Конспект урока литературного чтения на башкирском языке
план-конспект занятия по чтению (4 класс) на тему

Дәрес этабы

Эш төрҙәре

Ваҡыт

1. Психолгик инеш.

- Һаумыһығыҙ, уҡыусылар, кәйефтәрегеҙ нисек?

- Ҡояшлы иртә кеүек.

Илем телен – башҡорт телен

Өйрәнергә тип килдек.

           Бөгөн дәрестә беҙ үҙебеҙ генә түгел, ҡунаҡтар килгән. Әйҙәгеҙ, уларҙы сәләмләйек тә дәресебеҙҙе башлайыҡ.

2 минут

2. Белемдәрҙе актуалләштереү.

( “Йәнлектәр донъяһында” тапшырыуының көйө яңғырай).

-Был көйҙө һеҙҙең ниндәй тапшырыу ҡарағанда ишеткәнегеҙ бар?

- Көйҙө тыңлағанда һеҙҙең күҙ алдына нимәләр килә?

-Ни өсөн был көй бөгөн яңғырай тип уйлайһығыҙ? (яуаптар).

2 минут

3. Уңыш ситуацияһын ойоштороу. Өйгә эште тикшереү.

-Уҡыусылар, беҙ һеҙҙең менән кемдең ижадын өйрәнәбеҙ?

 Уның әҫәрҙәре башлыса нимә тураһында?        Беҙ һеҙҙең менән, уҡыусылар, башҡорт халыҡ яҙыусыһы Ноғман Мусин ижады менән яҡындан танышабыҙ һәм киләсәктә лә танышыуҙы дауам итәсәкбеҙ,   Әҙиптең хикәйәләрендә беҙ мауыҡтырғыс тәбиғәт күренештәрен, йәнлектәр донъяһын асырбыҙ. Ниндәй генә ҡыр йәнлектәре, ҡырағай хайуандар юҡ унда, йәгеҙ әле, бөтәһен дә һанап китәйек (айыу, ғорур мышы, һөйкөмлө болан, ҡанһыҙ бүре, зыянһыҙ һуҫар, һаҡһыҙ ҡоралайҙар). Яҙыусының бөтә хикәйәләрен уҡып, һанай китһәң, барлыҡ урман кейектәренең исемдәрен теҙеп сығырға тура килер ине бында…

       Хикәйәнең йөкмәткеһе өҫтөндә эш.

(Таҡталағы балалар эшләгән һүрәттәргә күҙ һалабыҙ)

“Етемәк болан балаһы”

Хикәйәләрҙе уҡығандан һуң һорауҙар күп тыуа.   Кем исеменән һүҙ алып  барыла һәм улар ниндәй йыйынтыҡҡа ингән? Уҡыусыларҙың яуаптары (Хикәйә Әбделнәғим бабайҙың ейәне  исеменән алып барыла, “Һунарсы хикәйәләре” йыйынтығына ингән). “Етемәк болан балаһы” әҫәре. Хикәйәлә быҙау сағынан үк етем ҡалған  Күксә ҡушаматлы болан балаһының яҙмышы, уның кешеләр араһында үҫеүе тасуирлана.      

 - Күксә нисек етем ҡала? (Уҡыусыларҙан яуап алыу). Бүреләр талап үлтергән боландың быҙауын мәрхәмәтле кешеләр ауылға алып ҡайтып үҫтерәләр, Күксә тип исем дә ҡушалар.

-Кешеләргә эйәләшкән, ҡулға өйрәнгән малҡай ниндәй булып үҫә? (Бик матур, көслө, һомғол кәүҙәле болан булып үҫә).

-Уның яҙмышы ниндәй?(Яуаптар алыу). Эйе, уның артабанғы яҙмышы инәһенекенә ҡарағанда ла фажиғәлерәк тамамлана. Әгәр инә боланды урманда йыртҡыс бүреләр тамаҡлаһа, ауылда бүреләрҙәй үк йыртҡыс, йәнһеҙ әҙәмдәр етемәк боландың башына етә.                                                                                                                                                      Шулай итеп, яҙыусы Ноғман Мусин ағай хикәйәһендә болан яҙмышы аша беҙҙең йәмғиәтебеҙҙәге кире күренештәрҙе лә фашлай. Изгелектең һәм яуызлыҡтың бер тирәлә, хатта йәнәш кенә булыуҙарын иҫкәртә, һағыраҡ, уяуыраҡ булырға саҡыра.

-Нимә һуң ул, уҡыусылар, яуызлыҡ һәм изгелек? (Яуаптар алыу).

Изге күңелле кешеләр, йәнлектәргә - тәбиғәт балаларына (беҙҙең яҡын дуҫтарыбыҙға) яҡшылыҡ күрһәтеүселәр барыбер күберәк.

10 минут

4. Теманы актуалләштереү. Уҡыу мәсьәләһен ҡуйыу.

Слайдта яҙылған эпиграф, мәртәбәле һүҙҙәр менән таныштырыу һәм уларҙың мәғәнәләрен асыҡлау.  

          Эйе тәбиғәт – ул әсә, тәбиғәт – ул мәңгелек.

Тәбиғәтһеҙ кешегә һәм тереклеккә йәшәү юҡ. Ябай ғына итеп әйткәндә, тәбиғәт һулаған һауабыҙ, эскән һыуыбыҙ, беҙҙе туйындырған тупрағыбыҙ, шул тупраҡта үҫкән ағастар, емештәр һоҡланғыс гөл-сәскәләр, төрлө -төрлө ҡоштар, йәнлектәр…

3 минут

5. Ял минуты

1 минут

6. Уҡыу мәсьәләһен хәл итеү.

Беҙҙең Бишбуләк районы урмандарында, әлбиттә, боландар, айыуҙар юҡ, әммә ләкин  ололар әйтеүе буйынса 5-6 йылға бер айыуҙар, болан-мышылар аҙашып килеп сыҡҡылайҙар, ти.  

- Һунарсы һөйләгән ваҡиғалар тормошсан, кеше ышанырлыҡ.

 Бөгөн беҙ яҙыусының “Ҡарағай башында бер төн” хикәйәһен уҡып, йөкмәткеһе өҫтөндә эшләрбеҙ, ундағы ваҡиғаларға үҙебеҙҙең күҙлектән сығып аңлатмалар бирербеҙ.  

I.  Хикәйәне ҡысҡырып уҡыу. Һәр уҡылған өҙөк буйынса һорауҙарға яуап алыу.

-Уҡыусылар, хикәйәне кем нисек аңланы икән? (Бер нисә уҡыусы үҙ фекерҙәрен аңлата)

II. Һүҙлек эше. Слайд. Эш дәфтәрҙәренә яҙалар.    

III. Һайлап уҡыу. Тасуири уҡыуға иғтибар.

1. Айыу үҙенең балаларын нисек йыуындыра?  

2. Иң ҡыйыу айыуҙың һунарсы менгән ағасҡа үрмәләгәнен табып уҡығыҙ. – Иғтибар иттегеҙме, мин был айыуҙы ниндәй һүҙ менән һүрәтләнем? Һеҙ минең менән килешәһегеҙме? (Аңлатыуҙар)

3. Айыуҙар нисек итеп һунарсыны ҡулға төшөрөргә булдылар?

-Айыу менән осрашҡан кешегә ниндәй кәңәш бирер инегеҙ?

-Ни өсөн бабай айыуҙарҙы “аҡыллы” тип әйтә?

Дөрөҫ, уйлап ҡараһаң кеше ышанмаҫлыҡ хәл, әммә хикәйәлә ниндәйҙер ышандырғыс көс бар – ул яҙыусының оҫталығында, уның тасуири тел байлығында.

 -Уҡыусылар, дәресебеҙ һеҙгә оҡшанымы, үҙегеҙгә ниндәй яңылыҡтар астығыҙ?

-Әҫәрҙәрҙе уҡығанда нимәләр кисерҙегеҙ? (ярҙамсы һорауҙар ярҙамында яуаптар алыу).

15 минут

7. Ғәмәли эш.

Эш дәфтәренең 36-сы битендәге 3-сө эште парлап эшләйҙәр. Әбделнәғим бабайға хас сифаттарҙы табып аҫтына һыҙырға. Тикшергәндән һуң, 4-се эш. Хикәйәлә осраған мәҡәлдәрҙе яҙып алырға.

5 минут

8. Йомғаҡлау. Баһалау.

-Һеҙгә ниндәй эштәр оҡшаны?

-Айыуҙар тураһында нимә белдек?

-Ноғман Мусин хаҡында нимәләр әйтә алаһығыҙ?

(Алдан әҙерләнгән уҡыусы һөйләй) Ноғман Мусин – халҡыбыҙ яратып уҡыған бик күп әҫәрҙәрҙең авторы. Ул Урал тәбиғәтенең иҫ киткес гүзәллеген, байлығын, башҡорт урмандарының яҙмышын беҙгә еткерә. Ҙур оҫталыҡ менән экологик проблеманы күтәреп сыға.   Оҫта хикәйәсе лә ул, бик нескә тойғоло, һиҙгер күңелле, тапҡыр һәм һынсыл ҡарашлы рәссам да.

      Уҡыусылар, миҫал өсөн бына “Ҡарағай башында бер төн”   хикәйәһендә бер абзацты уҡып ҡарайыҡ. Нисек оҫта һәм һоҡланғыс итеп тасуирлай яҙыусы  урман хужаһын  (уҡыусы текстан өҙөктө тасуири уҡып ишеттерә):    -Яҙыусы үҙенең был хикәйәләре менән нимә әйтергә теләгән? (ҡыр-урман йәнлектәре хаҡында хәстәрлек күрергә, уларҙы һаҡларға саҡыра. Күңелдәребеҙҙә   йәнлектәргә ҡарата миһырбанлыҡ, ихтирам, кешелеклелек

тойғолары тәрбиәләй.)

     Әбделнәғим бабай һөйләгәндәргә ҡушылып, кешеләргә ниндәй теләктәр еткерер инегеҙ?    Әбделнәғим олатай һымаҡ изгелекле, ярҙамсыл, иғтибарлы булһын ине бөтә кешеләр ҙә. Ҡаты бәғерле булмаһындар ине,

5 минут

 9. Өйгә эш.      Баһалау.

-Айыу менән осрашҡан кешегә ниндәй кәңәш бирер инегеҙ?  Яҙып килергә.

2 минут