Демдек аттары. Катаптаашкын. Аян-чорук кичээл.
методическая разработка (3 класс) на тему

Тема: Демдек аттары. Катаптаашкын. Аян-чорук кичээл.

Сорулгазы: Демдек аттарын аас болгаш бижимел чугаага шын ажыглап билиринге чанчыктырар. Уругларнын сос курлавырын байыдары.Торээн черинин бойдузунга, ан-меннеринге ынак, оларга камныг болурунга кижизидер.

Дерилгези: ном, панель, ноутбук, слайдылар.

Кичээлдин чорудуу.

1.Организастыг кезээ.

Алдын Хунум,

Ак-кок Дээрим,

Авыралдыг ие-черим, экии!

Башкыларым,эжим-оорум, экии!

2.Шулук-биле кичээлди башкы эгелээр.

Ховаганнар.

Ягаан, сарыг, кызыл кок-даа –

Янзы-буру чараш оннуг,

Сагланнашкан чечектер дег,

Чалгыннарлыг ховаганнар!

Оттур костур чалгыннарын

Оннеп-будуп, чуруп каан дег,

Катаптанмас хээлерлиг

кайгамчыктыг ховаганнар!

Шулуктун сайгарылгазы:

-Бо шулукте чунун дугайында чугаалап турар-ды? (ховаганнар)

-Ховаганнырны автор кандыг деп турарыл?( ягаан, сарыг, кызыл, кок-даа, чалгыннарлыг, хээлерлиг, кайгамчыктыг)

Чалгыннарлыг., хээлерлиг деп состерни кожурер кылдыр чарынар.

Самбырага кээп бижиир: Чал – гыннарлыг,  чалгын – нарлыг, чалгыннар – лыг. Хээ – лерлиг, хэлер – лиг. (Сайгарылгазын кылыр).

- Кандыг? деп айтырыгга харыылаттынар состерни чуу деп адаар ийик бис? ( Демдек аттары)

3.Кичээлдин тема, сорулгазын дыннадыры.

-Богун бис кичээлде ооренген «Демдек аттары» деп теманы катаптап, демлек аттарарынын дугайында билиивисти улам ханыладып, аян-чорук кичээл эрттирер бис.

4.Киирилде беседа.

-Чылда каш уе барыл? ( дорт)

-Аттарын адаар. ( уругларнын харыылары)

-Кус душкен деп канчап билип алыр бис? ( уругларнын харыылары)

5.Аян-чоруктун эгелээни.

А) Чурук-биле ажыл. Слайд 1

-Чурукта чуну коруп тур силер? (арга)

-Чурукта кандыг арганы чураан –дыр? (куску)

-Куску арганын демдектерин чугаалап корунерем.( уругларнын харыылары)

Уругларнын харыызын туннээр.-Куску  арга  бодунуу – биле кончуг чараш, алдын – сарыг. Ында чугле теректерде эвес, дириг амытаннарда  амыдырыл база  оскрелип турар.

6.Солун ужуралдар.

Б) Аргаже кирип кээривиске, биске бир дириг амытан таваржы берген. Ол чул дээрзин тывызыкты тыпкаш билип алыр бис.

Орук баспас, ойтан каас.(Дилгинин аажы-чанын сайгарар)

Дилги –биле ужуражылга.

Дилгинин онаалгазы: Утка талазы-биле чоок уткалыг демдек аттарын тып бижиир. Чанында эжи-биле кылыр.

Кажар, …Узун, …

Куштуг, …Хоглуг, …

Чазый, …Дурген, …

Ырак, … Томаанныг, …

В) Слайд 2- Карактары дозур-дозур, кулактары делбин-делбин, даваннары майышкак-майышкак. (- тывызыкты денге номчуур, харыызын тыпкаш, демдек аттарын тывар)

Г) Кыдыраашка ажыл.

Словарь-биле ажыл-Дозур- улуг,чараш. Делбин- халбагар, улуг.(ол состерни чараштыр бижиир.

Ж) Слайд 3.-Улаштыр тывызыкты тываалынар.

Хаваа калбак, кара сыгыр, кулаа докпак, кудуруу чолдак. (адыг)

-кыдырааштарынга бижиир, демдек аттарын тыпкаш, шыяр. Хыналдазын кылыр-демдектерни салыр.

З) Слайд 4.-Оон улаштыр чорупкаш,ам чуде ужуражы бердивис?( диин)

Дииннин онаалгалары: Дараазында состерге –ныг, -ниг, -нуг, -тыг, -тиг, -туг деп кожумактарнын тааржырын немеп бижиир.

Кодан, тон, элезин, хун, арын, шет, дыт, кат.

(бот-боттарын хынажыр, аас-биле бир домак чогаадыр)

-Уругларнын харыыларын туннээр:

-Соолу н болгаш т –биле тонген чуве аттарынга демдек аттарынын –ныг, -ниг, -нуг, -тыг, тиг, -туг деп чогаадылга кожумактары немежирге, н болгаш т –ны дакпырлап бижиир.

7.Физминутка.

-Арганын ан-меннери бистерге дыка солун-даа, берге-даа онаалгаларны берди.Бистер оларнын шуптузун демнежип тургаш кылып эрттивис.Ынчангаш ол аннарга чуу дээр ужурлуг бис уруглар? Бойдуска, ан-меннерге кижи кандыг хамаарылгалыг болурул? ( уругларнын харыылары).

8.Ном-биле ажыл. Мергежилге 32 (номчуур, демдек аттарын тывар)

9.Кичээлдин туннели. Слайд 6.

-Богун кичээлде чуну кылдывыс,уруглар?

-Демдек ады деп чул?

-Демдек ады чуну илередирил?

Домакка демдек ады кандыг чугаа кезээ-биле харылзажып чоруурул?(уругларнын харыылары)

10.Онаалга. «Куску аргада» деп чогаадыг бижиир.