Татар теленнән иҗади күнегүләр
методическая разработка (2 класс) на тему

Татарстан Республикасы Арча районы

Шушмабаш урта гомумбелем мәктәбе

                                 2 сыйныф

Автор: Зайнагова Лилия Рафиковна, Арча районы                                           Шушмабаш урта мәктәбенең икенче квалификацион категорияле башлангыч  класслар укытучысы

 “Татар теленнән иҗади күнегүләр” җыентыгы ,

 2 сыйныфлар өчен программа нигезендә төзелде.Җыентыкта уку елы дәвамында үткәрелергә тиешле барлык төр күнегүләр китерелә.Күнегүләр “Мәгариф” журналыннан сайлап алынды.

         Башлангыч класс укучысы татар телен өйрәнгәндә, телне аңлы рәвештә үзләштерергә, эзлекле фикерләү күнекмәләре алырга тиеш.Бу бурычларны хәл иткәндә укучыларны төрле характердагы күнегүләр эшләргә өйрәтү, фикерләү сәләтен үстерүнең әһәмияте зур.

Китапта  2 нче сыйныф өчен татар

теленнән өстәмә күнегүләр тәкъдим ителә.

                                             2012

   Авазлар һәм хәрефләр.

1.Алфавитны укы һәм ятла:

А,ә,б,в,д,е,ё,ж,җ,з,и,й,к,л,м,н,о,п,р,с,т,у,ф,х,һ,ц,ч,ш,щ,

ъ,ы,ь,э,ю,я.

2. Сүзләрне алфавит тәртибендә яз:

Шалкан,орлык,ялкын,дала,бөрлегән,щи,чирәм,цирк,роза,һәйкәл,йозак,үлән,нарат,каен,имән,әрекмән,гөмбә,ёлка,печән,зирек,жи

раф,өрәңге,фасоль,лалә,тел,миләш,сарымсак,хәтер,ылыс,урман,юл,елан,энҗе.

3. Сузык авазларның хәрефләрен язып куй.

 Сузык авазлар белән башланган - 10 сүз,

сузык авазларга беткән 10 сүз яз.

4. Тартык авазларның хәрефләрен язып куй.

Тартык авазлар белән башланган - 10 сүз,

тартык авазларга беткән 10 сүз язарга.

5.Сүзләрне укы.

җөмлә               аваз                сүз                   сузык

нокта                хәреф             иҗек               тартык

Шул сүзләрне кертеп ,җөмләләр уйла һәм яз.

6. Сорауларга җавап бирегез.

Сузык авазлар әйтелешләре буенча ничә төргә бүленә?

Тартык авазлар әйтелеше буенча ничә төргә бүленә?

Мисаллар белән аңлатып бирегез.

7. Сорауларга җавап бир.

Сүзне иҗекләргә нинди авазларга каарап бүләләр?

Ничә иҗекле сүзләр була?

Сүзләрне юлдан-юлга ничек күчерәләр?

мисаллар китер.

8. Калын һәм нечкә сузыкларны парлап яз.

Һәр сузык аваз белән башланган 1 әр сүз яз.

9. Яңгырау һәм саңгырау тартыкларны парлап яз.

Тартыклар белән башланган 10 сүз язарга.

10. Парсыз тартыкларны яз.

Шул тартыклар кергән сүзләр уйлап яз.

11. Укы.Борын авазлары кергән сүзләрне таблицага яз.                                              Май ае.

Кар сулары агып китте,

Килде-җитте май ае.

Җитте бәйрәм ,көлде дөнья

Юк күңелнең ай-һае.

Яшел яфрак ярды таллар,

Алмагач ,шомырт,миләш.

Яшел ай бу,ямьле ай бу,

Мәңге нурлы,мәңге яшь.  

12.    А,ә хәрефләренең тиешлесен куеп яз.

Т-т-рст-н,т-р-з-,д-фт-р,м-шин-,к-г-зь,биз-к,м-к-ль,Л-йс-н,һ-рв-кыт,һ-рк-йд-,-нис-.

                Э,е хәрефләренең тиешлесен куеп яз.

-таж,-лмәк,б-р,-р-мч-к,-л-ктр,-нҗ-,-кран,-шч-,-леватор,б-рс-,-р-,-л-к,-л-мтә.

13. Шигырьне матур итеп укы.                   

            Акбайга.

Йөрмә,Акбай,безнең янда,

Я тешләрсең ,кит әле.

Песиебезгә дә өрмә-

Ул бәләкәй бит әле.

Юлбарыска охшаган ул -

Безнең песи баласы.

Чынлап юлбарыс булган ди

Аның ерак бабасы.

Ул да үскәчтен юлбарыс

Булыр әле - күрерсең.

Алай бик батыр икәнсең -

Менә шунда өрерсең.

  Калын сузыклар кергән сүзләрне тап һәм күчереп яз.Калын хәрефләр белән бирелгән сүзләрдә ничә аваз,ничә хәреф бар?

14. Кирәкле хәрефне куеп,дөрес итеп яз.

(м/М)енә урман. (б/Б)ез (а/А)йдар белән урманга бардык. (а/А)нда(и/И)мән,(ч/Ч)ыршы,(к/К)аен үсә.

15. Бирелгән сүзләрдә ничә аваз һәм ничә хәреф бар.

                           аваз               хәреф

шигырь

китап

елга

пальто

 16  Нокталар урынына ә хәрефен куеп яз һәм дөрес итеп укы.

...ни                               б...би                                       б...йр...м

...ти                               б...бк...                                     р...хм...т

...би                               б...ти                                        м...кт...т

...тәч                              б...р...н                                    д...фт...р

...йе                                б...хет                                      ч...ч...к

17. Нокталар урынына ө хәрефен куеп яз һәм укы.

...ч                                      с...т                                  с...лге

...с                                      к...з                                  к...зге

...й                                      к...н                                 г...мбә

...н                                      к...л                                 к...рәк

18.      Бирелгән исемнәргә ө хәрефен куеп яз.һәм укы

Г...лназ                                       Г...лсем                                     Г...лгенә

Г...лсинә                                     Г...линә                                     Г...лшат

Г...лнара                                     Г...лчәчәк                                  Г...лнур

19.   Нокталар урынына  ы хәрефен куеп яз һәм укы.

т...рма                              җ...л                                т...н...ч

с...з...к                              ...л...с                              сар...

к...ска                               җ...рч...                           алт...

чаңг...                                к...з...л                            к...ш

20.  Нокта урынына о,ө хәрефләренең кирәклесен

куеп ,сүзләрне күчереп яз.

Й...рәк,й...мшак,...лы,...рә,җ...мга,м...гез,й...мырка,й...н,й...герә,

й...рт,к...йрык,й...зә,й...зек,...ча,к...з,к...ш,т...ман.

о һәм ө хәрефләре татар сүзләрендә ничәнче иҗектә генә языла?

21.  Нокталар урынына о,ы хәрефләрен куеп,шигырьне күчереп яз.            

                                 Тырма,торма һәм торна.

Т...рма тора                                                                 Тукта ,тотыйм

т...рмада                                                                       Т...рнаны

Т...рна төште                                                               Т...рна туктап

Т...рмага                                                                      Тормады

Т...рма,т...рна,                                                             Тотып торам

Т...рмада,                                                                     Т...рманы,

Т...рна,т...рма                                                              Т...рна тишкән

Тырнама!                                                                     Т...рманы

22. Укы. Нокталар урынына тиешле хәрефләр куеп,шигырьне күчереп яз.

Св...т...ф...рның бар өч т...се,

Б...лә м...шина й...рт...че :

Янса к...з...л ут,

Тукт...п т...р - ...л юк!

С...ры ут к...бын...га,

Әз...рл...н кузг...л...рга!

Яш...л каб...нс..., бел ач...к!

Алга к...т...ргә ...л ач...к!            

23. О,ы хәрефләре кергән сүзләрне сайлап яз.

Толыбы өйдә,                                                 Алгы тәпие кыска,

Җиңе урамда.                                                 Чабарга ул бик оста.

Саклый ул безне                                             Соры тунын сала да

Саклын буранда.                                             Ак тунын кия кышка.

                         (мич)                                                                       (куян)

24.Өзекне укы.

              Бакчага ике төркем булып кешеләр килеп керде.Мөбарак абый безне килүчеләр белән таныштырып чыкты.Озын мыеклы,күзлекле абый врач икән.Янындагы ябык озын агай - больницаның хуҗалык эшләрен алып баручы.Коңгырт күзле ,бик матур ,кечерәк гәүдәлеапа балалар бакчасыннан.Балалар белән килеп кергәне укытучы апа икәнен үзем дә сиздем.Балалар алма җыешырга дип килгәннәр.Җыелып ,ящикларга тутырылган алма да шактый иде.Без дә бәләкәй баскычлар ,кәрзиннәр алып,эшкә тотындык.Әти дә,әни дә җыеша.

         Калын хәрефләр белән бирелгән сүзләрнең әйтелешен һәм язылышын аңлатып яз.

25. Нокталар урынына ү хәрефен куеп яз һәм дөрес итеп укы.

...лән                                          к...л                              б...ген

...кчә                                           к...ке                            б...лмә

...түк                                           к...ркә                          б...ре

...рдәк                                         к...мәч                         т...тәл

...гез                                            к...ңелле                      т...гәрәк

26. Нокталар урынына о хәрефен куеп яз һәм дөрес итеп укы.

...н                       б...зау                     й...лдыз

...я                       б...дай                     й...зак

...лы                    б...лан                     й...мшак

...зын                   б...рчак                   й...мгак

...зак                     б...лыт                    й...мры

27. Йо яки йө кушылмаларының тиешлесен куеп яз.

-мшак                                  - мры                                   - лдыз

 - рәк                                    - ри                                      - зем

 - мгак                                  - герә                                   - клый

 - зек                                     - зә                                       - зак

28. О яки ы хәрефләренең тиешлесен куеп яз.

б...лын                      ч...ршы                                 с...лы

б...ргы                        ...лыс                                   т...ра

б...лыт                        ш...ма                                   к...яш

б...дай                         п...чкы                                 п...ши

т...рм...ш                     ...рл...к                                 п...с...лка

29. Ө,е хәрефләренең тиешлесен куеп яз.

...лкән                          с...лг...                                п...чән

с...ртә                           п...снәк                              п...си

М...нир                        Г...лсем                              с...ң...л

...рәңг...                        т...лк...                                м...г...з

30.Сүзләрне дөрес итеп укы.Калын әйтелешле сүзләрне - беренче,нечкә сүзләрне икенче баганага күчереп яз.                 

Яшь,яка,ятьмә,куя,Әлфия,яшел,дөнья,Якуп,яз,куян,ятим,ямьле,ябык,кыяр,ягымлы,яран,ямь,дөнья.

31. Шигырьне укы һәм күчереп яз.Тартык аваз хәрефләренең астына сыз.

Чишмә белән сөйләшү.

- Кышларын да туңмыйсың син ,чишмә,

Әйтче миңа, бар соң нинди серең?

- Серем минем бик тә гади,дускай,

Җылытып тора мине туган җирем.

- Гомер буе җырлап яшисең син,

Каян аласың син бетмәс җырны?

- Җир турында җырлап җыр бетәме,

Данлап җырлыйм бит мин туган җирне.

32. Беренче баганага калын әйтелешле к,г ,икенче баганага нечкә әйтелешле к,г хәрефләре кергән сүзләрне сайлап яз.

   Песнәкнең бик тә ашыйсы килде.Аның кунмаган ботагы калмады.Әмма бер генә ботактан да ул бөҗәк тапмады.

  Әнә чыршыда тукран утыра.Ул чыршы күркәсенең орлыгын ашый.Чәчрәгән орлыкларны песнәк кабып кына йота.

33. Укы һәм күчереп яз.Сузык аваз хәрефләре астына –

кызыл ,тартык аваз хәрефләре астына зәңгәр карандаш белән берәр сызык сыз.

Иделе киң,диңгезгә тиң,

Ямьле безнең туган ягыбыз,

Башка бер ил кирәк түгел,

Шунда үтсен бала чагыбыз.

34. Табышмакны укы,җавапларын парлап яз.

        К дан башлап укысаң,

                                         Җир ашларга китә.

      Гдән башлап уксаң,

Чәчәк атып үсә.

35. Нокталар урынына ң хәрефен куеп яз һәм дөрес итеп укы.

а...                         я..гыр                          бәрә...ге

та...                        у...ыш                         зә...гәр

мо...                       ма...гай                       кү...елле

со...                        ду...гыз                      җи...ел

ки...                         ко...гыз                      се...ел

җи...                        ча...гы                        ди...гез.

36. М,н,ң хәрефләре кергән сүзләрне сайлап яз.

Татарстанда Казан,Чаллы,Түбән Кама,Менделеев,

Алабуга ,Минзәлә,Чистай,Әлмәт,Бөгелмә шәһәрләре бар.Безнең Татарстанда Идел,Кама,Ык,Нократ,Шушма,Мишә елгалары ага.

37. Ң хәрефе кергән сүзләрнең астына сыз.

             Тагар иде.

Хәйнең күлмәк якасы

Нәкъ бер басу капкасы:

Яз да ачык,көзен дә...

Күрәсеңдер үзең дә.

Нәрсә дисең сәбәбе -

Калмаган бер сәдәбе.

Яңа сәдәп тагарга

Сеңлесе бар аңарга

Кулын биреп тормаган...

Менә инде уңмаган.

38. Борын авазы хәрефләренең астына сыз.

 Җәйге ялда.

Җәй көне ял итүе бик күңелле. Елга буена төшәсең.Су коенасың.Балык тотасың.Болында яшел чирәмдә ауныйсың.Урманга йөрисең.алма,җиләк-җимеш ашыйсың.Мәктәпләрдә тырышып уку өчен,көч җыясың.

39. Нокталар урынына х,һ хәрефләренең тиешлесен куеп яз.

...әтер,...әм,шә...әр,да...и,...ат,...әркем,бә...ет,дә...шәт,...әбәр,

...аман,гөна...,рә...мәт,...әрбер,...әтер.

40. Нечкәлек билгесе (ь) кергән сүзләр астына - бер сызык,калынлык (ъ) билгесе кергән сүзләр астына ике сызык сыз.

                                               Көз яме.

 Кайбер кеше көзнең ямьлеикәненә ышанмый.Алар язгы һәм җәйге табигатьне мактыйлар.Тәлгать абый белән Тәгъзимә апа ямьле көзне көтеп алалар.Алар бодайдан мул уңыш алырга вәгъдә иткән иделәр.Алар вәгъдәләрендә тордылар.

41. Нокталар урынына в хәрефен куеп яз һәм дөрес укы.

...акыт                             гөрлә...ек                          ...агон

та...ыш                            ...әли                                 ... окзал

а...ыл                               ...әсимә                             за...од

а...ыз                               ...әгъдә                              ...рач

42. Түбәндә китерелгән сүзләрнең әйтелешендә нинди аерма бар?

вакыт                    Вәсимә                               диван

тавыш                   Вәли                                   ветеран

авыру                    Вәкил                                 ванна

вак                         гөрләвек                           телевизор

авыз                       вәгъдә                               вагон

43. Һ,х хәрефләренең тиешлесен куеп яз.

...әйкәл,За...идә,...әдичә,...арис,...ава,...әбәр,шә...әр,...әтимә,...ади,...әм.

44. Нокталар урынына ь, ъ хәрефләренең тиешлесен куеп языгыз. 

           Дөн...я,яш...лек,аш...яулык,иг...тибар,табигат...,кәгаз...,

хакыйкат...,ям...сез,гам...сез,сәгат...,кул...язма.

45. Тиешле урынга ь билгесе куеп үрнәктәгечә яз.

шигырь                       шигыр...не                    шигыр...ем

ямь                               ям...ле                           ям...ен

сәгать                           сәгат...ле                       сәгат...ем

яшь                             яш...лек                          яш...ем

Үрнәк:                 шагыйрь            шагыйрьнең           шагыйре

46. Нокталар урынына  җ , е (йы,йе) хәрефләренең тиешлесен куеп күчереп яз.

...гет,...имеш,...әй,...лан,...рак,...лак,...елек,...ирән,...л,...ылы,...лга,...ыелган,...фәк,...ир.

Нәтиҗә яса: җ хәрефе нинди хәреф алдыннан язылган?

47. Тавышсыз хәрефләр  ъ ь кергән сүзләрне юлдан юлга күчерү өчен иҗекләргә бүлеп язарга.

Яшь,ямьле,яшьтәш,тополь,альбом,сәгать,алъяпкыч,Сәгъди,

Ильяс,ятьмә,көньяк,төньяк,аръяк, пальто,дөнья.

48. Я,ю хәрефләренең тиешлесен куеп яз.

...мьле                 ...лдаш                    ...аш             Ка...м

ку...н                   ..кын                       ...шен            Ә...п

...фрак                 ...март                     ...кты            кы...р

...шел                     ...рган                   Нури...           кулъ...улык

...хшы                    ...лчы                    а...                   ...кә

49. И,й хәрефләренең тиешлесен куеп яз.

...озак, ...орт,та..., ...кмәк, ...омырка,ба..., ...ләк,...олдыз,ө... .    

Сыйфат

1.  Укы һәм күчереп яз

Түгәрәк ,кызыл,татлы карбыз.

Озынча,яшел,тозлы кыяр.

Түгәрәк,алсу,сусыл алма.

Нинди? соравына җавап булган сүзләрнең астына сызыгыз.

2. Җөмләләрне тутырып яз.

Сыер зур,ә бозау ... .

Агач биек,ә куак ...  .

Ландыш ак,ә мәк ...   .

Белешмә өчен сүзләр:кызыл,тәбәнәк,кечкенә.

3. Җөмләләрне тутырып яз.

Елга ... һәм ... .

Күл ... һәм ...  .

Урман  ...  һәм ...  .

Тау  ... .

Белешмә өчен сүзләр: зур,биек,зәңгәр,түгәрәк,яшел,киң,тирән.

4. Сораулар урынына такыр,ябык,ак,яшел,тимер сүзләрен куеп ,җөмләләрне күчереп яз.

         Тургай тавышы белән мөлдерәмә тулы ( нинди?) иңкүлек буенча,(нинди?)ялларын сибелдереп,(нинди?) ат

 юырта ,(нинди?)мичкә дөбердәп бара.Арба артына ябышып (нинди?) башлы ике малай йөгерә.

5. Бирелгән сүзләрдән җөмләләр төзеп яз.

Яз,җитте,матур;

ява,яңгырлар;

килделәр,җылы,яктан,кошлар.

6. Бирелгән сүзләрдән җөмләләр төзегез.

Тракторчы,сөрә,җир;

кошлар,чүплиләр,кортларны җирдән;

кояш,язгы,күктән,көлә.

7. Шигырьне укы.Күчереп яз.Сыйфатлар астына сыз.

Кичке төсләр. Ак пароход.

Кара дулкын. Кызыл маяк.

Соры ком.

Зәңгәр күктә якты йолдыз.

Яшел ярда сары кыз.

8. Башта өзекне шул хәлендә укы.Аннары ,күп нокталар урынына тиешле сыйфатлар куеп ,тагын бер кат укы.

    Озакламый бакчада ... карлыган өлгерде,аның артыннан ... кура җиләкләр пеште. ... Айдар белән ... әбисенә хәзер эш муеннан , я анысын,я монысын җыеп,көне буе мәш киләләр,баш күтәрергә дә аралары юк.Хәер,баш күтәреп тә ни күрәсең, ... сыерчыклар инде каядыр таралыштылар, ... бакча тирәсендә әллә нигә бер күренеп алалар да тагын китеп югалалар.

        Сыйфатлар: көзге,кып-кызыл,кечкенә,кара,карт,шаян.

Кайсы текст матуррак? Ни өчен?

Исемнәрне сыйфатлар белән парлап яз.

9. Сыйфатлардан файдаланып,предмет турында табышмаклар төзе.

    Ак, йомшак,мамык,ябалак,җепшек... . Зур,кызыл,яшел,түгәрәк,әче,баллы,черек,тәмле,вак ...

10. Сыйфатлары буенча предметларның исемнәрен тап.

      Айлы ... . Кояшлы ... . Тирән ... . Балыклы ... . Хәйләкәр ... . Куркак ... . Усал ... . Акыллы ... .

Күчереп яз. Шул сүзләрне кертеп телдән җөмләләр төзе.

11. Мәкальләрне әйтеп бетер:

Акылы кысканың  теле ...  .

Яңа дустым булды дип .... дусны ташлама.

Сүзнең кыкасы ,бауның ...  яхшы.

Башланган эшнең беткәне  ... .

12. Ничек аңларга ? Чагыштырып яз.

Алтын арыш - өлгергән арыш;

алтын куллар - ...

алтын яфрак - ...

алтын чәч - ...

13. Нәрсә ни төсле була?

Абый күрсәтте миңа

Ничек рәсем ясарга.

Ясадым зәңгәр күлне

Зәңгәр бакча эчендә,

Зәңгәр үрдәк йөзеп йөри

Зәңгәр күлнең өстендә.

Зәңгәр күктә зәңгәр болыт

Еракларга ашыга.

Зәңгәр кояш зәңгәр тауга

Батып бара каршыда.

Абый әйтте: «Зәңгәр күктә

Зәңгәр кояш булмый шул.

Уйлап эшлә, ал кулыңа

Карандашның төрлесен.

Нәрсәләрнең төсе дөрес түгел? Нигә алай булып чыккан?»

Шигырьне дөрес итеп төзәтеп яз.

Белешмә өчен сүзләр: зәңгәр күк,яшел бакча,соры үрдәк,кара болыт,алсу кояш,сары тау....

14. Укы һәм күчереп яз.Сыйфатларның астына дулкынлы сызык сыз.

Чиста су.

- Алсу, чишмәдән Ал Су,

яхшылап Кара, Су булмасын Кара Су,

булмасын яшькелт су, яшькелт су - әчкелт су,

алма син төсле су, төсле су - исле су,

кирәкми ләмле су, кирәкми керле су,

алып кайт тәмле су, тонык су ,тере су!

... Дуслар кайта чишмәдән, чиләкләрдә  - чиста су:

чәй куярга Шифа су, бит юарга Зифа су, - бөтен эшкә оста су!

15. Ямьле,җылы,сулы,татлы сыйфатларына мәгънәдәш сыйфатлар табып,җөмләләр төзеп яз.

16.  Эш,тәртип,көз,кыш,көн,ай сүзләреннән сыйфатлар ясап яз.шул исем һәм сыйфатларны кертеп ,2-3 җөмлә төзеп яз.

Фигыль.

1. Игътибар белән укы.Фигыльләрне үрнәктәгечә төркемләп яз.     Укый,йөри,йоклый,тегә,йөгерә,турый,ала,китә,утыра,карый,

ясый,үкенә,җырлый,укыта,оча,бии.

Үрнәк:

Хәрәкәтне белдерә: сикерә, ...

Эшне белдерә: сыза,....

Хәл-торышны белдерә: уйлый, ... .

2. Нокталар урынына тиешле фигыльләрне куеп укы һәм күчереп яз.

Көн ап-аяз , ә нигә соң

Чуп-чуар ...һава?

Агачлардан тирә-якка

Алтын яфраклар ... .

Фигыльләр :  ява, булган...

3.  Җәяләр эчендәге фигыльләрне дөрес итеп яз.

Тау астында чишмәбез -

Су алырга (төштек,төшәбез).

Татлы суын без аның

Бик яратып (эчтек,эчәбез).

4. Һәр юлдан «артык» фигыльне тап.

Йөгерә,уйлый,сикерә,оча,бара.

Кисә,утыра,шуыша,сата,юа.

Укый,авырта,шатлана,моңлана,куана.

Мөгри,ырылдый,сайрый,бакылдый,яза.

5. Хайваннар һәм кошларның тавышларын белдергән фигыльләрне тиешле урынына куеп укы һәм парлап яз.

ат                         кычкыра

сыер                    кешни

эт                         сайрый

мәче                    уылдый

әтәч                     өрә

бүре                     мөгри

сыерчык              мияулый.

6. Сорауларга җавап яз.

     Укучы нишли? Балык нишли? җил нишли? Кояш нишли? Кош нишли? Пешекче нишли?Тегүче нишли?

Нишли ? соравына җавап булып килгән сүзләр нәрсәне белдерә?

7. Җөмләләрне укы һәм күчереп яз.

  Шәфикъ бабай фермада чабыш атлары  тәрбияли. Чулпан җәйге ялында кошчылык фермасында эшләр.Ашханәдәге пешекче ашны бик тәмле пешерә . Безнең яшелчә бакчасы чишмә буенда урнашкан.Без җәй көне анда төрле яшелчәләр үстерәбез.Җылы яклардан кыр казлары кайтты.Эшчән кешене ил сөя.

Фигыльләрнең кайсы заманда булуын билгелә.

8. Фигыльләрне юклык формасына әйләндереп яз.  укы,барам,очты,сөйләшер,ашый,авырткан,кимегән,йоклады,укыдык,йөгерәләр,төзиләр.

Үрнәк: укы-укыма, ...

9. Түбәндәге үрнәк буенча фигыльләрне заман белән төрләндереп яз.

Укый,йөзә,кисә,йөгерә,уза,көри,оча,яза.

                                            мин

кичә                                    бүген                            иртәгә

укыдым                              укыйм                           укырмын

йөздем                                ........                               .........

10. Җөмләләрне үрнәктәгечә төрләндереп укы һәм яз.

         Мин чәй эчәм.Мин инша язам.Мин су сибәм.

Үрнәк: Мин яулык чигәм.Син яулык чигәсең.Ул яулык чигә.

              Без яулык чигәбез.Сез яулык чигәсез.Алар яулык чигәләр.

11. Сорауларга җаваплар яз.

    Син сәгать ничәдә торасың?Ничә минут гимнастика ясыйсың?

Син иртән йөгерәсеңме?Мәктәпкә ничә минут барасың?Дәресләр сәгать ничәдә башлана?

Син ничә сәгать йоклыйсың?

12. Укы һәм җавабын әйт.

Укытучы сорый:

- мин юынам,син юынасың,ул юына кайсы заман була?

Укучы уйлап тормыйча җавап бирә:

- Иртән була ,апа.

Ә синеңчә ничек ?

13. Түбәндәге юллардан «артык» фигыльләрне тап.Ни өчен алар артык?

бара,киенгән,суыра,юа,еламады.

юарбыз,барганбыз,укырбыз,сөйләрбез,курыкмабыз.

сөйләде,биеде,көлде,ашый,куанды.

утыра,шуыша,кипте,явар,яна.

14. Нокталар урынына фигыльләргә хәзерге заман кушымчаларын ялгап ,күчереп яз.

     Иртәнге аш.

Бер телем күмәч (ал ...),

Май (як ...) да бал ( як ...),

Барган уңайга ( кап ...),

Капкан уңайга ( чап ...).

Әни кычкырып ( кал ...):

- Утырып аша,бала!   Як,кап,чап фигыльләрендәге [къ],[п] авазлары нинди авазлар белән алышынды?

15. Нокталар урынына тиешле кушымчаларны куеп,күчереп яз.

Әнием шулчак аларга ашарга бирер:

Үрдәккә - ботка сал ... ,

Тавыкка - тары сиб ... ,

Казга - бәрәңге из ... ,

Ә песигә - сөт ко[й]   ... .

Нинди заман кушымчасын куярга кирәклеген кайсы сүзгә карап белергә була ?

16. Укы һәм нокталар урынына фигыльнең тиешле заман кушымчаларын куеп,күчереп яз.

- Син кичә нишләдең?

- Әнигә булыш ... , идән ю ... , кибеткә бар ... .

Кайсы заман кушымчасы куярга икәнен нәрсәгә карап белдең?

17. Нокталар урынына киләчәк заман кушымчаларын куеп,күчереп яз.

Карга килер - казан аса ... ,

Торна кил ... - тоз сал ... ,

Саескан кил ... - салма сал ... ,

Песнәк кил ... - пешер ... ,

Чыпчык кил ... - төшер ... .

18. Шигырьне укы. Фигыльләрне тап һәм сорау куеп,аларның заманын әйт.

 Куян күчтәнәче.

Вилнең әнисе басудан

иртәрәк кайтты бүген,

Хәйләкәр генә елмаеп,

Болай башлады сүзен:

- Кырда эскерт өйгән чакта

Яныма куян килде:

«Менә Вилгә күчтәнәч», - дип,

Ул миңа күмәч бирде.

- Син күргән ул куян ,әти,

Күрәсең, эшкә уңган:

Әнкәй пешергән калачтай,

Күмәче тәмле булган.

19. Текстны укы һәм  Булатның хаталарын

 төзәтеп ,күчереп яз.

      Булат беренче класста укый. ул бик ырышып татар телендә сөйләшергә өйрәнә.ул мәктәптән кайткач,күрше малае Маратка менә нәрсәләр сөйләде:

    «Мин бүген мәктәпкә барды.Анда без укый,яза.Мин Лилия белән утыра.Ул бик матур җырлыйлар.Без бик тату яши».

  Ни өчен Булат дөрес сөйләшми? Ул нинди кагыйдәне белми?

20. Сораулар урынына җавап сүзләр куеп күчереп яз.

                 Кыш.

Менә (нинди?) кыш та килеп җитте.Күктә (нәрсә?)сирәк күренә.Елгалар боз белән (нишләде?). Тышта (нинди?) суык.(Нәрсә?) ява. Кешеләр (нинди?) кием кияләр.Балалар чана,чаңгыда (нишлиләр?). Урманнар,кырлар,болыннар (нинди?) йокыга талганнар.

Белешмә өчен сүзләр: кышкы,суык,шуалар,кояш,җылы,капланды,коры,кар.

21. Сүзләрне укы һәм түбәндәге тәртиптә яз. Авыл,йөгерә,зәңгәр,кәгазь,яза,түгәрәк,төлке,көлә,зур,керпе,саный,тәбәнәк,кара,малай,җыя,елга,ява,юеш,эссе,сеңел,сөенә.

Исемнәр:(кем?нәрсә?) ... .

Сыйфатлар:(нинди?кайсы?) ... .

Фигыльләр:(нишли?нишләде?)

                                        Сүз төзелеше.

1. Нокталар урынына тиешле кушымчалар куеп,җөмләне күчереп яз.

  Уку ... лар хезмәт дәресендә эл ... ләр ясадылар.

Чаңгы,юл,таш сүзләренә кушымчалар ялгап, яңа сүзләр языгыз.

2. Нокталар урынына тиешле кушымчалар куеп,җөмләләрне күчереп яз.

Яхшы ... ка яхшы ... - һәр кеше ... эшедер.

Һөнәр,уртак,дәрес сүзләреннән яңа сүзләр яса.

3. Нокталар урынына тиешле кушымчалар куеп,җөмләләрне күчереп яз.

Кош ... җылы як ... очып киттеләр.Минем абыем нефть ...

булып ,апам укыту... булып эшли.

Уен,дус,бас сүзләреннән яңа сүзләр яса.

4. Дус сүзеннән тамырдаш сүзләр ясап яз.Шул сүзләрнең берәрсен кертеп, 1-2 җөмлә төзе.

5. Юлдаш,печәнлек,кыргыч,кыскыч сүзләрен тамыр һәм кушымчаларга аерып яз.

6. Табышмакларны укы,җавапларын табып яз.Җавап сүзләрнең тамыр һәм кушымчаларын аерып күрсәт.

Беренче кисәгем - салкын ,каты әйбер,

Икенче кисәгем - адашканда кычкырам,

Бергә кушып уксак - йорт хайваны булам.

Бер иҗеген ал умартадан,

Икенчесен эзлә партадан;

Бергә кушкач нәрсә булам -

Уйлап тап: мин утын ярам.

7.  Тамыр сүзләр белән генә җавап яз.

1. Күрү органы: ...

2. Азыкны чәйнәү органы: ...

3. Сөйләм органы: ...

4. Язу язуда төп орган: ...

5. Ансыз уйлау мөмкин түгел: ...

8. Түбәндәге төркемнәргә бишәр мисал өстәп яз.

1. Тамыр сүзләр: эл, ...

2. Тамыр һәм ясагыч кушымчадан торган сүзләр: эл-геч, ...

3. Тамыр һәм төрләндергеч кушымчадан торган сүзләр: эл-де, ...

4. Тамыр,ясагыч һәм төрләндергеч кушымчалы сүзләр: эл-геч-тә,...

9. Түбәндәге төркемнәргә бишәр мисал өстәп яз.

1. Бер иҗекле тамыр сүзләр: сак, ...

2. Ике иҗекле тамыр сүзләр: а-гач, ...

3. Өч иҗекле тамыр сүзләр: у-мар-та, ...

Кайсы төркемгә мисаллар табу кыенрак, ә кайсы төркемгә - җиңел?

10. Сорауларга җавап бир.

Нинди сүзләр тамырдаш сүзләр дип атала?

Сүзнең кайсы кисәге тамыр дип атала?

Нинди кушымчалар була?

Мисаллар өстендә аңлат.

11. Су тамыры белән тамырдаш сүзләр уйлап яз.шулардан бер-ике сүзне кертеп ,җөмләләр төзеп әйт.

12. Бирелгән сүзләрне тамырдаш сүзләр дип әйтеп буламы? Ни өчен? Шул сүзләрне кертеп ,өч җөмлә төзеп яз.

Балыкчы,балыклы,балыклар,балыксыз,балыкка,балыктан,балыкчылык.

Балык тоту турында мәкальләр,табышмаклар әйт.

13. Бирелгән сүзләрдән тамырдаш сүзләрне сайлап яз.

Язучы,язу,юлчы,тукучы,язусыз,юлдаш,тукучыны,юллы,юлсыз,язучылар,тукучылар,төзүче,тукучының,төзүче, тукучының,төзүчеләр,төзүчегә.

14.  Сүзләрне укы.Тамыр һәм кушымчаларга аерып яз.

 умартачы              сазлык

тимерче                  җиләклек

чәчкеч                    чирәмлек

сөзгеч                      төенчек

15. Сүзләрне укы. Тамыр һәм кушымчаларга аерып яз.

авылдаш                    юлдаш

якташ                          печәнлек

көрәштәш                   кыргыч

16. Яшь сүзеннән тамырдаш сүзләр ясап яз.Шул сүзләрнең берәрсен кертеп ,1-2 җөмлә төзе.

17. Юл сүзеннән тамырдаш сүзләр ясап яз.Шул сүзләрнең берәрсен кертеп ,1-2 җөмлә төзе.

18.Шат сүзеннән тамырдаш сүзләр ясап яз.Синең нинди сөенечең булганы бар? Шул турыда җөмлә төзеп әйт.

19. Йөз сүзеннән тамырдаш сүзләр ясап яз.

Кискеч,кисү,кисәк сүзләрен тамыр һәм кушымчага аерып яз.

20. Шигырьне укы.

           Ана теләге.

Үскәнеңне бел,улым.

Җир бораула - нефтьче бул.

Шахтёрлар да мактала,

Оста ташчы да бик кирәк,

Ул матур йортлар сала.

Очучы бул,диңгезче бул,

Корыч кой,тимерче бул;

Тепловозлар йөрт еракка

Я бик шәп игенче бул!

     Шигырьдәге һөнәр исемнәрен,үзең белгәннәрен дә

өстәп ,күчереп яз.

21. Нокталар урынына ясагыч кушымчаларның тиешлесен куеп ,хикәяне укы һәм күчереп яз.

                    Урманның файдасы.

      Урман кыйммәтле төзү материалы - бүрәнә,такта бирә. Бүрәнәдән ,шахталарның җир асты корылмаларын ныгыту

 өчен ,терәкләр ясыйлар.

      Урманга бай җирләрдә агачны ягу ... итеп тә файдаланалар.

      Урман кешеләргә төрле ашам ... бирә.Урман үсем ... ләреннән төрле дарулар ясыйлар.Анда күптөрле җәнлек яши.Урманнар көтү... ләрне ,балык ... ларны коры ... тан саклыйлар.

Нинди кушымчалар ялгадың?  

22. Җөмләләрне укы. Калын хәрефләр белән бирелгән сүзләрне тамыр,ясагыч һәм төрләндергеч кушымчаларга аерып яз.

 1. Данлы Идел елгасы үтә алмаслык сазлыклардан башланып китә.2. Тугайлыкны каплаган әрәмәлектә төрле кошлар сайрый.3. Безнең авылдашлар быел бәрәңгедән зур уңыш алганнар.4. Марат белән Самат кошларга җимлек куйдылар.5. Фәйзи бабай умарталыкта умарта кортлары карый. 6. Гәрәй тавыкларны печәнлектән куып төшерде.

23. Бер тамырдан исем,сыйфат,фигыль ясала торган сүзләр уйлап яз.

исемнән                                   сыйфат яса                    фигыль яса

эш                               эшчән                                             эшлә

җыр                               ...                                                    ...

хисап                            ...                                                     ...

күз                                ...                                                     ...

24. Бу сүзләр бер тамырданмы?

суык                пычрак               уян                     озат

суыт                 пычран              уят                      озак

суын                 пычрат              уяу                      озая

Бер тамырдан булса,тамырлары нәрсә?

25. Укы,күчереп яз. Бер тамырдан булмаган сүзләрне тап һәм асларына сыз.

       Сусыл,сулы,сусау,сукыр,сугыш,сугару.

        Табыш,табышмак,табак,табан,тапкыр,табылдык,табышлы.

        Йомры,йомырка,йомарла,йомыш,йомычка,йомгак,йомык.

26. Тамырдаш сүзләрне сайлап языгыз:

  төс,иркен,аклы,юл,эшсез;

  эш,иркенлек,аклану,юлдаш,төссез;

ак,эшчән,ирексез,агарту,юлаучы;

юл,ирексезләнү,аклау,юлыгу,эшчәнлек;

төс,иркенчелек,юлчы,аклык,эшлекле;

ирекле,эшкәртү,төсмерләү,аксым,юллык.

27. Тамырлары бертөсле, әмма мәгънәләре башка сүзләрне үрнәктәгечә язып аңлат.

Оч,боз,төш.

Үрнәк: 1.Чәч - кара чәч(нәрсә?)

             2. Чәч - түтәлгә орлык чәч (нишлә?)

28. «Өченчесе артык» уенын уйнагыз:

керле,керсез,керде

көлсу,көлле,көләч

бозлы,бозык,бозлана

язгы,язмача,язулы

төргәк,төргеч,төрле

талчыга,таллык,таллы

29. Тамырдаш сүзләрне тап.

Көн,көндез,көндезге,көнлек,көнлек,көндәлек,көнозын,көнбагыш,көньяк.

Тын,тынлык,тыныч,тынычлык,тынгысыз,тыну,тынычлану.

Җил,җилле,җилсез,җиләк,җилкәнсез,җилкән,җилбәзәк,җилкуар,җилкенү.

Урман,урманлы,урмансыз,урманчы,урманчылык,урманлык.

Бакча,бакчачы,бакчачылык,бакчалы,бакчасыз.бакчалык.

30. Укы.тамыр сүзләрне аерып яз.

Бер,тамыр,багана,ут.көл,салкын,әрәмә,офык,күбәләк,сал,күк,чәчәк,кура,тузганак,сандугач,сабын,күк,сөт,сүз,кеше,тәрәзә.

         Сөйләм һәм текст.

1.  Текстны укыгыз.Анда нәрсә турында язылган? Күчереп языгыз.

   Безнең туган ил - Татарстан.Туган ил кеше өчен ата-анасы кебек үк кадерле.Шуңа без аны Ватан-ана дип атыйбыз.Безнең Татарстан бик бай.Анда калын урманнар ,тигез далалар да бар.Татарстан аша Идел,Кама,Агыйдел,Нократ,Ык,Зөя,Мишә елгалары ага.

2. Бирелгән башлам буенча хикәяне дәвам итегез.Хикәягә исем бирегез.

    Фәрит белән Хәмит өйдән чыктылар.Алар урманга киттеләр...

3. Әкияттән өзекне укыгыз.Эчтәлеген сөйләгез.Әкиятнең төп өлешен табып,күчереп языгыз.

         Бабай шалканны үзе генә тартып чыгара алмагач,ярдәмгә әбине дә чакырды.Әби - бабайга,бабай шалканга тотынды.Әй тарталар,әй тарталар - шалкан һаман чыкмый.

         Әби булышырга кызын чакырды.Әй тарталар,әй тарталар - шалкан чыкмый да чыкмый.

         Әбинең кызы шалканны тартышырга Акбайны чакырды.Әй тарталар,әй тарталар - шалкан һаман чыкмый,селкенми дә.

         Акбай ярдәмгә песине чакырып килде.Шалкан һаман чыкмый.

          Песи тычканны чакырды.Тычкан - песигә,песи - Акбайга, акбай - кызга, кыз - әбигә,әби - бабайга, бабай шалканга ябышты.Әй тарталар,әй тарталар.Җыйнаулап тарта торгач,шалкан түзмәде - төбе-тамыры белән каерылып чыкты.

4. Текстны укыгыз.Аның башламын,төп өлешен һәм ахырын табыгыз.Үзегезгә ошаган өлешен һәм ахырын табыгыз.Үзегезгә ошаган өлешен күчереп языгыз.

     Рәмилә бакчага үзе генә керә ала.Аның ишеген дә ябып чыга.Ишеген япмасаң,кәҗә хәзер бакчага керергә генә тора.

     Менә кемдер бакча ишеген ачык калдырган.Шуны гына көткән кәҗә бакчага кереп тә киткән.Рәмилә әтисе-әнисе белән кинода иде.Кайтсалар,кәҗә бакчада йөри.Рәмиләнең әтисе тиз генә чыбык алды да кәҗәне куып чыгарды.

      Бер агачны кәҗә кимергән икән.Аның яфраклары да шаулашмый.Төсләре дә яшеллеген югалта башлаган.Агачлар да авырый икән.

5.  Укыгыз.Текстның өлешләрен билгеләгез.

                             Тәмле сүз.

  Минем әбиемнең һаман әйтә торган сүзе бар.Ул безгә һәрвакыт:

- Балакайларым,тәмле телле,тәмле сүзле булыгыз.Тәмсез телле булсагыз,үзегезне беркем дә яратмас,- ди .

   Мин бу сүзне бер дә аңлап җиткерми идем.Ничек инде сүз тәмле була икән?Ул бит кәнфит түгел.Аны ашап карап булмый ич.Мин үзем белгән сүзләрне әйтеп карыйм:»Әти,әни,күмәч,ипи,бир,кил,кит,матур,зур,акыллы,кызыл ,ат, ...» Сүзләр бик күп инде ул.Тик менә әбием әйткән тәмле сүз нинди була икән соң?

6. Табышмакларны укыгыз.Җавапларын табыгыз.Эчтәлеген әйтегез.

 Ак энҗеләр төсле мин,

Исле гөлдән исле мин.

Аңкып торам урманда.

Дарулы да, агулы да -

Сак була күр җыйганда.

Ашлыклар үсте,

Башаклар пеште,

Кояш пешерә -

Тиргә төшерә.

Халык ашыга,

Китә басуга,

Урагын ура -

Бу кайчак була ?

Бер карасаң,күксел төсе,

Бер карасаң ,ак сыман.

Үткән чакта өзеп ал дип,

Безгә елмая сыман.

        Җөмлә.Бәйләнешле сөйләм.

1. Бирелгән сүзләрдән җөмләләр төзеп языгыз.

    Заводта ,минем,эшли,әти; әти,яхшы,эшләгән,әтине,өчен мактыйлар әтидән,алам,үрнәк,мин.

        Сорауларга җавап бирегез.

ничә җөмлә яздыгыз?

Беренче җөмләдә ничә сүз бар?

2.  Бирелгән сүзләрдән җөмләләр төзеп языгыз. Алма,балалар,ашадылар;төшләрен,ташламадылар,алманың;

алар,төшләрне,бакчасына,утырттылар,әктәп.

   Нишләделәр? соравына җавап була торган сүзләрнең астына сызыгыз.

3.  Бирелгән сүзләрдән җөмләләр төзеп языгыз.

   Күп,дусларым,минем;мәктәпкә барабыз,без,бергә;кайткач,уйныйбыз,бергә.мәктәптән;бик,

яшибез,дус,тату,без.

        Сез кемнәр белән дус? Нинди уеннар уйныйсыз?Шул турыда ,дусларыгызның исемнәрен дә әйтеп,хикәя төзеп сөйләгез.

4. Бирелгән сүзләрдән җөмләләр төзеп языгыз.

  Килде,җәй,матур; ярды,алмагачлар,яфрак;ярдылар,чияләр дә,яфрак;араларында яфрак,нәни,алмалар,генә,чияләр,күренә.

       Кем? нәрсә?нишли? нишләде? сорауларына җавап була торган сүзләрне табыгыз һәм асларына сызыгыз.

5. Җөмләләрне дөрес интонация белән укыгыз.

   Әнием эшкә китте.Әтием дә эшкә китте.Мин өйдә үзем генә калдым.башта гөлләрне юдым.Аларга су сиптем.аннары идәнне юдым.

  Әнием эштән кайткач:

              -  Өйне кем җыештырды? - дип сорады.Мин икәнен белгәч,әнием бик матур итеп елмайды;

    - Нәни булышчым ,рәхмәт! - диде.

     Калын хәрефләр белән бирелгән җөмләне күчереп языгыз.Бу җөмлә турында нәрсә әйтә аласыз.?

6. Укыгыз.

          Зәңгәр күктә кояш елмая.җылы җилләр исә башлады.Бөтен җирдә яз исе аңкый.Гөрләвекләр гөрләп агалар.Укучылар ясагын ояларда сыерчыклар сайрый.Кара каргалар өянке башларына оя корганнар.

       Ямьле яз килде,күңелле яз килде!

 Беренче өч җөмләдәге сүзләрне сүз тезмәләренә аерып языгыз.

Үрнәк: Зәңгәр күктә, ...

7. Сорауларга җавап бирегез.

Нинди җөмләләр була?

Сорау җөмлә хикәя җөмләдән нәрсә белән аерыла?

Сорау җөмлә дип нинди җөмләгә әйтәләр?

Сорау җөмлә ахырында нинди тыныш билгесе куела ?

8. Сорауларга җавап бирегез.

Хикәя җөмлә дип нинди җөмләгә әйтәләр?

Хикәч җөмлә ахырында нинди тыныш билгесе куела ?

Өндәү җөмлә дип нинди җөмләгә әйтәләр?

Өндәү җөмлә нинди тавыш белән әйтелә?

Өндәү җөмлә ахырында нинди тыныш билгесе куела ?

13. Сүзләрне укыгыз.Һәр баганадан бер сүз алып җөмләләр төзеп языгыз.

Гөлчәчәк                 намаз                  уйныйлар

Әби                          урамда                китте

Балалар                    мәчеткә              укыды

Бабай                       чия                      җыя

        Ия белән хәбәрләрнең астына сызыгыз.

9.Укыгыз,монда ничә җөмлә бар?

       Июньдә көннәр җылына игеннәр һәм яшелчәләр бик тиз үсә башлый. Алар белән бергә чүп үләннәре дә үсә кырдагы һәм яшелчә бакчасындагы чүп үләннәрен утарга кирәк яшелчә төпләрен казып йомшартырга кирәк була.

   Тиешле урыннарга тыныш билгеләре куеп,җөмләләрне күчереп языгыз.Беренче һәм икенче җөмләләргә сорау җөмләләр төзеп языгыз.

10.     Хикәяне дәвам итегез һәм языгыз

    Яз. Тирә-як ямьләнә. Бөтен табигать уянды.Агачлар ,матур алкаларын асып,нәфис яшел күлмәкләрен кияргә әзерләнделәр.Кошлар да яз килүенә шатлана.Алар бер-берсен уздыра-уздыра яз хәбәрләрен таратып сайрыйлар.

11. Дөрес интонация белән укыгыз.

             Әниләр көнендә.

 Әниләр бәйрәме көнендә

Җырламый калырга буламы?

Әниләр булмаса,

Әтиләр булмаса,

Җылытыр иде кем дөньяны7

Гөлләр дә елмаеп баш ия:

Яшәгез:кадерле әниләр!

Сез булган урында

Сез булган урында

Мәңгелек язларның яме бар!

              Җөмләләрнең әйтелү максаты буенча төрен әйтегез.

12. Укыгыз.Җөмләләрнең ияләрен һәм хәбәрләрен табып,язып алыгыз.

  1. Әхмәтбан бабай атлар тәрбияли.2. Роза кошчылык фермасында эшли.3.Минем әни ашны бик тәмле пешерә.4. Азат читен мәсьәләләрне дә тиз чишә.5. Елга буенда авылның яшелчә бакчасы урнашкан. 6. Минем бабай авылда яши.7. Минем абый армиядә чик саклый.

14. Сорауларга җавап бирегез.

  Ия нинди сорауларга җавап булып килә?

Хәбәр нинди сорауларга җавап булып килә?

Җөмләләр ярдәмендә аңлатыгыз.

15.  Җыйнак җөмләләрне укыгыз.

 Корт безелди.Кояш яктырта.укучылар утырттылар.Чәчәкләр үсә.төнбоеклар тирбәлә.

   Бирелгән сүзтезмәләрне кулланып,җыйнак җөмләләрдән җәенке җөмләләр төзеп языгыз.

Үрнәк: Юл буенда зәңгәр чәчәкләр үсә.

Белешмә өчен сүзләр һәм сүзтезмәләр: су өстен; бизәгән ак;урамда җылы;умарта оясында;ана;юл буенда;зәңгәр;мәктәп бакчасына ; яшелчәләр.

16.  Бирелгән җөмләләрне укыгыз.

Балык суда яши.Әни карлыганнан как койды.Безнең бакчада колмак үсә.Без Идел елгасында су коендык.Күл әйләнәсендә камыш үскән.Очучылар бик еракларга очалар.

   Җәенке җөмләләрдән җыйнак җөмләләр ясап күчереп языгыз.

Үрнәк: Балык яши.

17.    Нокталар урынына тиешле сүзләрне куеп.җөмләләрне күчереп языгыз.

       Елга буендагы тирәлектә (нәрсә?) ... чутылдый.Өй кыегында (нәрсәләр?) ... гөрлиләр. караңгы салкын төннәрдә авыл кырыенда ач (нәрсәләр?) ... улый. Түгәрәк күл уртасында (нәрсәләр?) ... кагылдый,(нәрсәләр?) ... бакылдыйлар.  

Ия һәм хәбәрнең асларына сызыгыз.

Сүзләр: казлар,сандугач,үрдәкләр,күгәрченнәр,бүреләр.