дабтааб.  

   Таба, зургаа, долоо

  Долёобороо дарая

  Найма, юhэ, арба

  Шэгшvvдэйгээр дvvрэшоо   (Хургануудаа тоолон дvvргэхэ)

5 хуудаhан: сценкэ. Аполлон Тороевой «Табан хурган» .

 Автор: Нэгэтэ табан хурган зүбшээжэ хөөрэлдэбэ.

 Эрхы: Аха дүүнэр би хони хулуухам булта садхалан байхабди .

 (Автор)- гэжэ эрхы хэлэбэ.

 Долёобор: Ошо ахамни түргэн, би шамда эгээл тарган хони заажа үгэхэб

(Автор)  – гэжэ долёобор баяртайгаар хэлэбэ.

 Дунду хурган: Хүнэй юумэ хулуухада һайн аал, үнэн нэрэеэ алдахабди

(Автор) – гэжэ дунда хурган һанаа алдаба.

 Нэрэгүй хурган: Хамаагүй үнэн нэрые үнэһэ шоройтой худхахаб нэрэгүй намда хашалан бага –

(Автор) гэжэ нэрэгүй хурган энеэбэ.

 (шэгшы) аханар муу юумэ хэхэеэ байнат, хулгай хадаа хуушанай бузар ябадал гээшэ. Мүнөө сагта ажалша хүнүүд хүндэтэй юм.

Автор: Аха дүүнэр булта бодолгото болобо, -

Булта: Теэд юу хэхэбибди –

(Шэгшы) Булта нэгэдэжэ үнэн сэхэ гарай ажалшад болохо ёһотойбди –

 (Автор: Аха дүүнэр шэгшын хэлээшээр болобод.

Yзэглэл ном уншажа дүүргэбэт. Олон юумэ мэдэхэ болобот.

Хүн бүхэн түрэhэн эхэтэй, түурэлхи хэлэтэй, түрэл арадтай,түрэл түүхэтэй.

Энэ дүрбэн зүйл хүнэй ажабайдалтай таhаршагүй холбоотой.

Тиимэhээ буряад хэлэеэ,еhо заншалаа hайнаар шудалха-танай уялга.

Эсэгэеэ тэнгэри гэжэ тахиха,

Эхэеэ дэлхэй гэжэ сахижа.

Аха зониие ѳѳдэ харан хүндэлжэ,

Дүү зониие урагша абан хайрлажа,

Басагад үхидые эхэ гэжэ энхэржэ,

Үетэн нүхэдѳѳ анда гэжэ анхаржа,

Заншал соогоо аятай зүбхэноор ябажа,

Ургажал ябахадаа урматайш даа,-гэжэ

Эрдэни Дугаровай шүлэгэй үгэнүүдээр «Үзэглэлэй hайндэрээ» дүүргэе!