Учитель года - 2020 школьный
план-конспект урока (2 класс)

                                                        Кичээлдин  план – конспектизи

Башкызы: Куулар Анай-Кара Григорьевна

Ажылдап турар чери: Ак- Довурактын «Олчей» лицейи

Мергежили: эге класс башкызы

Предмеди: тыва дыл

Клазы: 2 класс

Ному: тыва дыл ,И.Ч.Эргил – оол,Н.Ч.Дамба, Кызыл 2016 чыл

Тема: Кым? чуу?  деп айтырыгларга харыылаттынар состер.Чуве ады.

Сорулгалары:

 1.Ооредиглиг: кым азы чуу? деп айтырыгларга харыылаттынар чувелерни коргузер состерни чуве аттары деп таныштырары. Чувелерни болгаш оларнын аттарын илередир состерни ылгап билири. Кым? чуу? деп айтырыгларны чувелер аттары илередир состерге шын салып билиринге ооредир;

2.Сайзырадылгалыг: ооренген билиглерин шын ажыглап, дыл- домаан, сагынгыр, тывынгыр чоруун сайзырадыры, сос курлавырын байыдары;

3.Кижизидилгелиг. Демниг найыралдыг болурунга, дириг амытаннар болгаш бойдуска хумагалыг болурунга кижизидер. Кичээлге идепкейлиг, бот башкарнып, сорулгазын салып билиринге кижизидер.

Кичээлдин хевири: чаа тема тайылбыры

Ажылдын хевирлери: чангыстап, эштиг ажылдаары.

Планнап алган туннелдери:

Оореникчилернин предметтиг негелделеринин хевирлеттинген турары:

- Кижилерге хамаарышкан состерге кым? кижиден оске состерге чуу? деп айтырыгларга харыылаарын билири;

- Чувелер аттарын ылгап билири болгаш оларже шын айтырыг салып билири;

Личностуг чогуур деннелге хевирлеттинген турар ужурлуг чуулдери:

- бодунун узел – бодалын шын илередип билири

-  оске улустун  бодалдарын сагыш – сеткилин кичээнгейге  ап  билири

-  аас болгаш бижимел чугаага дылдын уран – чечен аргаларын чоптуг ажыглап билири.

Оореникчилернин метапредметтиг негелделеринин хевирлеттинген турары:

- ооренген темазынга алган билиглерин туннеп болгаш унелеп билирин боттандырары;

- тыва дылдын негелдери-биле ооренип алган дурумнерин ажыглап билири.  

 Регулятивтиг чогуур деннелге хевирлеттинген турар ужурлуг чуулдери:

- тема аайы-биле кол сорулгаларын, утказын  угаап билири;

- башкынын удуртулгазы-биле бердинген даалгаларны кууседип ооренири;

-бот хыналданы, удур-дедир хыналданы боттандырып билири

- кичээлде кылыр ужурлуг чуулдернин чурумун, бодунун даап бодаашкынын чугаалап билири.

Ооредиглиг чогуур деннелге хевирлеттинген турар ужурлуг чуулдери:

  - ном – биле шын ажылдап билири

-алган билиглерин  системажыдып, болуктеп,туннеп билири;

- бодунун чугаазын тода болгаш билдингир кылдыр дыннакчыга дамчыдып билири;

Коммуникативтигчогуур деннелге хевирлеттинген турар ужурлуг чуулдери:

- эжеш ажылдарны кылып тургаш аразында дугуржуп билири болгаш бот – боттарынын аразында шын чугаалажып билири;

- аас чугаага диологту ажыглап билири;

- ангы-ангы бодалдарны ооренип, сайгарып билири болгаш чангыс аай туннелге келиринге ооредири;

-  бот туружун болгаш бодалын быжыглап чанчыгары;

Ниити билиглери: чуве ады

Ресурстары: тыва дыл ному 2 класс И.Ч.Эргил-оол, Н.Ч.Дамба, арын 60-62, презентация.

                                                                    Кичээлдин чорудуу

1.Организастыг кезээ

- Кичээливис ийи дугаар – даа болза,эштеривис – биле мендилежиилинер. Мендилежирде анаа эвес мендилежир бис. Баштай кулактары – биле мендилежир (кулактарын бот – боттарынга дээштирер), ам чаактары биле мендилежир, хавактары – биле мендилежир. Эр-хейлер! Ол дээрге эштеривиске экини кузеп, кичээлде эки ажылдаарын кузеп турарынар ол – дур.

        Слайд №1 Удавас тыва улустун чаа чыл уткуур байырлалы «Шагаа» болур болгай. Шаанда тыва улус канчаар мендилежип чорааныл? (чолукшуп чораан) Чолукшулга ёзулалын кылыптаалынар, уруглар! Чолукшууру дээрге-ле чаа унуп келген чылда чаа-чаа кузээшкиннерни кузеп, бот-боттарынга ак чолду кузеп, мендилежип турары ол.Тыва чон шаг-шаандан тура-ла ол езулалды кылып чораан. Аныяк назылыг кижилер улуг кижилерниң холдарын адаандан дозуп, шенектеринден тудуп чолукшуп, амырлажыр. Хар аайы - биле чаңгыс хүн-даа улуг кижини «улуг» деп хүндүткээр.  Амырлажырының утказы – чаа  чылда бүдүн - бүрүн, менди - чаагай, тодуг - догаа амыдыралды, кадыкшылды, кежик - буянны бот - боттарынга күзежири - дир.Оожум олуруптунар. Уруглар аян – чорук кылырынга ынак силер бе? (ийе).Богунгу кичээливис анаа эвес, а аян – чорук кичээли. «Чуве ады»дээр билиглер хоорайынче  аян чорук кылыр бис. Аян – чорук кылыры амыр эвес, берге дээрзин шупту билир бис. Ынаар чугле найыралдыг, эптиг – демниг улуска  улуска эрттирилге бээр.

2. Катаптаашкын.

Кичээливистин кыйгырыы «Демниг сааскан теве тудуп чиир» - уругларга парта бурузунге состерин кескеш улеп каггантурар, уруглар улугер домакты эде тургузар.

- Аян - чорукче кандыг транспортка олурарывысты тывызыкты тыпкаш, билип алыр силер. Кудумчуда бажынчыгаш

Кижилерни ажылынче,

Садикче, школаже

Саат чокка соортуп туру

- Автобус. Аян – чорук кылырда каштын хунунде, каш шакта унгенин демдегледир ужурлуг бис.

Кыдыраажынар ажыткаш,  ай – хунун бижинер. Чараштыр бижилгеде автубус деп состу бижиир бис. Ону бижиир мурнунда холдарывыс бижииринге белеткептээлинер.

Физминутка (холдарга)  Карандаштарны холдарынга чууп ойнаар.

Каллиграфтыг бижилге.

- Автобус деп состу чараштыр бижиир..

- Автобус деп состе каш слог барыл? (3 слог)

- Уш слог деп канчап билдинер? (3 ажык ун бар)

- Автобус  деп состу кожуреринин аайы – биле чарып бижинер.(ав – тобус, авто - бус)

- Состу бир одуругдан оске одуругже канчаар кожурдунер?

- Слогтар аайы – биле. Чангыс ужукту аттырып, кожуруп – даа болбас.

Оюн «Пассажирлер»

3. Чаа темаже киирилде

- Автобуска олурупкаш «Чуве ады» деп хоорайже чоруптаалынар. Мурнувуста орук демдектеринин кыдыында домак бижип каан, номчуптаалынар.

- Сайлык  ырлап тур.

- Сайлык деп сосче айтырыгдан салынар.

- Кым? Чуу?

- Чуге чамдыынар чуу?, а чамдыынар кым? деп айтырыглар салып турарыл?

- Сайлык деп сос кандыг уткалыг бооп болурул?

- Кушкаш сайлык, кижи ады Сайлык.

- Бо домакта кушкаш дугайында бе азы кижи дугайында чугаалап турар – дыр бе?

(Уруглар айтырыгга харыылаары бергедей бээр)

- Бис чуге таварыштывыс?

-Бергедээшкинге

- Ол бергедээшкинден канчап унер бис?

- Боданыр, хайгаараар, деннээр, туннел ундурер

- Сайлык дээрге кандыг кушкажыл?

- Бичежек хемчээлдиг, хем кыдыынга чоруур, чанар кушкаштарнын бирээзи

- Бистин Тывавыста сайлык деп куштар  бар бе? (Бар)

-Силер оларга ынак силер бе? Кандыг дуза чедирип турар силер?

 - Оларны чемнеп турда хоюспас, оларга ынак болур…

 Слайдыга чуруктар коступ келир.

 - Домактын бирги созунче шын айтырыгны салыптар болзувусса, кымнын азы чунун дугайында чугаалап турары билдине бээр. Шын айтырыгны салырын канчап билип алыр бис?

 Мурнувуска кандыг сорулга салып алыр бис?

- Кым? деп айтырыгны кандыг состерже, база  чуу? деп айтырыгны кандыг состерже салырын билип алыр  ужурлуг бис.

- Бирги чурукка хамаарыштыр чуу деп айтырыг салыр бис? (Кым?Чуге дизе ында кижи дугайында чугаалап турар)

- Кым ырлап тур? Сайлык ырлап тур.

Ийиги домакка айтырыгдан салыр. (Чуу ырлап тур?Сайлык ырлап тур)

Чаа тема

- Шагаада тыва улус кандыг оюннар ойнап чорааныл? (уругларнын харыызы)

- Шагаада тывызыктажып база чораан.

- Биске тывызыктар салырга,силер оларнын харыызын ийи болукке чарып бижиир силер. Бирги болукке  кым?, а ийиги болукке чуу? деп айтырыгларга харыылаар состерни бижиир силер.

Кым?...,…,…,

Чуу? …,…,…,

(Тывызыктар салыр)

Одээ ак, хою кара (ном, солун)

Оглу оглаа сарыг, Иези имиреш кара, Адазы адыр кара (согааш, бала, тараа) эт-херекселде

Каъттангызын  карттаарга,

Карак чажы төгүлдүрер (Согуна)

- Харыызын эталон – биле хынаар

Кым?                                                             Чуу?

- Кым? деп айтырыг салыр бе азы чуу? деп айтырыг салыр бе деп канчап билип алдынар?

Уругларнын ундурген туннели: кижилерни коргузуп турар состер кым? Кижилерден оске чувелерни коргузуп турар состер чуу? деп айтырыгга харыылаар.

-Эр – хейлер! Силер чулерни бижип алдынар? (состер)

- Олар чуну коргузуп чоруур- дур?-(Чувелернин аттарын).Бисти долгандыр турар чувелер санап четпес хой, а олар шупту аттарлыг. Амыдыралда оларны бис аттарын адап чоруур бис, а бижикке чуве аттарыдеп чугаа кезээ болур . Чижээ: слайд - Бо чул? (инек).Чуну ададывыс? (сос). Инек деп сос ол чувенин чузул? (ады)

 – Ам ол сос – биле домактан чогаадыптаалынар.

Ховуда ала  инек оъттап чор.(самбырага бижиир)  Бо домакта инек деп сос чуве ады деп чугаа кезээ – дир.

- Уруглар кым? азы чуу? деп айтырыгларга харыылаар чувелерни коргузер состерни чуве аттары дээр.

- Эгезинде таваржып турган бергедээшкинден унген- дир бис .Эр – хейлер!

- Силернин ундурген туннелинерни номда дурум – биле деннеп корээлинерем. (дурумну номчуур)

Тыва дыл И.Ч.Эргил – оол , Н.Ч.Дамба , арын 61

- Номда дурум биле силернин ундурген туннелинер домей – дир, эр хейлер!

- Ам автобустан душкеш, бичии дыштанып алыылынар.

- Физминутка. Слайд.

Арбай, тараа соктап чиир

Аажок кежээ, эрес мен

Бала, согааш эдим бо

Бирээ, ийи, уш

4. Бирги быжыглаашкынны. Ном - биле ажыл.

Хоорайга келгеш бир дугаар -ла ном садыы кирер бис

Мергежилге 148 , арын 60

- Чурукта чуну чураан – дыр? (Орус улустун тоолу « Репа»)

- Кым ол тоолду дыннаан? Тоолдун утказынга кандыг улегер домак тааржырыл?

«Демниг сааскан, теве тудуп чиир»

- Бо  улегер домактын утказын чуу деп билип тур силер?

- Чурукта кым? деп айтырыгларга харыылаар состерни аданар.

- Ам чуу? деп айтырыгларга харыылаар состерни аданар

- Мында чуу? деп айтырыгга дириг амытаннарга хамаарыштыр салдывыс. Ам орус дыл – биле деннеп  

   корунерем.

- Орус дылда дириг чуве бурузунге кым? деп айтырыг салыр. А тыва дылда чугле кижилерге хамааржыр состерге кым? деп айтырыг салыр бис.

- Шагаада тыва улус тоолдажып база чораан. Ынчангаштын бис орус улустун тоолу «Репка» деп тоолду чугаалаптаалынар!

- Тоолда маадырларнын  ролюн улежип алгаш, чугаалаптаалынар.

Ам хоорайнын парыгынга дыштанып ойнаалынар

Оюн «Диинге дузалаш» Эжеш болуп ажылдаары.

- Диин  тооруктар чыып, шыгжап кышка белеткенип турган.Тоорукту чыырда  эн эки амданныын  корзинаже чыып турган, а артканнарын чингис адаанга чажырып турган. Диинге тоорук чыырынга дузалажынар. Кым? деп айтырыгга харыылаар состерлиг тооруктарны бирээнер чыыр силер, а эжинер чуу? деп айтырыгга харыылаар состерни бижиир .

- Бижип алгаш, эжинин ажылы – биле солушкаш бот – боттарын хынажыр.

Рефлексия.

- Кичээл эгезинде  кандыг сорулга салып алгаш турган силер?

-Салып алган сорулганар чедип алган силер бе?

- Ол сорулганы кандыг аргалар – биле чедип алдынар?

-Кым деп айтырыгны кажан салыр бис?

-Чуу? деп айтырыгны кажан салыр бис?

-Кичээлдин эгезинде кандыг сагыш – сеткилдиг  эгеледивис?Ам сагыш – сеткилинер кандыг – дыр бо смайликке коруп корунерем.(уруглар смайликтин аскын сагыш – сеткилинин аайы – биле чуруур)

Кичээлге ажылдаанынарны унелеп корунерем. Бо чадажыгаштын кайызында турар силер?

-  Чаданын ортузунда бодун кым салганыл? Чуге?

- Чаданын эн – не кырында бодун кым салганыл? Чуге?

Бажынга онаалга

Мергежилге 151, арын 61