Рабочая программа тувинскому языку
календарно-тематическое планирование (4 класс)

ТАЙЫЛБЫР БИЖИК

Тыва дылдыӊ ажылчын программазын Тыва Республиканыӊ ниити ɵɵредилгезиниӊ эге школага Тыва дыл талазы-биле кγрγне стандарттарынга дγγштγр 1-4 класстарга А.К.Ойдан-оолдуӊ, Э. Д. Ондарныӊ, Н. Ч. Дамбанын 2008 чылда тургусканы программага даянып тургускан. 4-ку класска  тыва дылды А.К. Ойдан-оолдун, А.М. Белек-Байырнын ниити ɵɵредилге черлеринге ɵɵредилге ному-биле планнаттынган.

1-4 класстарга тɵрээн дыл γстγкγ класстарга ɵɵренир литература эртемнериниӊ белеткел чадазы болбушаан, колдуунда-ла практиктиг сорулгаларны чедип алырынче угланган.

Эге класстарга тыва дылды ɵɵредириниӊкол сорулгалары:

1. Уругларныӊ аас болгаш бижимел чугаазын, чаа чγвени билип алыр чγткγл-сонуургалын сайзырадыр. Уругларны медерелдиг шын номчуур, бижиир болгаш чугаалаарынга ɵɵредири.
2. Оларга тɵрээн дыл талазы - биле эге билиглерни бээри.
3. Уругларны ном ажыглаарынга чаӊчыктырар болгаш оларныӊ дылга сонуургалын, номчулга болгаш бижилге - биле холбаштыр бойдусту, ниитилелдиӊ амыдыралын хайгаараарынга γндезилээш, ɵɵреникчилерни материалистиг γзел – бодал – биле чепсеглээри.
4. Уругларны мораль болгаш эстетика талазы – биле кижизидери:эки мɵзγ-шынарлыг, идепкейлиг, кγш-ажылга ынак,хγлээнген херээнге харыысалгалыг хамаатылар болурунга, таварышкан беогелерни бот-миннип ажып эртери.
5. θɵренип турар чγγлдерни сайгарып, бɵлγктеп, деӊнеп, тγӊнеп билиринге, оларныӊ иштинден кол болгаш чугула чγγлдерни тып, тайылбырлаарынга ɵɵреникчилерни таныштырары.

Тыва дылда 4кγ класстыӊ календарьлыг планы бγдγн ɵɵредилге чылында 68 шакты, неделяда 2 шакты тургузуп турар:  

    θɵредилге планы дараазында номнар болгаш методиктиг сγмелерни ажыглаарын сγмелээн. 1-4 класстарга уругларныӊ билиин хынаары – биле А. А. Алдын – оолдуӊ «Эдертиглер болгаш диктантылар чыындызы», А.А.Алдын-оол «Диктантылар чыындызы» дɵрт чылдыг эге школаныӊ 1-4 класстарынга Кызыл-2010ч

θɵреникчилерниӊ билиглеринге, мергежилдеринге болгаш чаӊчылдарынга кол негелделер

θɵреникчилер 4-кγ классты дооскаш, дараазында билиглерни алган турар:

- сɵстγӊ тургузуу: дазыл, чогаадылга болгаш ɵскертилге кожумактары; чугаа кезектери: чγве ады, демдек ады, кылыг сɵзγ, эдеринчилер; домак кежигγннери:чугула (кол сɵс, сɵглекчи) болгаш ийиги чергениӊ.

θɵреникчилерниӊ алган турар мергежилдери:

- шын бижилгезин ɵɵренип алганы сɵстерлиг 55-65 хире сɵстγг сɵзγглелди чараш холγжγγ-биле чазыг чокка дγжγрγп азы адап бээрге бижиири, аӊаа херек таварылгада улуг секти, айтырыг болгаш кыйгырыг демдектерин шын салыры;

- фонетиктиг сайгарылганы кылыры: сɵстерни слогтарга чарары, ажык болгаш ажык эвес уннерни ылгап, сɵстерде γннерни болгаш γжγктерни шын тодарадып билири;

- сɵстерни тургузуг талазы-биле сайгарып билири (дазыл, чогаадылга, ɵскертилге кожумактарвын ылгаары);

- чугаа кезектерин болгаш оларныӊ грамматиктиг демдектерин (чγве адыныӊ санын, падежин, кылыг сɵзγнγӊ γелерин) билири;

- домакта сɵстерниӊ аоазында харылзаазын тургузар, оларны сɵс каттыжыышкыннарынга чарар;

- домактарныӊ бɵдγγн синтаксистиг сайгарылгазын кылыр: чугаалаар сорулгазыныӊ аайы-биле оларныӊ янзызын тодарадыр, чугула болгаш ийиги черге кежигγннерин аӊгылаар, оларныӊ аразында харылзаазын айтырыглар дузазы-биле тургузар;

- коллективтии-биле тургускан план ёзугаар 55-60 хире сɵстγг эдертиг болгаш чогаадыг бижиир.

θɵредилге материалын хувааганы

Программаны тургузуп тура дараазында принциптерни сагаан:

1. Коммуникативтиг принцип. Уругларныӊ тыва дылда аас-чугаазын харылзаалыг чугаага сайзыраӊгай, тодаргай болуру - биле аӊгы-аӊгы хевирлерин ажыглап билиринге ɵɵредир.
2. Тɵрээн дылын шын, медерелдиг ажыглап билириниӊ принциви.
3. Кɵргγзγг материалдарын ажыглаар принцип.
4. Дес-дараалашкаан барымдаалаар принцип.
5. Уругларныӊ назы-харын барымдаалаан принцип.

Тыва дылда ɵɵредилге программазын шиӊгээттингениниӊ чижек тγӊнелдери.

Тɵрээн дылды ɵɵренгениниӊ тγӊнелинде ɵɵреникчилер тыва дылды чон аразында харылзажырыныӊ болгаш национал культуразыныӊ кол херексели деп медереп билген турар ужурлуг. Ынчангаш уругларныӊ тɵрээн дылынга эки хамаарылгазы, дылды шын, частырыг чок ажыглап билиринден хамааржыр. Тыва дыл уругларга ɵɵредилгениӊ кол дозу база даап боданыышкыныныӊ, медереп билиишкининиӊ, чогаадыкчы чоруун сайзырадырынга кол херексел болур.

Тыва дылды ɵɵренип турар γеде ɵɵреникчилер аас – биле болгаш бижимел харылзаалыг чугаага бодунуӊ чогаадыкчы чоруун ажыглап, херек медээ - дыӊнадыгны, ɵɵредилге даалгаларын кγγседиринге янзы-бγрγ номнардан(ɵɵредилге номнары, энциклопедия, словарьлар, солун-сеткγγлдерден) тып ɵɵренир.

Тɵрээн дылды ɵɵренгениниӊ тγӊнелинде ɵɵреникчилерниӊ чаа ɵɵредилге материалын ɵɵрениринге сонуургалы бедип, тыва дылды улаштыр бедик чадага ɵɵренириниӊ дɵзγ болур.

Кижизидилге талазы-биле алырга, уруглар чугаа культуразыныӊ чурумунга, аас чугаазынга, тɵрээн дылынга хамаарылгазы чоннуӊ сагыш-сеткилиниӊ бедик кɵдγрлγγшкγнγнγӊ херексели деп билип алыр ужурлуг.

4-кγ классты доозуп тура тыва дылда программаны билип алганыныӊ планнаттынган тγӊнелдери.

Личностуг ɵɵреникчилерниӊɵɵренип алган турар билиглери:

 Тыва дылды боданырыныӊ болгаш чон аразында харылзажырыныӊ эӊ-не кол херексели деп медереп билири

- ɵɵредилгениӊ чедиишкинниг болурунуӊ чылдагаанын тып билири;

- Тыва дылды билири дээрге-ле национал культураныӊ чоргааралы болур.

- Кижилерниӊ угаан-бодалын болгаш сагыш-сетклин илередир дылдыӊ аӊгы-аӊгы хевирлерин сайзырадып билири.

- Чоннуӊ аас-чугаазыныӊ аялгаларынче кичээнгей салып билири.

- Тыва дылга сонуургалы бедип, ону хандыр ɵɵренири болур.

- Аас болгаш бижимел чугаага дылды кайы хире билирин боду хынап билири болур                                                        

θɵреникчилерге хевирлеттинер билиглер:

- Тɵрээн дылын камнап билир болгаш оон сайзыраарынга бодунуӊ улуг-хуузун киириштирип турарын медереп билири.

- Тыва дылды эстетиктиг овур-хевирниӊ кижизиттинеринге, кижилер аразында харылзааныӊ дɵзγ кылдыр шилип алыры болур.  

Метапредметтиг

Регулятивтиг ɵɵреникчилерниӊɵɵренип алган турар билиглери:

- Кичээлде кандыг сорулга салдынганын билген турар.

- Кичээлдин сорулгаларынга хамаарыштыр бодунуӊ кылыр ужурлуг ажылдарын планнап алыры.

- Мергежилгелер бодаарда кандыг аргалар ажыглаарын медерелдиг шилип алыр ужурлуг.

- θɵредилге γезинде берген даалгаларны дес-дараалаштыр база алгоритм ёзугаар кылып билир ужурлуг.

- Бодунуӊ болгаш эжиниӊ орфографтыг болгаш бижик демдектеринге  кылган частырыгларын база боду бодун хынап билир ужурлуг.

ɵɵреникчилерниӊɵɵренип алыр аргалары:

- Башкы-биле демниг ажылдажыышкын γезинде бердинген темага чаа сорулгаларны салып билири;

- Кылган ажылдарынга болгаш ажыл γезинде бот хыналданы шын кылып турарын сайгарып, шинчилеп билири;

- Бодунуӊ ажылын планнап билири;

ɵɵредиглиг

ɵɵреникчилерниӊɵɵренип алган турар билиглери:

- ɵɵредилгеге херек билиглерни энциклопедияларны, словарьларны,  справочниктерни, ɵɵредилге номнарын, Интернетти ажыглап тургаш тып билири;

- Тыва дылда схемаларны, модельдерни, демдектерни ажыглап билири;

- Белен таблица, схемаларны, сɵзγглелдерни долдуруп билири;

- Дылда γннерни, γжγктерни, сɵстγӊ кезектерин, домак кежигγннерин, бɵдγγн домактарны тып, анализтеп, сайгарып, деӊнеп, бɵлγктеп билири;

- План ёзугаар ɵɵренген материалды бɵлγктеп, тγӊнеп билири;

- Номчаан сɵзγглелдеринден кол утка илередип турар домактарны тып билири;

- Сɵстерде орфограммаларны тып билири;

ɵɵреникчилерниӊɵɵренип алыр аргалары:

- Херек билиглерни библиотекалардан, ɵɵредиглиг литературадан болгаш Интернеттен тып билири;

- Медерелдиг болгаш хостуг аас болгаш бижимел чугааны тургузуп билири;

- Логиктиг угаап боданыышкынын аас болгаш бижимел чугаага шын тургузуп билири;

- Алган медээлерни критиктиг γнелеп билири;  

Коммуникативтиг

ɵɵреникчилерниӊɵɵренип алган турар билиглери:

- Чугааны диалог хевирин билири.

- Эжи-биле ажылдап тургаш кайы арга шын дээрзин, эжинин γзел-бодалы-биле деӊнештирип тургаш ниити тγӊнел γндγрγп шыдаар ужурлуг.

- θɵреникчилер аразында сγмележип тургаш ниити тγӊнелди γндγрγптери.  

- Бодунуӊγзел-бодалын илередип билири.

- Билдинмес чγγл бар болза, катап айтырып тургаш билип алыр аргалыг.

- Бот-боттарыныӊ аразында хынажып база кошкак ɵɵренир эштеринге дуза кадып шыдаар ужурлуг.  

ɵɵреникчилерниӊɵɵренип алыр аргалары:

- Салып алган сорулгаларын чедип алырда ɵске кижилерниӊγзел – бодалдарын база дыӊнап, γнелеп билири;

- Уруглар боттарыныӊ аразында дузалажып тургаш бот-боттарыныӊ аразында хыналданы шын чорудуп билири;

- Аас чугаага ɵɵренип алган билиглерин шын ажыглап билири;

- Эжинге дамчыдар херек медээни долу болгаш дес-дараалашкак кылдыр дамчыдып билири;

Тыва дылда чыл тɵнчγзγнде ɵɵреникчилерниӊ билип алган турар ужурлуг билиглери.

ɵɵреникчилерниӊɵɵренип алган турар билиглери:

- Тыва дылды боданырыныӊ болгаш чон аразында харылзажырыныӊ эӊ-не кол херексели деп медереп билири.

- ɵɵредилгениӊ чедиишкинниг болурунуӊ чылдагаанын тып билири;

- Сɵстγӊ тургузуу: дазыл, чогаадылга ɵскертилге кожумактары;

- Чугаа кезектери: чγве ады, демдек ады, кылыг сɵзγ, эдеринчилер;

- Домак кежигγннери: чугула болгаш ийиги чергениӊ кежигγннери.

- Коллективтии – биле тургускан план ёзугаар 45-50 хире сɵстγг эдертиг болгаш чогаадыг бижиир.

- Тыва дыл кичээлдеринде билиглерин херек кырында чогаадыкчы ажыл γезинде, бодалдарын илередирде, аас болгаш бижимел чугаа γезинде ажыглап билири;

- ɵɵредилге γезинде берген даалгаларны дес-дараалаштыр база алгоритм ёзугаар кылып билир ужурлуг.

- ɵɵредилгеге херек билиглерни энциклопедияларны, словарьларны,  справочниктерни, ɵɵредилге номнарын, Интернетти ажыглап тургаш тып билири;

- Эжи-биле ажылдап тургаш кайы арга шын дээрзин эжиниӊγзел-бодалы-биле деӊнештирип тургаш ниити тγӊнел γндγрγп шыдаар ужурлуг.

θɵреникчилерниӊ ɵɵренип алыр аргалары:

- Чугаа кезектерин тып, аӊгылап билири;

- Орфографтыг частырыг туруп болур черни сɵс иштинден тып билири;

- Тɵрээн дылын камнап билир болгаш ооӊ сайзыраарынга бодуну γлγг-хуузун киириштирип турарын медереп билип, эстетиктиг овур-хевирниӊ кижизиттинеринге, кижилер аразында харылзааныӊ дозу кылдыр шилип алыры болур.

 - Дылдыӊ дγрγмнерин ажыглап тургаш бодунуӊ бодалдарын илередип билири;

- Медерелдиг болгаш хостуг аас болгаш бижимел чугааны тургузуп билири;

Предметтиг.

θɵреникчилерниӊɵɵренип алган турар билиглери:

- Шын бижилгезин ɵɵренип алганы сɵстерлиг 45-50 хире сɵстγг сɵзγглелди чараш хол γжγγ-биле чазыг чокка дγжγрγп азы адап бээрге бижиири, аӊаа херек таварылгаларда улуг секти, айтырыг болгаш кыйгырыг демдектерин шын салыры.

- Фонетиктиг сайгарылганы кылыры: сɵстерни слогтарга чарары, ажык болгаш ажык эвес γннери ылгап, сɵстерде γннерни болгаш γжγктерни шын тодарадып билири;

- Сɵстерни тургузуг талазы-биле сайгарып билири (дазыл, чогаадылга, ɵскертилге кожумактарын ылгаар).

- Чугаа кезектерин болгаш оларныӊ грамматиктиг демдектерин (чγве адыныӊ санын, падежин, кылыг сɵзγнγӊγелерин) билири;

- Домакта сɵстерниӊ аразында харылзаазын тургузар, оларны сɵс каттыжыышкыннарынга чарар;

- Домактарныӊ бɵдγγн синтаксистиг сайгарылгазын кылыр: чугаалаар сорулгазыныӊ аайы-биле оларныӊ янзызын тодарадыр, чугула болгаш ийиги чергениӊ кежигγннерин аӊгылаар, оларныӊ аразында харылзаазын айтырыглар дузазы-биле тургузар.

- Коллективтии – биле тургускан план ёзугаар 45-50 хире сɵстγг эдертиг болгаш чогаадыг бижиир.

θɵреникчилерниӊɵɵренип алыр аргалары.

- Тыва дылда синоним, антоним сɵстерни деӊнеп тургаш тып билири;

- Бердинген сɵстγӊ долу фонетиктиг сайгарылгазын кылып билири;

- Бодунуӊ кылган ажылын долузу-биле хынап, бодунга демдекти шын салып билири;

- Чогаадыг бижип тургаш бодунуӊγзел-бодалын долузу- биле бодунуӊ сɵстери-биле  аас болгаш бижимел хевирге дамчыдып билири;

- Домакта сɵстерни аразында харылзаазын тып, оларны сɵс каттыжыышкыннарынга чарып билири;

- Домактыӊ синтаксистиг сайгарылгазын кылып билири;

- Чугаа кезектерин тып, аӊгылап билири;

- Орфографтыг частырыг туруп болур черни сɵс иштинден тып билири;

Чогаадыкчы ажылдар.

ɵɵреникчилерниӊɵɵренип алган турар билиглери:

- План ёзугаар сɵзγглелди тургузуп билири;

- Бердинген чуруктарга чогаадыгларны тургузуп чогаадып билири;

- Даалгаларлыг мергежилгелерни шын, медерелдиг кылып билири;

- Тыва дыл кичээлдеринде билиглерин херек кырында чогаадыкчы ажыл γезинде, бодалдарын илередирде, аас болгаш бижимел чугаа γезинде ажыглап билири;

θɵреникчилернин ɵɵренип алыр аргалары:

- Бодунуӊ чогаадыынга чурук чуруп билири;

- Дылдыӊ дγрγмнерин ажыглап тургаш, бодунуӊ бодалдарын илередип билири;

- Домактарда кылган частырыгларны тып, эдип билири.

- Эгезин берген чугааны улаштыр чогаадып билири;

Тыва дылдын календарь – тематиктиг планы (4 класс)