җырлыйк әле түгәрәге программасы
рабочая программа по музыке (1 класс) по теме

Арча районы Курса Почмак урта гомуми белем мәктәбе башлангыч

сыйныфлар укытучысы Шиһапова Ләйсән Мансур кызының “Җырлыйк әле “ түгәрәгенә  авторлык эш  программасы

Эчтәлек.

Аңлатма язуы...................................................................................................................  3бит

Тематик бүленеш.............................................................................................................  7 бит

“Җыр түгәрәге “ программасын төзегәндә кулланылган әдәбият.............................. 16 бит

Музыкаль материал.........................................................................................................17 бит

Укучыларның белемлелек дәрәҗәләрен тикшерү өчен тест биремнәре....................18 бит

Кушымта.

Дәрестән тыш вакытларда укучылар  белән  үткәрү өчен тәрбия чаралары.............. 24 бит

Җырлы-биюле уеннар.

Ак калач яки коймаклар................................................................................................... 29 бит

Кәрия-Зәкәрия....................................................................................................................30 бит

Ефәк элдем читәнгә...........................................................................................................31 бит

Йөзек салыш.......................................................................................................................32 бит

Ике  аккош..........................................................................................................................32 бит

Там, там, тамчы, там..........................................................................................................33 бит

Табышмаклар..................................................................................................................... 34 бит

Музыка сәнгате  .

Аңлатма язуы .

       Программа Федераль компонентның дәүләт  стандартлары таләпләрен исәпкә алып   (Приказ МО РФ от 15.10. 2009,№373-ФЗ), “ Перспектив башлангыч мәктәп” концепциясенә ,үрнәк авторлык программаларына (2011 ел) һәм мәктәпнең 2012-2013 нче уку елына төзелгән  базис укыту планына (приказ №145,25 август 2012 ел) нигезләнеп төзелде.

      Программа башлангыч сыйныфлар яшь үзенчәлекләрен исәпкә алып ,атнага 1 сәгать исәбеннән төзелгән , 34 дәрес

Баланы кече яшьтән үк ата – бабаларыбызның бай хәзинәсенә нигезләнгән һәм мең еллар буена тупланып, камилләшеп килгән милли гадәт, йолаларыбыз, гаилә, әдәп кануннары нигезендә тәрбияләү зур әһәмияткә ия.

Бала аңына үз халкының үсеш тарихын, мәдәниятен, милли үзенчәлекләрен, хәзерге көндәге халәтен, дөнья халыклары арасында тоткан урынын, зыялылары, галимнәре, мәдәният һәм спорт эшлеклеләре, үз төбәгенең тарихы һәм күренекле шәхесләре турындагы мәгълүматны, гаиләсенең «нәсел агачы»н, гореф – гадәтләрен, йолаларын, бәйрәмнәрен үз туган телендә сеңдергәндә генә анда үз милләтенә хөрмәт, мәхәббәт тәрбияләнә. Тәрбия халыкчан булганда гына уңай нәтиҗәгә ирешергә мөмкин.

Башлангыч сыйныф укучылары өчен төзелгән  программа туган телебезне, мәдәниятебезне, халкыбызның бай мирасын үзләштерүгә, иҗади шәхес тәрбияләүгә, милли үзаң формалаштыруга юнәлдерелгән.

    Музыка – ул сәнгатьнең бер төре. Кай яктан карасак та музыка кеше белән , кешелек тарихы белән, аның иҗат юлы белән бәйле . Кешелек дөньясы туганда кеше тел байлыгы сай булуга , уку – язу мөмкинлекләре юклыкка карамыйча ымлаган , көйләгән. Шатлыгы булса бер төрле , кайгысы булса икенче төрле көйләгән.

   Татар халкының гасырлар буе тудырган бай җыр культурасы үсеп килүче яшь буынга музыка тәрбиясе бирүнең нигезен тәшкил  итә.Кешенң туганнан алып бөтен гомере җыр һәм музыка белән тыгыз бәйләнештә.Ул иң элек бишек җыры тыңлап үсә.Соңрак кеше тормышында уен,хезмәт һәм көнкүреш җырлары урын ала.             Күренекле демократ В.Г.Белинский музыканың балалар күңеленә уңай тәэсир итүен, аларга рәхәтлек китерүен һәм аларның бу хисләрне үзләрендә никадәр иртәрәк татып,тоеп карасалар. Алар өчен шулкадәр әйбәтрәк һәмфайдалырак булуын ассызыклап үтә.

     Җыр балаларның рухи дөньяларын гына баетып калмый, ә бәлки аларга  әхлак һәм эстетик тәрбия бирүдә дә зур көч булып тора һәм шул ук вакытта кешедә хезмәткә дәрт уятуда зур этәргеч булып тора.Бөек рус педагогы К.Д.Ушинский педагогик нәтҗәлелекне үстерүдә җырның нык тәэсир итүен билгелә үтә:”Хор җыры- нинди куәтле көчле чара.Җырда, бигрәк тә хор җырында кешене ничектер җанландыручы, сафландыручы хис кенә түгел, бердәм эш өчен хорда катнашучы җырчыларның дуслыгын да чагылдыра ул. Менә ни өчен мәктәпләрдә җыр дәресләрен керт ү кирәк.Ул берничә аерым йөкләрне бердәм зур көчле йөрәккә әверелдерә.”

    Һәр милләтнең бай халык иҗаты мирасы булган энҗе – мәрҗәннрен оста башкаручы җырчы, уенчылары булган кебек, татар халкының да урман- болыннарының, чишмә- елгаларының, басу- кырларының моңын сайрый торган  үз тургайлары бар.

      Җырны оста , яхшы итеп башкару балаларда зур эстетик канәгатьләнү хисләре тудыра.Балаларның күңеленә җырга, моңга карата булган матур караш бик иртә сеңүчән була.Чөнки җыр- музыка шул халыкның тарихын, гореф-гадәтләрен, рухи тормышын һәм йөзен бөтен тулылыгы белән чагылдыра.

      Күп гасырлар буе иҗади үсеп камилләшкән музыка – кешенең эчке кичерешләрен , уй – фикерләрен, табигать  күренешләрен , тарихи вакыйгаларны музыкаль авазлар аша чагылдыра , тасвирлый. Күп төрле чагылдыручы, тасвирлаучы  чаралар аркылы музыкаль  фикер тыңлаучыга ачык барып җитә ала.Аларны урынлы куллану музыкаль әсәрне тудыручыдан  һәм аны башкыручыдан тора .

Бу фәндәге музыкаль аваз , ноталар язу белеме, ритм , үлчәү , үлчәм , интерваллар , көйләнмә, көй бүлеге темалары аша профессиональ музыкага юл салына .

Башлангыч мәктәптә өстәмә музыкаль белем бирү   түбәндәге максатларны күздә тотып укытыла:

укучыларның эчке кичерешләрен , уй – фикерләрен , табигать күренешләрен , тарих – вакыйгаларны музыкаль авазлар аша чагылдыра белергә;

музыка сәнгатенең башка сәнгатъ төрләре белән бәйләнешен аңларга;

 туган илгә, халкына , гореф –гадәтләргә , үткәненә  һәм музыка сәнгатенә  мәхәббәт тәрбияләү .

Музыка фәне , музыка теориясе ул киң .Музыканың барлык башлангыч элементларын  өйрәнеп профессиональ музыкага алып керүче фән – ул “Башлангыч музыка фәне ” .

Эстетик тәрбиядә җыр дәресләре  әһәмиятле чара булып тора.

Балаларда төрле хисләр – гади канәгатьләнү хисеннән алып тирән әхлакый кичерешләргә кадәр уятып, музыка идеал формалашуга ярдәм итә.Мызука,җыр турыдан- туры әхлакый тәрбияви әһәмияткә ия.Чөнки балалар югары, лирик, героик хисләрне бергә кичерәләр.Кече яшьтәге мәктәп балаларының  музыкаль ишетү сәләте , музыкаль әсәрләргә таләбе никадәр югарырак булса, музыканың тәрбияви йогынтысы шуладәр югарырак була.Практик башкару эшчәнлегенә тарту да зур әһәмияткә ия. Музыкаль ишетү сәләтен җырлау һәм музыка тыңлау нигезендә үстерү күз алдында тотыла. Башлангыч сыйныф укытучысы кеше тормышында җырның, музыканың әһәмияте турында башка дәресләрдә дә сөйләргә тиеш.

Укытуның төп максаты:

-  Сәнгать-Музыка фәненең төп нигезен тәшкил итүче халык моңы,композиторлар иҗаты,музыканың эчтәлеге, формалары, интонация һәм үсеш, музыка төрләре һәм төп жанрлары,нота грамотасы элементлары, Туган илебез тормышындагы музыка сәнгате,музыкаль иҗади эшчәнлек тәҗрибәсе белән таныштыру,музыкаль күзаллау булдыру;

 -   Музыкаль белемнәрне актив үзләшерүгә , күнекмәләрдә осталыкка ирешүгә ирешү;

-   Эстетик тәрбия бирү. Музыка сәнгатенә  кызыксыну уяту.

Бурычлары:

- халкыбызның милли үзенчәлекләрен, күркәм сыйфатларын, йола-гадәтләрен, гаилә этикасын кече яшьтән үк төшендереп, укучыларны өлкәннәр үрнәгендә тәрбияләү, буыннар бәйләнешен тәэмин итү;

- әхлакый сыйфатлар тәрбияләү, балаларны кешеләр белән аралашу кагыйдәләренә өйрәтү ,әдәп - әхлак сыйфатлары булдыру, иҗади сәләт һәм милли үзаң формалаштыру;

- туган телебез, мәдәниятебез үсеше, туган ягыбызның һәм халкыбызның тарихы,йолалары, милли үзенчәлекләре  белән кызыксындыру ;

-табигатьне яратырга , өлкәннәрне хөрмәт итәргә . сабыйларны якларга өйрәтү.

 Төп принциплары:

- сыйныфта гуманлылык мөнәсәбәтләре урнаштыру;

- халыкчанлык;

- иҗади фикер йөртү сәләтен үстерү;

- иҗтимагый активлыкны үстерүгә башлангыч юнәлеш бирү;

- эстетик зәвык тәрбияләү.

         Планлаштырылган нәтиҗә:

Музыка предметы буенча планлаштырылган нәтиҗәләр:

        Музыкаль жанрларның күптөрлелеген белүләре һәм аера беләләре (җыр,бию,марш,опера,балет,мюзикл);

        Музыканың төрле төрләрен (вокаль, инструменталь, сольная,хор, оркестр ) аера белүләре;

        Туган якның музыкаль традицияләре, фольклор әсәрләр турында белүләре;

        Профессиональ композиторлар әсәрләренең исемнәрен атый алулары;

        Музыкаль уен һәм балалар фольклоры (музыкаль тизәйткечләр, санаулар, әкиятләр );

        Хор белән башкару төрләрен (балалар, хатын-кыз, ир-егетләр һәм катнаш хорлар );

Төрле музыкаль әсәрләр белән таныштырып, укучыларда музыкага карата мәхәббәт тәрбияләү;

        Музыка тыңлау, җырлау, музыкаль-ритмик хәрәкәтләр ясау;

Шәхескә кагылышлы нәтиҗәләр:

        Балаларга музыка турында башлангыч мәгълүмат биреп, аларның музыкаль сүзлек запасын баетуга ярдәм итү;

        Балаларның җыр, музыкаль ишетү сәләтен үстерүгә, бию һәм уен хәрәкәтләренең нәфис булуына ирешү;

        Музыкаль эшчәнлекнең барлык төрләрендә дә балаларның иҗади активлыгын мөмкин кадәр арттыру.

Аерым белемнәр:  

        Музыка белән тирәнтен кызыксыну һәм төрле характердагы музыканы аеру;

        Музыканың эчтәлеген  һәм тасвирлау чараларын аңлый белү;        

Музыкаль тасвирлау чараларыннан ачык чагылган интонацияләрне , тембр, темп һәм динамик төсмерләрне аера алу;

        Көйнең югарыга яки түбәнгә хәрәкәт итүен, сузынкы яки кыска яңгырашлы авазларны аеру.

Метапредметлы нәтиҗәләр:

        Табигый яңгыравыклы тавыш белән җиңел, көчәнмичә һәм аһәңле итеп җырлау;

        Җырлый башлар алдыннан һәм музыкаль фразалар арасында дөрес сулыш алу;

        Сүзләрне ачык , аңлаешлы итеп әйтү, җырны бергә башлау һәм тәмамлау, тиешле темпны саклау.

        Аваз көчен үстереп яки киметеп, тизләтеп яки акрынайтып җырлый белү, җырның көен, ритмик сурәтен дөрес башкару;

        Музыкаль ритмик хәрәкәтләр ясау;

        Музыкаль әсәрнең характерына туры китереп нәфис хәрәкәтләр ясау, яңа вариантларын табу һәм уйлап чыгару, төрле хәрәкәт алымнарын катнаштыра белү.

           Дәресләрдә алган белемнәрне практикада актив кулланулары:музыканы бөтен нечкәлекләре белән аңлап тыңлаулары,дәресләрдән тыш чараларда,конкурсларда,фестивальләрдә,театрлаштырылган музыкаль-иҗади уен-кичәләрдә теләп катнашулары.

Тематик бүленеш.

“Җыр түгәрәге “ программасын төзегәндә кулланылган әдәбият.

1. Бакиева Н.В., Гарипова Ә.Г., Бакиева  В.Х. “Музыка дәресләре  3”, “Мәгариф” нәшрияты,2009

2.Критская Е.Д., Сергеева Г.П., Шмагина Т.С.. “Музыка” Издательство “Просвещение”,2011

3.Низамов А. М. «Милли мәктәп – тәрбия нигезләре» Казан – «Мәгариф» 2005.

4.Низамов Р. А., Нигъмәтов Җ. Г. «Татар халык педагогикасы» Казан – «Мәгариф» 2002.

5.Хуҗиәхмәтов Ә. Н. «Тәрбия дәресләре» Казан: - «Матбугат йорты» 1998.

6.Хуҗиәхмәтов Ә.Н. “Педагогика” Казан - ”Матбугат йорты” нәшрияты – 2001

7. ”Примерные программы по учебным предметам” часть 2,Москва 2011.

8. “Башлангыч музыка белеме”  Казан - 2007.

9. “Баян өчен эшкәртелгән мәктәп җырлары “ – Арча  2006.

Музыкаль материал.

”Мәктәп балаларын җырлар” җыр һәм көй язылган дисклар    

1.”Балалар  өчен җырлар”

2. .”Бииләр итек – читекләр” .

3.”Балаларга күчтәнәч”

4.”Көләсе килеп тора”

5. ”Нәни йөрәккә зур бүләк”

6. ”Сабыйларга бүләк- 2”

7. ”Туган җиремә”

 Җырлы-биюле уеннар

Ак калач яки коймаклар

Балалар кулга-кул тотынышып бер түгәрәк ясыйлар. Берсе уртага чыгып баса. Түгәрәктәге балалар, җырлый-җырлый, калач ничек пешүен, җәелү-кысылуларын кул хәрәкәтләре белән күрсәтеп уртадагы баланы “кысып” куялар. Ул бала үз урынына берәүне сайлап чыгара да үзе түгәрәктәгеләргә кушыла һәм уен-җыр шулай дәвам итә. Җыры:

Ак калач           (каравай)

Булатның туган көненә

Без пешердек ак калач:

Менә шулай ул биек,

Менә шулай тәбәнәк,

Менә шуның киңлеге.

Менә шуның тарлыгы.

Ак калач, ак калач

Теләгәнеңне сайлап кач!

Коймаклар

Булатның туган көнендә

Без чакырдык кунаклар.

Кунакларның килүенә

Без пешердек коймаклар.

Коймакларга карасаң,

Менә шулай күпергән,

Менә шулай җәелгән.

Менә шулай кысылган.

Коймагыңны майлап ал,

Теләгәнеңне сайлап ал!

Кәрия-Зәкәрия

Балалар,  кулга-кул тотынышып, түгәрәкләп басалар. Уртага бер бала чыга. Түгәрәктәгеләр бер якка хәрәкәт итеп ңырлыйлар. Җырларда уртадагы баланың укуда, хезмәттә, җыр-биюдә булган сәләте, уңганлыгы мактала:

Бу бик яхшы укучы,

Бу бик яхшы укучы,

Аның укуы яхшы,

Аннан үрнәк алыгыз.

Аның укуы яхшы,

Аннан үрнәк алыгыз.

Бу бик яхшы җырлаучы,

Бу бик яхшы җырлаучы.

Аның җырлавы матур,

Аннан үрнәк алыгыз.

Аның җырлавы матур,

Аннан үрнәк алыгыз.

Бу бик яхшы биюче.

Бу бик яхшы биюче,

Аның биюе матур,

Аннан үрнәк алыгыз

Аның биюе матур,

Аннан үрнәк алыгыз.

Бу бик яхшы йөзүче..һ.б.

Шундый һәр җырдан соң түгәрәктәгеләр кул чабып, такмак әйтәләр:

Кәрия, Зәкәрия, коммая,

Кәрия, Зәкәрия, коммая.

Кәри комма, Зәкәрия, Зәкәрия коммая.

Кәри комма, Зәкәрия, Зәкәрия коммая.

Бу вакытта уртадагы бала бер иптәшен алып әйләнеп тора. Әйләнеп туктагач, чакырган иптәшен калдырып, түгәрәккә баса. Тагын җыр башлана. Уен шулай дәвам итә.

Ефәк элдем читәнгә

 Балалар кулга-кул тотынышып кара-каршы ике сафка тезелеп басалар. Беренче рәттәгеләр икенче сафтагыларның каршысына таба барып түбәндәгечә җырлыйлар:

Ефәк элдем читәнгә,

Җилфер-җилфер итәргә.

Без килмәдек буш китәргә,

Килдек алып китәргә.

Икенче сафтагы балалар үз урыннарында торган килеш кулларын җыр ритмына селкеп каршы җырлыйлар:

Алын алырсыз микән,

Гөлен алырсыз микән?

Урталарга чыгып сайлап

Кемне алырсыз икән?

Беренче сафтагылар болай җавап бирә:

Алларын да алырбыз,

Гөлләрен дә алырбыз.

Күңелебезгә кем ошаса,

Шуны сайлап алырбыз.

Шулай дип җырлаган арада беренчеләр икенче сафтагы- ларның берсен үз рәтләренә алалар да кире үз урыннарына чигенәләр. Аннан соң җырны икенче сафтагылар башлап, каршы яктан үзләренә бер баланы алып китә. Уен шул рәвешле дәвам итә.

Йөзек салыш

Уйнау тәртибе

Уйнаучылар урындыкларга яки сәке йөзлегенә тезелешеп утыралар. Берсе «Мәүлихә» итеп сайланган була. Ул аларга каршы урындыкта утыра. Өченче берәү кулына йөзек алып, баягы утырган уйнаучыларның барысының да кулларына салып чыккан кебек итеп йөреп чыга, тик берсенә генә салып калдыра. Аннары урындыктагы кыздан:

— Кемдә йөзек, Мәүлихә? — дип сорый.

Уйнаучылар бар да йөзек үз кулларында кебек итенеп, Мәүлихәне саташтырырга тырышалар. Мәүлихә берсенең исемен әйтә. Дөрес әйтсә, йөзек чыккан кешенең урынына барып утыра да, йөзек чыкканы хәзер йөзек салырга тиеш була. Инде башта йөзек салган кыз үзе хәзер Мәүлихә булып, каршыларына утырып, йөзек табарга кала. Белмәсә, ул урында утыра бирә. Озакка китсә, аңар җәза биреп, җырлар җырлаталар яки башка берәр эш эшләтәләр.

Ике аккош

Уйнау тәртибе

Балалар кулга-кул тотынып түгәрәкләнеп басалар. Ике бала уртада кала. Алар «аккошлар» була. Балалар түгәрәк буенча бер якка хәрәкәт итеп җырлап әйләнәләр. Җырның һәр ике юллыгы да икешәр мәртәбә җырлана:

Очалар ике аккош,

 Алар кечкенәләр.

 Кара кошкайларым,

 Кара күзкәйләрем.

 Алар бара торгач,

 Утырып ял итәләр.

(«Аккошлар» чүгәлиләр.)

Кара кошкайларым,

 Кара күзкәйләрем,

 Алар бара торгач,

 Салют бирешәләр.

(«Аккошлар» салют бирә.)

Кара кошкайларым,

 Кара күзкәйләрем.

 Алар бара торгач,

 Иптәш сайлашалар,

 Кара кошкайларым,

 Кара күзкәйләрем.

Аккошлар түгәрәктән ике иптәшен сайлап алып, уртага үз урыннарына куеп, түгәрәккә басалар. Уен шулай дәвам итә.

Там, там, тамчы, там

Уйнау тәртибе

Уенчылар пар-пар булып, кулга-кул тотынып, бер-бер артлы басалар. Алар хор белән түбәндәге җырларны җырлыйлар һәм бию хәрәкәтләре ясыйлар:

Там, там, тамчы, там, (алга баралар).

 Тамганыңны яратам. (артка таба чигәләр).

 Тамган тамчыларга карап, (кара-каршы басып

 Мин җырларга яратам. кул чабалар).

Тамчы тама, тамчы тама,

Тамчы тама түгелме?

Тамчы тама, матур язлар

Килеп җитә түгелме?

Без уйныйбыз, уйныйбыз

Якты көннән туймыйбыз.

Кулны-кулга чаба-чаба

Көләбез дә җырлыйбыз.

Уен шул рәвешчә дәвам итә.

Табышмаклар.

Уен кораллары

• Таш гасырдан ук киләм мин.
  Уйнап җибәрәм – өрсәң.
  Ватылып юкка чыгармын
  Әгәр кулдан төшерсәң.
  (Таш сыбызгы)

• Иреннәргә терисең дә,
  Чиртеп, көйләр көйлисең.
  Биетәсең, җырлатасың,
  Матур кызлар күзлисең.
  (Кубыз)

• Алты – җиде генә булыр
  Тәнемдәге уемнар.
  Миннән башка үтми иде
  Аулак өйләр, уеннар.
  (Курай)

• Курайларның туганы мин,
  Ләкин тавышым үзгә.
  Колакларны ярып керә,
  Өстәп куйсаң мөгез дә.
  (Сорнай)

• Сызгычыңны сызып җибәр –
  Көйләр агылсын әле.
  Йөрәкләргә мин чыгарган
  Моңнар кагылсын әле.
  Телгәләсен бәгырьләрне,
  Актарылсын уйлары.
  Башларыңны кыңгыр салып,
  Кылларымда уйнале.
  (Скрипка)

• Барысы дүрт кыл анда,
  Сызган чакта моңлана.
  (Скрипка)

• Нечкә муен,
  Пар кыллар.
  Чиртер иде
  Бар куллар,
  Яшьләр уйный
  Белмиләр,
  Шуңа якын килмиләр.
  (Мандолина)

• Иң озын муен миндә,
  Иң кыска исем миндә.
  Кылларымны чирткәләп,
  Көй чыгар инде син дә.
  (Саз)

• Борынгы булсам да , мине

         Онытып бетермиләр.

         Милли гармуныбыз диеп,
       Сәхнәдән төшермиләр.
       (Тальян)

• Бер телемдә – ике тавыш,
  Кыңгыравым чыңлатам.
  Биетәм дә, җырлатам да,
  Кирәк икән – елатам.
  (Саратов гармуны)

• Гармуннарның патшасы мин,
  Телләрем йөздән артык.
  Яшьләр кулында йөримен,
  Тиз генә килмәс картлык.
  (Баян)
• Үзе кыллы, үзе телле,
  Идәндә басып тора.
  Уйнарга теләгән кеше

          Иң беренче – утыра.
(Пианино) 

• Телләре күп булган өчен,
  Ике рәткә тезгәннәр.
  Аның белән төрле илләр,
  Океаннар гизгәннәр.
  (Хромка)