Урок на тему: Азырал болгаш черлик дириг амытаннар.
план-конспект урока по окружающему миру (2 класс) на тему

Тема: Азырал болгаш черлик дириг амытаннар.

Сорулгалары: уругларны азырал болгаш черлик дириг амытаннар-биле таныштырар;

экологтуг билиглерин ханыладыры;

логиктиг шын боданыышкынын, сактып алырынын арга-шинээн сайзырадыр.

Дериг- херекселдер: К.Ш.Монгуш «Боúдус ужуглели», , дириг амытаннарлыг слаúдылар, кроссвордтар, ребустар

                                   Кичээлдин чорудуу.

1. Организастыг кезээ.

- Экии, уруглар. Богун бистин кичээливисте черлик болгаш азырал дириг амытаннар аалдап келген.  Аалчыларывыс биле таныжып алыр биспе уруглар,  номчуптаалынарам. (уруглар дириг амытаннарнын аттарын номчуур) Бо дириг амытаннар каúда чурттап турарыл?

                        Черлик дириг амытаннар.

2.Кичээлдин темазын болгаш сорулгазын дамчыдары

- Бо кичээлде кандыг тема ооренип эрттеривисти билип алырда дириг амытаннар дугайында шулуктер номчуур, тывызыктар тывар бис.

1. Тайгада бар бичии ховар ан (киш).

2. Кыжын ижээннеп чыдыптар (адыг).

3. Чыды кедергей, оон узун эм кылдыр ажыглап турар(морзук).

4. Орук баспас, оӣтан каас (дилги).

5. Даалык-даалык чоруктуг, талдар карты чемиштиг(кодан).

6. Таúга сыннын ээзи, танды ышкаш бедик дазыл дег мыúыстыг, таан чоргаар аны. (сыын).

7. Торгу ышкаш хоюг дуктуг

Тонум чылыг донмас-даа мен.

Кулактарым сыргаларлыг,

Кудуругум сеглен, чараш. (диин)

3. Кыска дыннадыглар

- Бойдуста дириг амытаннар дыка хой. Олар черде, далайда турлаглап турар..

- Дириг амытаннар биске кандыг ажыктыгыл? Арганын дириг амытаннарын адаар.

Диин, кодан, дилги, адыг, бору, буур, элик, хоорук, черлик хаван, маны дээш, оске-даа дириг амытаннар.

             Дириг амытаннарнын ужур -дузазы:

-Арганы каастаар. Арганын чурттакчылары. Олар эътти, дукту берип турар. Арганын озеринге база ужур-дузалыг. Оларнын дуктеринге урезиннер ызыртынгаш тарап турар.

4. Слайдылар-биле ажыл.

- Кызыл дептерже киир бижитинмээн-даа болза, амгы уеде арбын дириг амытаннарны камгалап, карактаары чугула (уруглар табличкаларда дириг амытаннарны адаар).

- Оларнын амы-тыны сенден, сээн бойдуска хамаарылгандан хамааржыр.

5. Физминутка.

Мажаалаúнын куштуун коор

Бажын тудуп ажылдаар

Хирээ-биле хир,хир (кылдыныын коргузер)

Балды-биле ток-ток.

-Дириг амытаннар чугле чемненир, удуур эвес олар кышка база белеткенип турар. Кузун адыг удуп кыштаар ижээнин белеткеп алыр. Диин конгулуурун арыглап, аштаар,кыштаар чемин белеткеп алыр. Кандыг чемнер белеткеп алырыл, кым адаптарыл уруглар?

Удуп, ижээп кыштаар дириг амытаннар: адыг, морзук, чараа-чечен. Кышка белеткенмес дириг амытаннар: (буур,дилги,кодан, бору)

6. Кроссвордтар-биле ажыл.

- Ам силер бо хун кичээлде кроссвордтар, ребустар  –биле ажылдаар бис (оореникчилернин шын харыыларын дыннаар).

8. Туннел.

-Чунун дугайында чугаалаштывыс?

- Чуну билип алдынар?

-Бо хун бистерге кандыг дириг амытаннар аалдап келгенил?

- Мен диинге дыка ынак мен, уруглар.Чуге дээрге ол аажок чараш, чаптанчыг.

- А силер?

 Эн-не ынак дириг амытаннарын кыдыраашка чуруп эккээр.

              Азырал дириг амытаннар

-- Бистер бөгүн азырал амытаннар дугайында чугаа чорудар бис база оларныӊ биске кандыг ажыктыын билип алыр бис.

-- Оларны чүге азырал дээр бис?

-- Чуге дизе бис оларны бажыӊда азырап турар бис.

-- Бисте бөгүн шокар инек аалдап келген.

--Инектин  мыйызы бар-дыр бе. уруглар?

-- Ийе, бар.

-- Эмии бар-дыр бе?

-- Ийе, бар.

--Инек чүү чиирил, уруглар?

-- Сиген.

--Дус чылгаар.

--Инек биске чуну берип турарыл?

-- Сүт, эът, саржаг.

-- Инекти саап турар кижин кым дээрил, уруглар?

-- Саанчы.

--Инек чайын каяа оъттаарыл?

-- Инек чайын шолге оъттаар.

--Инек канчаар эдерил?

-- Мөө – мөө.

-- Инектин оглун чүү дээрил?

--Бызаа.

--Ол канчаан эдерил, уруглар?

--Мөө – мөө (чавыс чиӊге кылдыр)

--Инекти канчаан кыйгырар бис?

--Хөөг – хөөг дээр бис.

-- Инектин сүдүнден чүнү кылырыл?

-- Ааржы, саржаг, курут, хойтпак.

--Эдинден чүнү кылыр бис.

-- Манчы, бууза, быдаа.

--Инек  биле бызааныӊ кайызы улуг – дур?

- инек

                          Кроссворд «Инчеек»

1  Хоúтпактын устунде  хоюу.

2  Бода мал .

3 Саржагны ылгаан соонда артар човуу.

4 Хаúындырган суттун ковуу.   5 Булгаан ореме суундан кылыр ак чем.                       6 Хоúтпактын бир хевири.

     «Бызаа» деп шүлүктү оюн  хевиринге чугаалап ойнаалыӊарам че уруглар!

Бир оол ээзи боор, айтырар.

-- Бызаа, бызаа аваӊ кайыл?

-- Мөө – мөө

--Бызаа, бызаа адыӊ кымыл?

--Мөө – мөө.

--Мөө – ле дээр бөрү сен бе?

-- Мөө – мөө – мөө.

Уругларга тывызык салыр.                                                                      

Самдар эвес хирезинде, чамашкызы ковеи (инек)

Суг чокка чунар, шуглар чокка удуур    (диис).

-- Уруглар биске диис кандыг ажык - дузалыгыл?

-- Күскелер тудуп чиир

-- Диис канчаан алгырарыл уруглар?

-- Мяу – мяу.

-- Диис дугайында бичии шүлүкчүгештен сактып чугаалаптаалыӊарам.

Шупту: Чараш ала дииспей

               Мя – он, мя – он

               Чаптанчыг – ла дииспей

               Мя – он, мя – он

Физминутка: Чаптанчыг мээӊ дииспейим

                          Бар шаа – биле херлир – даа

                          Бажы – биле чаяр – даа

-- Уруглар, ам силерге тывызык салыйн тывыӊарам.

   Долганып, долганып ток диди (ыт)

-- Ыт

-- Ыт база азырал амытан

-- Ыт кандыг ажыктыгыл?

-- Ыт кижиниӊ өӊнүү, мал – маган, бажыӊны, машинаны кадарып турар.

-- Ыттыӊ оглун чүү дээрил уруглар?

--Эник дээр

-- Ыт канчаар эдерил?

--Хог – хог – хог дээр.

-- Ам «Семдер хава» деп шулукту номчуур.( Аилууна)

1. Мыиыстыг- ан эвес,

Салдыг-ашак эвес,

Сыргалыг-кадаи эвес,

Кудуруктуг-аът эвес,

Адыр дуюглуг-инек эвес  (ошку)

Бо чыл чуу чылы бооп турарыл ?

Черлик,азырал дириг амыттаннарны болуктээри. Слаúдылар.

- Чуге черлик дириг амытаннар дээрил? Таиылбыр оореникчинин.

- Чуге азырал дириг амыттаннар дээрил?

Оюн.  Хунчугеш тургузар.  Состерни: дириг амытаннарны,

унуштерни,хемнерни,долгандыр турар боидусту камнанар.

2. Кичээлдиӊ төнчү кезээ.

-Бөгүн кичээлде чүлерниӊ дугайында өөрендивис , уруглар?

Черлик болгаш азырал дириг амытаннар дугайында база оларныӊ биске ажыктыын өөренген бис.

-Уруглар, бис бо кичээливиске азырал амытаннарныӊ ажык – дузазын билип алган бис.

Уруглар кичээлге идепкейлиг эки киришкеннер, тывызыктарны эки тыпканнар.

--ЭР- ХЕЙЛЕР, уруглар.

Ам кичээливис төнген.