“Бойдус зоналарынче аян-чорук”
план-конспект урока по окружающему миру (4 класс) на тему

Темазы: “Бойдус зоналарынче аян-чорук”

Сорулгазы:”Бистиң чуртувустуң бойдус зоналары” деп темага уругларның алган билиглерин делгемчидип, бойдус зоналарының тус-тузунда агаар бойдузун, туружун,үнүштерин,дириг амытаннарын тодарадып, ылгап билирин хынаар.

Уругларның угаап бодаарын,сактып алырын,тывынгыр болгаш сагынгыр чоруун сайзырадыр.

Бойдуска ынак болгаш хумагалыг чорукка өөреникчилерни кижизидер.

Дерилгелери: Бойдус зоналарының чуруктары, карточкалар, дириг

                          амытаннар чуруктары,эмблемалар,чагаа хаптары.

Кичээлдин чорудуу.

1.Организастыг кезээ

Кичээлдиң темазын , сорулгазын дыңнадыры.

-Бөгун бис, кичээливисте: бойдус зоналарынче аян-чорук кылып:оларның бойдузунуң , дириг амытаннарының  болгаш үнүштериниң  дугайында  катаптаар  бис. Ынчангаш класс 3 командага үстүп  алыр.

Бирги команда-“Дииңчигеш”      

Девиз: “Оран чурттуң каазын көөр,орлан-эрес  турист –тир мен”

 Ийиги команда”Койгунак”

“ Сен-сен, койгунак,семдер ак  койгунак”

Үшкү команда “Бора-хөкпеш”

Девиз:”Шуурган хатты тоовас,чуртун черле кагбас”

1-ги мөөрей. Командаларның  приветствиези. (команда бүрүзү  бодунуң эмблемазын, девизин, адын таныштырар.)

2-ги мөөрей. Разминка

- Аян-чорукчу азы туристчи  походче чоруурда кандыг херекселдерни ап алырыл?

- Компас, карта. Суг. Майгын.

Башкы:

 -Командалар  аян-чорукче чоруурунга белен. Ам  команда бүрүзү  кайы бойдус зоназындан эгелеп аян-чорукче үнүптерин тодарадыр бис.

3-кү  мөөрей. Бойдус зоназын тодарадыр.

Команда бүрүзү чагаа  хавы алыр , ында бойдус зоназын айтып каан.

Башкы:

-Ында бердинген тексти номчааш, кандыг бойдус зоназын чуруп көргүскенил? Айтыр.

Карточка 1. Соңгу чүктен мурнуу чүкче мүң-мүң  километрлерге арга-арыг чок соок оргулааш чоруткан. Кыш аажок соок болгаш узун. Чайы сериин болгаш кыска. Чыл тургузунда күштүг соок хаттар хадыыр. Кыжын аажок шуурганнаар.Ында чаңгыс-даа чадаң үнүш база ыяш көзүлбес. Шыпшың. Долгандыр чүү-даа чок. Чугле ыракта кодан  ивилер көстүр.   (Тундра)

Карточка 2. Чай чылыг, узун болгаш каңндаашкынныг, болган чок изиг кургаг хаттар хадыыр. Чамдыка ол хаттар доозуннуг шуурганнарже шилчий бээр. Чаъстар мында ховар. Хөй кезиинде суггур чаъстар болур. Чаъс эрте берген соонда, суг хөрзүнче сиңмейн чыда-ла чоогаларже агып киргеш, бусталып үне бээр.

Оът-сиген чечектелип турда, ол дыка чараш. Ынчалза-даа удаваанда оларның чер кырында кезээ кадып, кургап каар,  а  хөрзүнге келир часка чедир чемиштиг бүдүмелдиг дазылдары артып каар.(  Хову зоназзы)

Карточка 3. Мында чай дыка изиг. Черниң  кыры хүндүс 70 градус  чедир изип, а хөлегеде  агаарның  температуразы 40 градус  ажа бээр. Чогум дүне сериин. Маңаа чораан ,кижи сугну дыка үнелеп билир апаар. Өске кайы-даа бойдус зоназында бо зонада ышкаш ховар чаъставас. Чамдыкта бүдүн чай дургузунда дамды-даа дүшпес! (куруг хову зоназы).

4-кү  мөөрей. Музыкалыг.

Аян-чорукчулар бичии  дыштаныр. Дыштанып ора ыры ырлаар.

 (бойдус  дугайында ырылар ырлаар)

1. Ыры “Дииңчигеш”

Селбер пөште дииңчигеш

Черде чораан мени көргеш,

Чемгир бышкан тоорукту

 Черже дегийт оскунупту.

                                    Октуг боолуг аңчы-дыр дээш,

                                    Ойлап дескен дииңчигеш

                                    Оран чурттуң каазын көрген

                                    Орлан эрес турист-тир мен.

-Дииңчигеш кайы зонага чурттап болурул?

- Арга-арыг зоназынга, тайга зоназынга база чурттап болур.

                             Ыры  “ Койгунак”

Шырыш дөзү ожукта

Шыргай ишти аяңда

Ийи кулаа караңнаан

Ийи караа борбаңнаан

                      Сен-сен койгунак

                      Семдер ак койгунак.

-Койгунак кайы зоналарга чурттап болурул?

-Арга-арыг зоназынга, тайга зоназынга, хову зоназынга база чурттаар.

                                             Ыры “ Бора-хөкпеш

          Бора –хөкпеш хензиг

          Борбалчыңнаан эрес

                                              Шуурган соокту тоовас

                                               Чуртун черле кагбас.

-Бора-хөкпеш кайы зонага чурттап болурул?

-Хову зоназынга,арга-арыг зоназынга...

Аян чорукчуларлар бойдуска чорааш, кандыг дүрүмнерни сагыыр ужурлугул?  Бойдуска хора чедирбези- биле чүнү кылырыл?

1. Бок арттырбас,кымыскаяк өөн үревес.

2. Ыяштар болгаш чадаң  үнүштерниң  будуктарын сып, үреп  болбас.

3. Куштар уяларын үреп ,уяда куш оолдарынга дээп болбас.

4.Хлеб тогланчыларын арттырып каар.

4-кү  мөөрей. Капитаннар мөөрейи.

_Бойдус зоналарын, оларның  дириг амытаннары  болгаш  үнүштерин капитаннар кайы хире билирил?

План:

 1. Аңның  ады

2. Кайы бойдус зоназында чурттап турарыл?

3.Чүнү чиирил.?

4.Канчаар өзүп көвүдээрил?

                                                          Команда 1 –хүрең адыг

                                                         Команда 2 –морж

                                                         Команда 3 –ийи мөгенниг теве

Дыңнадыглар-даа кылып болур.

1. Хүрең адыг-тайганың ээзи.Ол боду  кончуг улуг болгаш селбегер дүктерлиг. Кыжын ижээнге кыштаар.Чазын аш үнүп келир.Кат,

тоорук чиир.Кыс адыг чылда чаңгыс  төрүүр.

2.Морж- Доштуг зонаның дириг амытаны.

3.Ийи мөгенниг теве.Ховуга болгаш элезинниг куруг ховуга чоруур.

   2-3 хонукта аштавас ,суксавас. Изигге шыдамык.Оъттаар,каңмыыл, хараган-даа чиир. 3 чыл болгаш  чаңгыс бодаган төрүүр.

Башкы: Кызыл дептер деп чүл?

-Ховар болгаш чидип  төнер деп барган дириг амытаннар болгаш үнүштерни киир бижиир ном .Ооң  даштыкы карты –кызыл.Ынчангаш ону Кызыл дептер дээр. Кызыл  өңнү  шилип кылып кааны анаа эвес . Кызыл  - дүвүрээзинниң болгаш  кичээндирип турарының  өңү . Кызыл дептерде чер кырында дыка эвээш арткан дириг амытаннарны  киир бижээн. Оларны камнаар ,камгалаар ,  оларны өстүрер херек!

Кызыл дептерже : көк кит , ак адыг , амур пары ,кызыл бөскектиг казарка,

бобр ,манул дээш оон-даа өске дириг амытаннар киир бижиттинген..А бистиң  чуртувуста кандыг дириг амытаннар Кызыл дептерже киргенил?

   1.Дириг амытаннар-тарбаган, кызыл бөру,тооргу,маны,дырбактыг,тогдук

   2.Үнүштер-шеңне,самагалдай сарыг чечээ,кулча.

- Бистин Өвүр кожуун Солчур суму девискээри кандыг зонада туруп турарыл?

-Өвүр кожуун даглыг хову зоназында туруп турар.

5-ки мөөрей. Бойдус ,дириг амытаннар  болгаш үнүштер  дугайында тывызыктар(1 харыыга 1 балл)

                     1.Майыы-майыы майышкак,башкы буду майышкак,

                         Солуу-солуу шоюшкак,соңгу буду солушкак.(койгун)

                       2.

6-гы мөөрей .-Чүү  деп үнүжул?Ол кайы зонада үнүп турарыл? (Гербарийлерден үнүштерни танып билири)

1 команда- Киш-кулаа –тайга зоназында үнүп турар.(улаштыр чугаалаар)

2 команда- Аза-огу –хову зоназында ңнңп турар.(улаштыр чугаалаар)

7-ги мөөрей.”Таблицаны  долдурар”( Команда бүрүзүнге карточкаларны үлеп бээр. Шупту сүмележип тургаш, долдурар)

*Соңгу Доштуг океан болгаш ортулуктар

*Чиңгистер .чааттар,полярлыг мак

*Чай кыска ,соок.кыш узун.Чартык чыл иштинде полярлыг хүн,чартык

    чыл иштинде полярлыг дүн.

*Морж,тюлень.ак адыг, касатка,кит.

*Чистик,кайра,тупик,гагара.

*Аңнаашкын,балык тудуушкуну,эртем шинчилелдери,чүък сөөртүлгези

*Соңгу Доштуг океанның эриктерин дургаар шөйлүп чоруткан

*Иви ажыл-агыйы,аңнаашкын,балык тудуушкуну,казымал байлактар тывыжы

*Ак үгү,ак торлаа,кастар,өдүректер,куулар.

*соңгу чүк ивизи,ак дилги,лемминг,бөрүлер.

*Чолдак хадың,полярлыг тал,морошка,киш-кулаа,көк-кат.

*Кыска,сериин чай.Узун соок кыш,кылын харлар,күштүг шуурганнар.

*Шиви,хады,пөш,липа,хадың,шарлан,дуб,клён,киш-кулаа.

*Тундрадан мурнуу чүкче шөйлүп чоруткан.

*морзук,дилги,дииң,хүрең адыг,кырза,дырбактыг,буур.

*Кээрген,торга,үгү,хек,каарган.

*Ыяш ажыл-агыйы,чер ажыл-агыйы,мал ажыл-агыйы...

Аян-чоруктуң түңнели.

Таблицага очколарны салгаш.түңнээр.