Родная литература урок на тему :" Улустун ырлары" 4 класс
план-конспект урока по чтению (4 класс)

 Кичээлдин чадалары

Башкынын  кылдыныы

Уругларнын кылдыныы

 УУД

1.Организастыг кезээ  (1мин)

. Сорулгазы: кичээлге белеткелин хынаары; уругларны ооредилге ажылылнга активчи киржиринге белеткээри

 Кичээлге белеткелин хынаар.

    Конгавыс-даа дынзыг эдип,

    кичээливис эгеледи.

   кичээнгейни  хаара тудуп

    коргенивис сактып алыыл.

    чангыс-даа чуул эрттирбейн,

    кончуг таптыг ажылдаалы.

Кичээлге белеткелин хынаар

Р: кичээлдин кезектеринин аайы-биле сорулгазын хулээп, ажылдап билир;

личностные: бодун шын алдынып билир

2.   Актуализастыг кезээ( 3 мин)

Сорулгазы 6ооренген темазын чаа темага дууштур катаптаары

 1.Оореникчилер айтырыгларга харыылаар.

-Эрткен кичээлде чуну ооренип эрткен бис?

Тыва улустун аас чогаалынын хевирлерин адап корунерем?

Карточка-биле ажылДемнежилге ажылы Слайд 1.

2. Улустун аас чогаалынын хевирлерин тааржыр аайы- биле согунчугаштарны чорудар.

Айтырыгларга харыылаар

 Тестини демнежип кылыр

Р: кичээлдин кезектеринин аайы-биле сорулгазын хулээп, ажылдап билир

П: бот-боттарынын аразынга найыралдыг, чангыс саналга келиринге ооренир:

 К: улустун салган унелелин хулээп билир;

П: улустун аас  чогаалын  ылгап ооренир

3.Кичээлдин темазын болгаш сорулгазын дамчыдар. 2 мин

Сорулгазы: берге айтырыгны тургузары; берге айтырыга даянып алгаш, кичээлдин темазын, сорулгазын тодарадыры.  

Ребусту тыварынарам уруглар

Ы,           (Ыры )                

Слайд№2

- Богун кичээлде ыры дугайында ооренир бис. Ырылар кандыг хевирлерлиг болурун билип алыр бис.                       

Ребусту тывар .

Кичээлдин тема сорулгазын тодарадыр

Р: кичээлдин кезектеринин аайы-биле сорулгазын хулээп, ажылдап билир

П: салган айтырыгнын утказын билип, анаа харыылап билиринге ооренир;

4.  Чаа тема .10мин

 Чоннун ырлары

  Сорулгазы: медерелдиг номчуурунга билиин делгемчидер, чогаалда болуп турар чуулдернин дес-дараалашкаан эскерип коору; созуглелдин жанр аайы- биле ылгалын коору.            

  Киирилде беседа:

Ыры – дээрге сеткил эми-дир. Кижи ооруп мунгараанда-даа сеткилин чазып ырлаптар. Ыры – чоннун узун тоогузунун, ажыл-амыдыралынын, чаагай кузээшкиннеринин, аажы-чанынын корунчуу. Шаанда быдаргай, кошкун амыдарылдыг  чурттап чораанын аайы-биле тыва кижи хун бурунун ажыл-агыйын колдуунда чааскаан кылып чораан. Ынчангаш сагыжынга кирген бодалдарын чугаалап бээр салым-чаяанныг чеченнер ыр кылдыр чогаадып чораан.

               Улустун ыры кылдыр кайы-даа тоогулуг уелерде чоннун амыдыралы-биле ханы холбашкан болгаш тоогу –биле денге хогжуп келген

Ном- биле ажыл: а.25

1.Тыва чоннун ырлары деп чул?(дурумну номчуур

2.-Ыры «Кадарчы» (ырынын созу-биле таныжар)

3.Айтырыгларга харыылаар

4. Тывызыктар ыдар

Тыва чон шагдан бээр кандыг мал остуруп келгенил . Тывызыктарны ыдып , дыннап корээлинер.

А)Кадыр оъттуг ийде

Кожагардан оъттаан.

Хураганны кады чоруур

Хоюг дуккур   чарашпайым (хой)

Б)Домей-домей ийистери

Донгур болгаш мыйыстыг боор .

Дагда тенин торели

Дыка солун амытан ол.(ошку)

В).Аай-дедир чорук кылыр

Оон ажыы аажок улуг.

Ажыл-ишке дузалыг дээш

 Аажок ону  хундулээр мен.(аът)

.          

Г).Семдер чучак кеткензиг,

Сеглен узун дуктугбей,

Шуурган, соокка торулбас,

Чунма ышкаш эреспей.(сарлык)

  Д)   Ховуларда  хараганны

    Бажын чиггеш чоруй-ла баар

   Ховар сугну ишкен турар

    Боткур костур  мөгеннигбей. (теве)

                        Е).Самдар эвес хирезинде,

                          Чамашкызы ковей.  (Шокар инек) 

Ж)Кадыр –каскак тайгаларга

Кадыг берге оруктарга

 Идегелдиг аңчыларның

 Ишке мунар кашпагайы.(иви)

Кадарчынын тураскаалынын дугайында дыннадыг

Белен оореникчи дыннадыг кылыр

Ырыны дыннаар (аудиомузыка)

Кичээнгейлиг дыннаар

Айтырыгларга харыылаар

Тывызыктар ыдар

Белен уругларнын дынадыгларын болгаш ырыны  дыннар

Предметтиг:ырны  аянныг номчуп билиринге ооренир

П:  чуге ындыг деп чувени билир

Р:кичээлдин кезектеринин аайы-биле сорулгазын хулээп, ажылдап билир

5.Кичээлдин уламчызы   7 мин

 Сорулгазы: уругларнын сырынын  утказын кайы хире билип алганын деннелин тодарадыр. Ырынын ханы сайгарылгазын кылыр. Уругларнын боданып билирин болгаш аас чугаазын сайзырадыр

 Ыры « Алды баштыг Кара-Дагны» а. 26

1. Словарльлыг ажыл

  Туруг- чалым хая, кансы – ширээ,оорарган-оорлу берген, сынган ышкаш, олбук- ширтек                            

2.Ырынын созун номчуур

3. Уруглар айтырыгларга харыылаар.а. 26

4. Дыннадыгны кылыр(беткенип алган оореникчи   Слайд(тураскаал чуруу) 

«Тываның байлак төөгүзүнде онзагай черни ээлеп турар «алдан-маадырлар» деп хүндүткелдии-биле адаарывыс мөлчүкчү дарлакчыларга удур аңгы демиселин өөскүдүп үндүрген эрес-дидим өгбелеривистиң тура халышканындан бээр 133 чыл оюн демдеглеп турар бис. 1883-1885 чылдарда аңгы демиселинге ынчангы Тываның Даа биле Бээзи кожууннарының арат чону шупту киришкен. Чеже-даа чүс чыл ажа берген болза, хосталга дээш демисежип чораан маадырларның алдар-ады, ырлап чораан ырылары, эчизинге четпээн күзелдери сагыш-сеткилдерде уттундурбаан. Баштарын кестирип шииттиргеш, арттар кырынга астырган алдан ажыг маадырларның аразында 11 Ондар, 6 Хертек, 7 Монгуш, 15 Ооржак, 3 Донгак, 4 Түлүш, 7 Ховалыг, 9 Сарыглар, 1 Кара-Сал, 3 Куулар, 1 Хомушку 11 аймактарны төлээлеп, дең эвес демиселге улус-чонун уштап-баштап, оларны сорук киирип, хостуг амыдырал дээш тутчуп чорааннар. Оларның күзеп чораан үзел-бодалдары боттанып, төрээн чер-чурту аңгы күрүне болу бээринге улуг идигни берген ада-өгбелеривистиң чырык аттары кажан-даа уттундурбас болуп артар. Алдан-маадырларга алдар болгаш хүндүткел!». 

 Ырны дыннар (аудиомузыка)

 Уруглар боттары ырлап кууседир

Ном- биле ажылдаар. Айтырыгларга харыыны бээр.

Белен уругларнын дынадыгларын болгаш ырыны  дыннар

Ырынын электроннуг уделгезин дыннар.

 Боттары шенеп ырлаар

Р: кичээлдин кезектеринин аайы-биле сорулгазын хулээп, ажылдап билир

Дыннадыглыг:кезектерден тургустунган состерни  шын тургузуп, номдан билигни ап база сайгарып билир.  Предметтиг:

Ырынын кол утказын дамчыдып  , темазын тодарадып билири

6.Сула шимчээшкин

Сорулгазы: ажылдаар деннелин кодурер, шылаанын чидиреринге дузалажыр 2 мин

Сула шимчээшкинни кылыр. Шулуктун состеринге сула шимчээшкинден чогааткаш, аянныг номчувушаан, сула шимчээшкинни кылдырар.

Сула шимчээшкини кылыр

Л: ооредилгеже болгаш школаже сонуургалын бедидер

7.  Быжыглааашкын

 Улустун аас чогаалы 4 мин

 Болук- биле ажыл

Карточкаларны долдурар

Карточка (Болук –биле ажыл)

Бирги болук

 Дараазында «Yлегер домактар» доктаамынга, Берге даалгалар келирге, эки боданыр апаар силер. Силернин мурнунарда  карточка бар. Берге чуул чул дээрге – олар шупту холужа берген. Чамдыктары эгезин тончузу-биле солуп алган, оскелери состерде ужуктерин солуштуруп алган. Хой улегер домактарны эвээш уе иштинде тывар ужурлуг силер. Ону утпанар.

Карточка 1

Карточка 2

Карточка 3

Карточка 4

Болуктеп ажылдаар . карточкаларда улегер домактарны шын эде тургузар

Р: чазыгны эдип, кылган ажылдарны туннеп ооренир;П: номда схемалар, демдектер –биле ажылдап ооренир; К: чангыс туннелге келиринге ооренир; Предметтиг : тоолдун утказын билип, оон утказынга дууштур ажылдарны кууседип  билир.

8. Туннел. 3-4 мин

Сорулгазы: кичээлге ооренип алган  билиин туннээр болгаш быжыглаары; чогаалдын сайгарылгазынга туннелди кылыры.

Рефлексия 2 мин

Сорулгазы: берге айтырыгны шиитпирлээринге уругларнын медерелдиг хамаарылгазы; бодунун кичээлге ажылын унелеп, туннээри.  

  Туннел тест Слайд (немелде материал)

1.Тыва куруненин ырызы 

а) баштак ыры  б) хоглуг ыры в)ыдык ыры

2. Чаш уруг торуттунуп келгеш-ле, бир-ле дугаарында иенинырын дыннаар. Ие ол ырыны боду чогаадып алыр чораан:

                         Опей-опей, опейлен,

                  Опей уруум опейлен.

                  Аван ырын таалап дыннап,

                    Амыр уду, опейлен.

Шын харыы:     а)чассыг ыры  б) опей ыры   в) чаштын ыры

3. Моорейлежип , чижир ырнын хевири ол болза,

А) ыдык ыры Б)кожамык     В)опей ырызы

• 4. Хосталга дугайында темалыг ырыны тып:

а) Кадарчы б)Алды баштыг Кара-Дагны в) Кожамык Рефлексия Уруглар кичээлдин туннелин чугаалап, кичээл сорулгазын чедип алган бе, каяа бергедежип турганын айтырар

Богун кичээлге мен:

- ооренип алдым

- солун болду

- берге болду. Мен бодаарымга…Мен билип алдым…

Б/О  ог а. 27

 Ажылды туннээр.

Унелелди бээр.

Р: башкызы болгаш эштери –биле ажылынга унелел бээринге ооренир,

 К: кижи бурузунун саналы ангы деп чувени ооренир;