Внеклассное мероприятие "Аът чылын уткуп тур бис"
методическая разработка (3 класс) по теме

Хертек Байлак Каадыровна

Разработка внеклассного мероприятия  Шагаа -2014  "Аът чылын уткуп тур бис"  

Скачать:

ВложениеРазмер
Файл at_chylyn_utkup_tur_bis_parlaar.docx28.63 КБ

Предварительный просмотр:

Аът чылын уткуп тур бис.

Шагаа-2014

Сорулгазы: 1.Тыва улустун чаагай чанчылдарынга уругларнын хундуткелин, ынакшылын оттурар.

2.Тыва оюннарнын дузазы-биле уругларнын угаан-медерелин, сонуургалын сайзырадыр.

3.Тыва национал хепке чоргааралды хевирлээр.

                      Байырлалдын чорудуу.

- Шагдан тура манаанывыс

Шагаавысты уткуп алыыл.

Каткы-хоглуг адыш часкап,

Аът чылын алгап-йорээл.

- Экии, уруглар! Богун бо кайгамчык буянныг оргээвиске тыва чоннун национал байырлалы – Шагаага тураскааткан байырлалывысты эрттирер-дир бис. Келген аалчыларывыс башкыларга болгаш ада-иелерге база эргим уруглар, кел чыдар Аът чылы –биле байыр чедирбишаан, быжыг кадыкшылды, чедиишкиннерни, аас-кежикти, ак орукту кузеп, йорээп тур мен.

-Бистер бо хун «Шагаа оранынче» аян–чорукту кылыр–дыр бис, уруглар. Баштай мен силерге Шагаа байырлалын эрттирип турган тоогузун таныштырайн.

Чингис –Хааннын уезинде Шагаа байырлалын куску уеде байырлап эрттирип турган. Ол болза сентябрь  22-нин хуну болуп турар. Куску хун-биле дуннун деннежи бээрин барымдаалап, байырлап  турганнары ол.

1267 чылда  Чингис- Хааннын оглунун оглу  Хубилай-хаан байырлалды февраль айже шилчиткен. Амгы уеде шагаа байырлалынын эртер хунун астрологтар, чурагайы лама- башкыларнын санааны –биле ай календарын езугаар тодарадып ап турарлар.

20 чылдарда Тывага Шагаа байырлалын чудулге, хурээ-хиит-биле холбашкан деп сылдаг-биле хораан. Ынчап кээрге бистин ада–огбелеривис 70 чыл иштинде Шагаа байырлалын  эрттирбейн келгеннер- дир.

Тыва АССР-нин Дээди Совединин  Президиумунун 1991 чылдын  февраль 8-те ундурген  дугаары 104 доктаалы-биле Шагаа байырлалын тыва чоннун национал байырлалы кылдыр доктааткан. Оон бээр-ле частын эге айында байырлап турарывыс бо.

Бичии чаштар бир-ле катап

Билчип чадааш, марышкан дээр.

Кижи бурузу чылын мактап,

Кидин тулук барганнар-дыр.

Чылы- биле кижилернин

Шынарларын чугаалап бээйн.

Ыыт -шимээн ундурбейн,

Ылап дыннап алынар дээн.

Куске чылы:  Куске боду хензиг-даа бол,

                          Кучутенни ажып тиилээш,

                          Узун чылдар эргилдезин

                          Ужун мынчаар баштай берген.

Инек чылы: Инек чылы идегелдиг,

                       Ижер сут-даа элбек болур.

                       Саржаг,ааржы ,курут,чокпек

                       Сава-санга долуп келир.

Пар чылы:    Пар чыл дээрге, ушку чыл-дыр,

                        Бараанындан улус коргар.

                        Ынчалза-даа ажылгыры

                        Ырма сынчыг амытан боор.

Тоолай чылы:Тоолай чылда ийистер хой

                          Тодуг-догаа, онер болур.

                          Хонук-быдаа, хонак тараа

                          Ховартавас -аш-чут болбас.

Улу чылы:     Чаа чуулге,чараш онге

                        Чаштар ышкаш сонуургак мен.

                        Чаагай сеткил, кадыкшылдын

                        Чаякчызы Улу чыл мен.

Чылан чылы: Ужар чалгын  менде  чок бол,

                           Улу-биле  торел чыл мен.

                           Чылбыртып союп чоруур

                           Чыргал оштаан амытан мен.

Аът чылы: Арат кижи чуртталгазы

                      Аът чокта утка чок дээр.

                      Хей-аът-соруу, ажыл-ижи

                      Кезээде-ле аът-биле холбашкан боор.

                      Чогаадыкчы  кижилерге

                      Чогумчалыг эки чыл бо.

                      Чалгынныг аът мунувутса,

                       Сагыш-сеткил байып келир.

Хой чылы:     Хой дег чаагай сеткилдиг мал

                         Ховар дээрзин боданарам.

                         Хонну биче, чаны чаны кортук

                          Хоокуй мени кээргенерем.

                          Экииргек-даа , дузааргак-даа

                          Эки-ле мал хойдур ийин.

Мечи чылы:  Ажыл-ишке кызымак бол,

                         Аажы-чаны турум эвес:

                         Алдарзырак, былдамыш деп,

                         Атка кирген мечи чыл мен.

Дагаа чылы: Данны баштай  уткууру дег,

                         Дагаа чылы эрте келир.

                         Тараа  арай  хирелиг бол,

                         Тайбын  ууле будунгур чыл.

Ыт чылы:      Ыттыг кижи эштиг ышкаш,

                         Ынаныштыг дидим чоруур.

                         Эрес, ээрги ыттын чылы

                         Эрте берген  ол-ла дыр ам.

                         Азыракчы ,чемгерекчи

                         Азыралда  хаван чылы

                         Шагнын  чаагай  эргилдези

                         Шагаа-биле  моорлап келди.

Хаван чылы: Эргилделиг  чылдарывыс

                         Эн-не соолу-Хаван чыл мен.

                         Кеми-даа чок,багы-даа чок

                         Кээргенчиг амытан мен.

                         Тодуг-догаа, тайбын-чаагай

                         Доруун-на  чыл Хаван чыл мен.

                         Буян-кежик тарып чоруур-

                        «Буруум-на» ол амытан мен.

Ыт чылы:  Шагаа  найыр хоглуг болзун,

                     Чараш  ырдан ырлажыылы.

               (Башкынын шилип алганы-биле ырлажыр.)

                           

                              Йорээлдер

                              Эрги чыл сен эки чолду

                             Эктивисти ажыр шаннадын.

                            Байырлажып  удеп  тур бис,

                            Байырлыг чылым,байырлыг!

(Башкы тос карак-биле чажыг чажып турар, а бирээзи  артыш-биле айдызап турар).

Башкы:              Чаа чылым , Аът чылым

                            Сагыш ышкаш  моорлап келдин.

                            Чаа чылым  амыр-ла бе!

                             Ажы-толге , башкыларга

                             Аас-кежиин  шаннап келем.

                             Ада-ие, чонувустун

                             Ажыл-ижи будуп турзун!

                            Азыраан мал  менди турзун,

                            Ажы-толу мандып турзун!

                            Аас-кежии, курай-курай!

                            Амыр-тайбын, курай-курай!

Башкы:             -Аравыста чеченнер бар бе?

           -Ийе.

           -Силер чеченнер силер бе?

           -Ийе. (Оол, уруг  харыылаар)

Оол: Чечен менде,

          чечек черде.

Уруг:Мерген  менде,

           Мезил  хемде.

Оол: Уран менде,

          Улар дагда.

Уруг: Бодал менде,

            Бурган дээрде.

Оол: Карак-ла бо, хайым-дыр бис.

          Кайывыс-даа  чечен-дир бис.

Корукчулер-биле оюн    «Ужар-ушпас».

Башкы: -Уруглар ам ужар-ушпас деп ойнаалынарам.

 Дурген  айтырарымга, дурген  харыылаар  силер.

Торга ужар бе?             Тооргу  ужар бе?

Хулбус  ужар бе?         Кушкул  ужар бе?

Часкы  ужар бе?          Чамык ужар бе?

Хокпеш  ужар бе?       Хортук  ужар бе?

Хараачыгай  ужар бе?             Хайыракан  ужар бе?

Алак-таагы ужар бе?               Айбаангы  ужар бе?

Бора-хокпеш  ужар бе?           Борбак кулча  ужар бе?

Кара-баарзык ужар бе?           Кара саазын ужар бе?        

Башкы: Эр-хейлер, эки ойнадынар, уруглар. Ам чоннун аас-чогаалынга  моорейлежиилинер че.

Моорейлер: а)Аас  чогаалы:

  1. дурген чугаа                                   3)  тывызыктар
  2. узун тыныш                                    4)  улегер домактар,чечен состер

         

  1. Дурген чугаа, узун-тыныш чугаалаанда

Дужуп бербес болгай силер,

Дургеденер, келинерем

Дурген-чугаа , узун-тыныш кымда барыл?

 2)Улустун аас –чогаалындан торуттунген уран тывызыктарны  Шагаада  салышпас болза, кандыг шагаа дээр боор.

3) Улегер домактар,чечен состерге кандыг силер, улежиксеп олур-ла мен.

Улегер состе нугул чок,

Уер суунда балык чок.

                      б)Тыва оюннар:

1) тевек                                      4)кажык  адары

2)аът  шалбадаары                    5)аът  чарыштырары

Чарлып болбас ыдыктыг

Чанчылывыс кагбаал!

Сагыызын дег камнаал,

Салгалдарга дамчыдаал!

Массалыг оюннар  ( «Канат тыртары», болгаш  оске-даа оюннарны  ойнадып  болур).

Туннели.


По теме: методические разработки, презентации и конспекты

Внеклассное мероприяти Внеклассное мероприятие: «Традиции и праздники татарского народа»

Внеклассное мероприятие: «Традиции и праздники татарского народа»  проводится с целью -  познакомить детей с обычаями и  традициями татарского народа; продолжать прививать детям чувство...

Продукты интеллектуальной деятельности педагога, ...Разработка интегрированного внеклассного занятия (математика, внеклассное чтение).

Тема: Решение задач на движение. Рассказ В. Шульжика «О путешествиях и путешественниках». Музыка: «Сахалин край дождей и ветров»....

Технологическая карта открытого внеклассного мероприятия к 23 февраля для 2-4 классов «Вперед, мальчишки!» Сценарий внеклассного турнира - викторины к 23 февраля .

Данное мероприятие способствует воспитанию у учащихся любви к Родине, уважения к ее защитникам, стремления служить Отечеству; формирование позитивного нравственного климата в коллективе....

Внеклассное занятие по оригами "Голуби мира", Презентация к внеклассному занятию "Голуби мира"

Данное занятие посвящено памяти героев  Великой Отечественной войны. Сделана подборка стихов о празднике День Победы для заучивания наизусть. В презентации к занятию раскрывается роль голубей-гер...

КОНКУРСНАЯ РАБОТА на лучшую методическую разработку внеклассного мероприятия по духовно-нравственному воспитанию обучающихся Внеклассное занятие для учащихся 4-х классов « Новомученики и исповедники Церкви Русской»

Цели:дать представление обучающимся о значении и содержании подвига новомучеников в истории России и Русской Православной ЦерквиЗадачи: дать объективные представления о причинах гонений на Церковь в н...