Открытый урок "Кыжын кушкаштарга канчаар дузалаарыл"
план-конспект урока по окружающему миру (1 класс) на тему

     Тема: Кыжын куштарга канчаар дузалаарыл?

Кичээлдиӊ хевири: чаа тема

Кичээлдиӊ сорулгалары: уругларга кыштаар куштарны таныштырып билиндирер;  куштар дугайында ниити билиин быжыглаар;  куштарга кыжын кайы-хире берге деп чувени коргузуп билиндирер; аас болгаш бижимел чугаазын, дыл-домаан, угаап-бодаарынга сайзырадыр; куштарга ынак болурун болгаш оларга дузалаарын, куштарны камнаарын кижизидер.

Планнаттынган түӊнелдери:

Бүгү талалыг өөредилге ажыл-чорудулгазы: кыштаар куштарны тодарадып шыдаар болур. Чугаа-домаанга кыштаар болгаш чылыг чурттарже ужар кушкаштарны медереп билген турар ужурлуг.

Таарыштырылганыӊ өөредилге ажыл-чорудулгазы: өөредилгениӊ сорулгаларын салып билиринге, бодунуӊ ажыл-чорудулгазынын, башкыныӊ болгаш өөрүнүӊ үнелелин шын хүлээп ап билиринге өөренип алырыныӊ аргазын тургузары.

Билиглерни шиӊгээдириниӊ өөредилге ажыл-чорудулгазы: салдынган айтырыгныӊ утказын шын медереп билип, аӊаа дүүшкен шын харыыны аас-биле тургузуп билири; өөренип турар чүүлү-биле бодунуӊ ажыл-дуржулгазын деӊнеп, башкыныӊ салган айтырыгларынга харыылап билири.

Харылзажырыныӊ өөредилге ажыл-чорудулгазы: кижилер-биле харылзажып тургаш дүрүмнерин ажыглап, харылзажып турар кижизинге билдингир кылдыр чугааны  тургузуп, башкызыныӊ болгаш эштериниӊ айтырыгларынга шын харыылаарынга чаӊчыктырар.

Кичээлдиӊ дерилгези: кыштаар кушкаштарнын  чуруктары, карточкалар, сигналдыг карточкалар, презентация.

Кичээлдиӊ чорудуу

1. Башкыныӊ ажыл-чорудуу

А) Ажыл-чорудулгаже бодун башкарып углаары

- Экии, уруглар! (Болуктун уруглары чединчип алыр. Богун кичээлде найыралдыг, демниг ажылдаар бис, уруглар.) Оожум олуруп алыӊар. Бөгүнгү кичээливистиӊ кыйгызын шупту деӊге номчуптаалыӊарам?

«Демниг сааскан теве тудуп чиир»

- Ам чаа чүнү номчудувус уруглар?

- Шын-дыр. Үлегер домакта чүнүӊ дугайында бижип турар-дыр?

- Эр, хейлер! Шынап-ла, кандыг-даа ажылды дем-биле кылыр болзувусса, ажыл дүрген күүсеттингир болур.

Б) Онаалга хыналдазы

-  Эрткен кичээлде чуу деп тема-биле таныжып алдывыс? (Дириг амытаннар канчаар чурттап турарыл?)

- Дириг амытаннар канчаар чурттап турарыл? (озуп, сайзырап, чемненип, боттары чурттаар савазын тудуп турар)

- Дириг амытаннарнын амыдыраарынга чулер херегил? (чырык, чылыг, чем, агаар, суг)

- Олар чуну канчап турарыл? (Озуп, сайзырап, чемненип, шимчеп турарлар)

- Дараазында саазын улеп бээримге, дириг амытаннарнын чурттар черин айыткаш, согунчугаштардан чоргус.

Торга, ары, адыг, орге.

2.  Билиглерни тодаргайлаары

- Чылдын кандыг уези-дир? (Кышкы). Кыштын айларын адап корунерем? (Декабрь, январь, февраль).

- Бистин кичээливисте дузалакчыларывыс Угаанныг  Языты-Мелегей  биле Кымыскаяк Айтырыгбай силерге даалгалыг чедип келгеннер. Ол даалгазы «Артык  чуулду тып». Ам бо экранче кичээнгейлиг көрүӊерем. Чуу артык-тыр?

1. (дилги, койгун, торга). 2. (акула, мезил, ала-сааскан). 3. (стол, шкаф,  каарган). 4.  (бора-хокпеш, колбаса, хлеб).

- Эр, хейлер! Ам чаа чулер артык-тыр, адаптынарам? (торга, ала-сааскан, каарган, бора-хокпеш).

- Чулерге хамааржырыл? ( Куштарга). Куштарны кандыг болуктерге чарарыл? (чылыг чурттарже болгаш кышкы куштарже).  Чуге?

- Бо куштар  торга, ала-сааскан, каарган, бора-хокпеш кандыг куштарыл?

- Богун  чунун  дугайында  чугаалажыр-дыр бис?( кыжын кушкаштар кандыг бергелерге таваржы бээрил, оларнын чурталгазы чиик болур кылдыр чуну канчалза экил?)

- Дараазында «Кым тиилээрил?» деп оюнувусту, уш одуругларда деспижигештер салып каан мен. Харыылаан санында-ла деспижигештерге кушкаштар ужуп келир. Кайы одуругга хой куштар ужуп келирил, ол одуруг тиилээн боор.

3. Чаа билиглерни ажыдары

а) Теманы тодарадыры

- Бо хун чуу деп теманы оорениривисти кым билип кагды? ( Кыжын куштарга канчаар дузалаарыл?)

б) сорулганы салыры

- Кандыг сорулга салыр бис, уруглар? (  кыштаар куштар дугайында. Оларны чемгерер, куш чемгерер бажын кылып бээр бис)

- А мээн сорулгам: кыштаар куштарны таныштырып, оларны чемгерип болгаш куш чемгерер бажын кылып бээр бис. Кышкы уеде куштарга дузалажыр бис.)

- Кушкаштарга чылдын кайы уези берге боорул? ( Кышкы уе). – Чуге? (Чуге дизе кыжын берге, чеми болгаш чылыг чедишпес, суг донуп каар, курт-кымыскаяк турбас, кат-чимис хар адаанче кире бээр)

    - Уруглар, силер сооп келген дидинер. Ынчангаш куштарга эн-не берге уе келген. Кандыг куштар артып калган? (Кыштаар куштар артып калган.)

- Олар бистерге кандыг ажыктыг чуулдер кылып турарыл? ( Курт-кымыскаяктарны узуткап, бистин чер кырын каастап турар)

- Оларнын амыдыралынга чулер херегил? ( суг, чылыг, чырык, агаар, чем).

-  Дан бажындан кежээге чедир чем тып чиири берге, оларнын дуктуг чугу сооктан камгалап, аштаарындан эвес. Кыштын соогунда 10 кок-хокпештин чугле 1 кок-хокпеш артып калыр. 9 кок-хокпеш узуткаттынып каар. Силерге мунгаранчыг-дыр бе?

- Агаарлап чораан уенерде азы (школаже ооренип кел чыткаш, чоруп бар чыткаш), кандыг куштарны кордунер? Каяа? Чуну канчап турар-дыр?

    - Куштарнын чуруктарынче коруп корунерем, таныыр-дыр силер бе? Адап корээлинерем. (Уругларнын харыылары). (унерин база салыр).

Куштар дугайында тайылбыр.

       - Бо силернин хуннун-не коор, билир кужунар бора-хокпеш-тир. Хензиг, борбалчыннаан эрес хензиг хирезинде кончуг шыдамык, ынчангаш ол мында кыштап турар.

       - Кок-хокпеш сарыг оектиг, кара баштыг, боду коксумээр, бора-хокпеш хире. Чайын ийи катап торуур, он-он ийи чуургалыг болур.Олар дыка хой багай курт-кымыскаякты узуткап турар.

        - Каарган арганын санитары.

       - Торга аарыг ыяштарнын эмчизи.

       - Ала – сааскан  арганын танныылы. Чуге дээрге бору келген болза шупту дириг амытаннарны айыыл келди деп дамчыдып алгыра бээр.

- Кыжын кушкаштарга  чем кылдыр чулер бээр бис, уруглар?

- Эр, хейлер! Тарымал тоорук, арбуз, тыква, дынянын урезиннерин чуура соктааш бээр. Куштарны чемгереринге ак хлебтин тогланчылары тааржыр, а кара хлебтин – таарышпас. Хокпештерге дузаваан чаг эки, а дустуг чаг бербес. Куштарнын бойдуста чемненир черлери база бар. Чижээ, рябина ыяштары. Калина.

4. Сула шимчээшкин.

- Мен силерге чылыг черже чурттаар кушкаштарны адаарымга, холунар чаяр силер, а кыштаар кушкаштарны  - олурар

( дээлдиген, торга, каарган, хараачыгай, ала-сааскан, одурек, таан, дуруяа, бора-хокпеш)

    - Кымнар куштар дугайында шулуктер билирил, шулуктеп корээлинерем уруглар.

1. Экер-оол Кечил-оол «Бора-хокпеш»

       Бора он чучактыг,

       боску ак богаалыг.

       Чыжырткайндыр эдер,

       шыпыраннап орар.

       Бора-Хокпеш хензиг,

       Борбалчыннаан эрес.

       Шуурган, соокгу тоовас,

       Чуртун черле кагбас!  

2. Эмма Ооржак «Торга».

      Аргавыстын эмчизи

      Ала шокар торга,

      Аарый берген ыяшты

      Аштап, соктап эмнээр

3. «Каарган».

     Кап кара каарган

     Каарк, деп эдип,

     «Кайда менээ быштак,

       Каап бээрлер бар бе?»

4. Кыштаар куштар кээргенчиг

    Хыраа безин шыва бээр.

    Денди аштаан куштарга,  

    Деспиге тара уруп бээйн.     (Уругларны мактаар).

    - Куштарны чемгерип тур силер бе?   (Уругларнын харыылары).

     - Куштарнын ажыы чул?     (Уругларнын харыылары)

      - Ынчангаш куштар дыка ажыктыг, оларны чемгерер, камнаар, дузалаар, ынак болур. Куштарнын деспижигежинге тоорук сайы, кара тоорук, чиг-тараа (пшено), хлеб тогланчызы. Кок- хокпешке дузу чок чаг азып бээр. Ынчаар чемгерип болур силер.

5. Быжыглаашкын

6. Сула шимчээшкин.

 Оолдар.

      - Карр- карр чуу-дур мен?

Уруглар.

       - Каарган-дыр сен танып кааптым.

Оолдар.

       - Каяа мени корген сен?

Уруглар.

       - Кажаа, херим, каяа-даа.  (Ужуп турур куштар оттунуп турар).

А) Ном-биле ажыл.

  - Номунарнын 74 дугаар арынын ажыдар.

Б) Эжеш ажыл

- Дараазында партада кады орар эжин-биле эмеглежип оргаш, ажылды кылыр.  Кышкы уеде кушту чемгерип болур чувелерни тып. Ногаан карандаш-биле тогериктей шыйынар. А чунун-биле чемгерип болбазын, кызыл карандаш-биле тогериктей шыйынар)

- Эр, хейлер! Ам хынаптаалынарам. Экранче коор.

В) Болук-биле ажыл

- Кыжын куштарга аштанчыг болгаш соок. Оларга канчаар дузалаарыл?

( Мындыг куш чемгерер бажыннарны куштарга кылып берип болур).

 Практиктиг ажыл ( 3 ангы болук).

- Кышкы уеде кушкаштарга дузалажыр бис, уруглар. Богун кичээлде куш чемгерер бажын кылып бээр бис.

- Хачы-биле ажылдаар дурумну кым билирил?

7. Рефлекция.  

Тест-биле ажыл

Ам  бо экранче кичээнгейлиг көөр.

1. Кыжын кандыг куштар кыштаарыл?

а) торга, каарган, сыгырга, бора-хокпеш

б) бора-хокпеш, эзир, дуруяа

в) дээлдиген, ангыр, хараачыгай

 2. Куштарнын бойдуста чемненир кадынын ады?

а) рябина

б) инек-караа

в) киш-кулаа

3. Бора-хокпеш тер кандыг чаг чиирил?

а) эът

б) дус чок

в) дустуг

8. Кичээлдиӊ түӊнели:

- Бо кичээлде чүнү билип алдывыс?

- Чүү деп теманы оорендивис?

1. Сигналдыг карточкалар-биле ажыл.

- Мен домактар чугаалаарымга, шын боор болза, кызыл өӊнүг сигналдыг карточканы көдүрер, а меге болза  көк өӊнүг

- Кыштаар куштар: торга, бора-хокпеш, сыгырга, кок-хокпеш, каарган, ала-сааскан? (кызыл)

- Кыжын куштарга кижилер дуза херекчок? (кок)

2. Демдектер салыры

- Кичээлдер соонда школанын чоогунга куш чемгерер бажыннарны аскаш, оларга чемнерден каап беринер. Куш чемгерер бажыннарнын чамдыызын ап алгаш, бажыннарнын чанынга аскылап алынар. Куштарны чемгерерин утпанар?

9. Бажыӊга онаалга:

1. Кыштаар куштарны чуруур.

2. Ажылчын кыдыраашта № 2 ар 52