Литературлуг номчулга " Оол-биле кушкаш"
план-конспект урока по чтению (4 класс) на тему

Муниципалдыг албан чериниӊ бюджеттиг  ниити билигниӊ

Ак-Довурактыӊ 3 дугаар ортумак школазы

«Төрээн дыл болгаш орус дыл башкыларыныӊ Россия

 чергелиг  мастер-клазы-2015» деп мөөрейниӊ

муниципалдыг этавынга 3-ку класска эрттирер

 ажык кичээлиниӊ план конспектизи.

Темазы: О. Саган-оол « Оол биле кушкаш»

Тургускан башкы: Хертек Рада Бичен-ооловна

Ак-Довурактын №3 ортумак школазынын

                                                             эге класстар башкызы.

                                            Ак-Довурак - 2015

Темазы: О. Саган-оол « Оол биле кушкаш»

Кичээлдиӊ  хевири:  Чаа билиглер ажыдарыныӊ кичээли.

                                              Кичээл проект.

Сорулгалары:  

Өөредиглиг:

• Уругларны О. Саган-оолдуӊ « Оол биле кушкаш» деп чогаалы-биле таныштырары.
• Шын, медерелдиг номчулгага чаӊчыктырар.
• Уругларнын куш дугайында билиин делгемчидери

Сайзырадылгалыг:

• Уругларныӊ аас чугаазын сайзырадыры.
• Кичээл уезинде угаап боданырын сазырадыры.

Кижизидилгелиг:

• Бойдустуӊ чараш каазын унелеп, база оларга хумагалыг  болурун кижизидер.
• Кичээл уезинде бот-боттарын дыӊнап билирин, корум-чурумун тудуп билиринге  база номчулгага сундулуг болурун кижизидер.

Проектиниӊ сорулгазы:

• Уругларны аас чугаазын шын тургузуп билиринге өөредир.
• Бот  тывынгыр ажылдап билиринге чаӊчыктырар.
• Бодунуӊ кылып алган чүүлүнүӊ  ужур-утказын билип, ону камгалап өөренири.

Бүгү талалыг  ооредилгелиг ажыл-чорудулгазын кижизидери.

Личностуг ажыл-чорудулга: бот-башкарныры, утка чырыдары, мозу- будуш болгаш этикалыг уг-шигни тывары.

Башкарыкчы ажыл-чорудулга: сорулга салыры, план тургузары, баш бурунгаар айты хыналда кылыры, эдип чазаары, унелээри, бот башкарныры.

Билип алыышкын ажыл-чорудулгазы: нити ооредиглиг, логиктиг, берге айтырыгны шиитпирлеп билири.

Харылзажылга ажыл-чорудулгазы: ооредилгеге хамаарышкан кады-ажылдажылга, айтырыгны салыры, чорулдээлиг айтырыгларны сайгап шиитпирлээри, эш-оорунун корум-чурумун удурттуру, бердинген сорулгаларга, байдалдарга бодунун бодалдарын шын болгаш долу илередип билири.

Кичээлдин чорудуу.

1. Организастыг кезээ. (уруглар туруп кээр)

-Амыр-ла , амыр!

БАШКЫ:

Хоглуг конга кынгырт кынды

Кичээл шагы эгеледи.

Конгуг оожум олурупкаш,(олуруптар)

Кичээнгейлиг оорениили

-  Богун бисте онзагай кичээл . Шуптунарны  идепкейлиг ажылдаарынче кыйгырып тур мен.

-бо кичээлде менээ дузалакчылар херек.  2 оореникчини шилип алыр. Олар менээ дузалажып ажылдаарлар.

        2.Катаптаашкын.

-Эрткен кичээлде чуну ооренген бис, уруглар?

- шулук номчаан бис. Куштар дугайында чугаалашкан бис.

- Тывада кызыл дептерже кирген ховартаан куштарны кым адаптарыл?

--А ,куштар чоп ховартап турарыл, чуу деп бодап тур силер?

- Онаалгага   чуу бердингенил?

(шулукту 2-3 оореникчи аянныг чугаалаар)

-Куштарны кымнар камгалаар ужурлугул? ( кижилер, уруглар, оолдар)

- эр-хейлер! Куштар бистин бойдузувустун каастакчылары, аргаларнын, шолдеривистин, огородтарывыстын идегелдиг камгалакчылары.

- Ам богун О. Саган-оолдун  куштар дугайында чечен чугаазын номчуп таныжар бис. А чуу деп чугаа дээрзин бо ребусту тыпкаш состерни эде салгаш тып алыр силер.

Оол (чуруу) биле кушкаш(чуруу)

Кичээлдин сорулгазын шын салыры: ( презентацияда чурук)

-Чечен чугаада чунун дугайында чугаалап турарын чурукту коргеш, бодалдарынарны чугааланар.

-Чурукта чуну коруп тур силер?

-Чылдын кандыг уезинде болуп турар болуушкунул?

Бо чугаанын утказын билип алырда чуну канчаар ужурлуг бис?

( номчуур, кол маадырын билип алыр, кол утказын билип аар…)

-бо ажылды  танып тур силер бе? Бо номувустун иштин долдуруп

Башкы туннээр:

- Ийе уруглар, богун  « Оол-биле кушкаш» деп чечен-чугаа-биле номчуп таныжар бис.

Чугааны шын, медерелдиг номчааш, кол утказын сайгарып чугаалажыр бис база «Куштарны камнаалынар» деп  проект ажыл кылыр бис, кичээл тургузунда бо номну долдурар бис.

 (сорулгаларны презентациядан номчудар)

- бо сорулгаларны чедип алыр дээш идепкейлиг ажылдаарынче кыйгырып тур мен уруглар!

Сула шимчээшкин

Черде курту  соястаан

Дээрде кужу ушкан

Сугда балы эжинген

Дендии байлак Тывам!

5. Чаа билиглерни ажыдары.

А) автор дугайында сос.

- Бо чогаалчынын оон мурнунда оске шулуктерин чогаалдарын номчаан бис бе?

-Чогаалчынын дугайында дыннаптаалынар

(3 оореникчиге презентациядан номчудар)

     Олег Карламович Саган-оол ( 1913-1971) дыка  хой шулуктернин автору. Ол шулуктен оске проза болгаш шии чогаалдары бижип чораан. Бир дугаар бижээн чечен чугаазы « Ужуражыышкын». Олег Саган-оол орус болгаш совет чогаалчыларнын дыка хой номнарын  тыва дылче очулдурган.

Б) Улегерлиг номчулга. (башкы)

- чечен чугаада силерге билдинмес состер бар-дыр бе, уруглар?

В) словарь ажылы  арык- суг чоргузар каскан орук), ковайтып келген-кодурлуп келген, былдагылап – частырып ору-куду чайлай ужуп,ооргаланып-дузалажыптар деп бузурээн. ( презентация)

- ам база кончуг кичээнгейлиг номчуулунар.

Г) шилилгелиг номчулга

Д) чогаалды кезектерге чарып номчууру

-Бойдустун чурумалын кайда бижээнил, чогаалдан тывар (номчуур)

- Дувуренчиг болуушкунну бижээн домактарны тывар (номчуур)

-Оолдун жиижекке дузазын бижээн состер

-Шиижектин оолга четтиргенин илереткен состерин бижээн состер (номчуур)

(самбырага план кылдыр чогаалдын болуушкуннарынын этаптарын азар)

Г) чогаалдын утказынга хамаарыштыр айтырыгларга харыы.

- Миша ачазы-биле каяа чорааныл?

- Хентертен чуу болганыл?

- Чуге хартыга шиижекти суруп турары ол? ( чиир дээш)

-Хартыга кандыг кужул? (араатан)

- кандыг куштарны араатан дээрил?

- Бойдуста куштарнын чемнениринын  илчирбезин эгезинден тура кым эгелептерил?

( оът-сиген-курт кымыскаяк- шиижек-хартыга)

- Амыдралда ки

-шиижек-биле хартыганы амыдыралда корген кижи бар бе?

Шиижек –бора хокпештер болуунге хамааржыр куш. Ол кандыг-дыр?

Хартыга-кандыг-дыр? (Презентацияга коргускеш деннээр)

(чечен чугаанын кол утказын 1 оореникчи чугаалаар.)

Проектилиг ажыл.

« Куштарны камнаалынар » деп проектилиг ажылды кылырын оралдажып корээлинер.

-Проект деп чул ол уруглар.?

-Ол дээрге туннелдиг ажыл. А оон  туннели чуу-даа бооп болур.

Ам силер боттарынар кузелинер-биле 3 ангы болукте ангылай олурган силер.

1болук чуруурлар

2 болук чогаадырлар

3 болук улегер домактар

- Болуктер  онаалгаларны  берейн.

- 1болукте уруглар кушкаштарга дуза деп темалыг  чурук чуруур.

- 2болук уруглары куштар дугайында чараш шулукчугеш чогаадыр азы чараш домактардан база ажырбас.

3 болук уруглары  чуу деп куштар  дугайында  улегер домактар, тывызыктар тып бижиир. Номнарны база ажыглап болур.

Кичээлдин туннели.

-Богун литературлуг номчулга кичээлинде  чуну кылдывыс?

- Кым деп авторнун чуу деп чогаалын номудувус?

Рефлексия. (светофор)

- Ам парталарынар кырында карточкалар салдынган, ону кичээнгейлиг номчааш, айтырыгларга харыылаар. Оннуг карандаш ажыглап болур.