Открытый урок по родной литературе "Анам" А. Сюйюнчев
презентация к уроку по чтению (3 класс) на тему

Дерсни темасы:  Сюйюнчланы  Азамат  « Анам».

Дерсни мураты:Сюйюнчланы Азаматны творчествосу бла

                             шагърей  этиу, «Анам» деген назмусун окъутуу;

                             сабийлени тил байлыкъларын ёсдюрюу; аналаны

                             къыйынын билдириу, аналагъа, тиширыулагъа сый

                             бериу, сюймекликлерин терен этиу.

   Дерсде окъуу керекле: портрет, нарт сёзле, суратла, ИКТ.

                                Дерсни барыуу.

I. Сабийлени дерсге хазырлау.

-Сабийле, бюгюн бизни дерсибизде къонакъларыбыз бардыла. Келигиз ала бла саламлашайыкъ.

ΙΙ. Юйге берилген  ишни тинтиу.

Устаз:- Юйге дерсге не берилгенин бир айтайыкъ, тинтейик.

С.-Къаракетланы Юсуфну «Джаз» деген назмусун азбар айтыргъа, суратла салыб келирге.

Устаз:-Ким айтады?

1.Назмуну  аууздан айтдырыу.

2.Соруула:

Устаз:-Келигиз соруулагъа джууаб берейик.

Устаз:-Чыпчыкъла джазгъа къалай къууанадыла?

С.-Чыпчыкъла тюрлю-тюрлю джырлайдыла.

Устаз:- Джазны ышанларын бир айтыгъыз   .

С.-Къарла эрийдиле, кюн джылы тиеди, джашил кырдык чыгъады, джанкъозла чагъадыла.(Слайды).

Устаз:-Джазны ышанлары табигъатда кёрюне башлагъанмыдыла?

Устаз:-Тюз  айтдыгъыз, сау болугъуз. Къангада юйде салыб келген суратларыгъызгъа бир къарайыкъ.Суратларыгъызны да бек джаратдым. Джазны  джарыкъ бояула бла ариу суратлагъансыз.

(Сабий суратланы выставкасы)

ΙΙΙ. Джангы дерсни ангылатыу.

               1.Устазны ушагъы.

Устаз:-Дунияда эм багъалы  тиширыу барыбызгъа да кимди?

С:-Ана.

Устаз:-Джашауда анадан джуукъ, татлы джокъду. Аны сюймеклиги теренди балагъа, ол къачанда къайгъыргъанлай турады баласына. Аналагъа кёб ариу назмула, джырла, нарт сёзле да  аталгъандыла.

 Устаз:–Къарачайны белгили джазыучусу  Сюйюнчланы  Азаматда анагъа атаб назму джазгъанды. Бюгюн дерсде аны бла шагърей боллукъбуз.

 У.-Сюйюнчланы Азамат 1923 джыл  Джёгетейде туугъанды. Азаматны талай назмусу орус, украин тиллеге да кёчюрюлгендиле. Аны  назмулары, макъам салыныб, джыр болуб   джырланадыла. Сёз ючюн, «Къарачай», «Кёгала», «Сени кёзлеринг», «Сакълайма», дагъыда башхала.

  2. Назмуну устаз аууздан окъуу.

 У.-Бюгюн биз танышырыкъ назмугъа  Теппеланы Алим  макъам салыб джырлайды. Анга бир тынглайыкъ.

                                      Анам.

Джокъдан бюртюк, бар этиб,

Бауурунгда кёлтюрюб,

Бизни ёсдюрдюнг,ой анам,

          Акъ сютюнгю ичириб.

Чалыу эше,халы эте,

Кёз сууунгу къурутуб,

Джукъу, тынчлыкъ табмайын,

Рахатлыкъны унутуб.  

Суу агъачынг бойнунгда,

Сени урчугъунг къолунгда,

Кёзюнг къыймай  сен бизни

Тюшюрюрге къойнунгдан.

Къара кюнде тыбырда

Отубузну ышырыб,

Джукълатмайын ашырдынг,

Бизни кёрюрге ашыгъыб.

У-Сабийле, джаратдыгъызмы джырны?

3.Китаб бла ишлеу:

У: -Энди кесибиз да бир окъуюкъ назмуну.

V.Музыкалы керилиу минут.

VI.Сёзлюк иш:

Чалыу эше - халы эшген, чындай этген.

Рахатлыкъны унутуб - тынчлыкъсыз.

Къара кюнде тыбырда - бушуу кюнде юйде.

VII.Нарт сёз бла ишлеу:

1.У.- Сабийле,  экранда нарт сёзню  окъуйукъ.

        Ана- юйню кюн джарыгъы.

У.- Къалай ангылайсыз бу нарт сёзню магъанасын?

С.-Ана юйде болса- юй да джарыкъ болады, анабыз юйде болмаса уа мыдах болабыз.

  У:   -Аперим тюз айтасыз, анады юйню тутуругъу, джылыу, джарыгъы.

2.Нарт сёзле:

У.- Келигиз энди сабийле, нарт сёзлени къалай билгенигизни  бир ачыкълайыкъ.Экранда нарт сёзлени  бир толтурайыкъ.

С.-  Ана къолу   ___________.

        Ана къолу ачытмаз.

       Ата –билек, анна  ___________.

       Ата-билек, ана-джюрек.  

       Ана къойну балагъа ____________.

       Ана къойну балагъа джандет болур.

       Ана бала тилин  _____________.

       Ана бала тилин ангылар.

       Ана кёлю -балада,  бала кёлю ____________.

      Ана кёлю- балада, бала кёлю--талада.

      Баласыны джандети анасыны  _____________.

      Баласыны джандети анасыны аягъыны тюбюнде.

3.Тенглешдириу:

У.-Нарт сёзлеге орусча  уа къалай айтадыла?

С.-Пословицы дейдиле.

У.Экраннга къарагъыз. Орусча, къарачайча  да  нарт сёзлени бир- бирлерине  магъаналарына кёре келишдиригиз.

Отец-крепость, мать-душа.          Тилсиз миллет джокъ болур.

Народ без языка исчезнет.            Окъугъан асыу-окъумагъан 

                                                              джарсыу.

Ученье-свет, а неученье-               Иги сёзню къылыч кесмез.

тьма.

Доброе слово меч не сечёт.            Ата-билек, ана-джюрек.

У. –Аперим тюз айтдыгъыз.

 4.У:- Сабийле, аналаны юсюнден джыр билген бармысыз?

5.У:-Энди этерик ишибизни  уа барыбызда бек сюебиз. Ол рифма къурауду. Рифма деб неге айтабыз?

С:-Рифма деб назму тизгинлени ахырларыны бирча неда ушаш эшитилгенлерине айтадыла.

У:-Тюз айтаса. Экранда  точкаланы орнуна келишген сёзлени салыгъыз.

              Къачхы джелчик къагъады,-

              Джерге чапракъ…

                    Къаргъа къонду терекге,-

                    Джерге тюшдю…

              Баргъаныкъда чегетге,

              Биз ёрледик …

                      Акъ кийгелле мийикле,-

                      Аш излейле…

6.У.-Сабийле, ана, ата, шохлукъ, рахатлыкъ, юйдеги—деген сёзлени хайырландыра къысха хапарчыкъла къурагъыз. (Сёзле карточкалада).

7.У: -Хар тизгинден экишер сабийге иш берликме.

У: -Ала къуралгъынчы келигиз элберлеге джууаб беригиз.

               Сен аман болсанг-

               Бушуудан толгъан,

               Сен иги болсанг-

               Къууанчлы болгъан.   (Ана)

            2.Юйню джарыгъы кимди?   (Ана)

            3.Ананы кёз чырагъы кимди?  (Бала)

            4.Алтындан багъалы неди?     (Акъыл)

            5.Эркишини къанаты кимди?   (Тиширыу)

            6.Билимни ачхычы неди?        (Окъуу)

            7.Адам дунияда эм бек не затны унутмайды?(Туугъан    

                   джерим)

            8.Дунияда эм акъ не затды? (Къар)

            9.Илму бла кюрешген,

              Кюнде билим юлешген.  (Устаз)

           10.Таууш этмей сёлешген,

                Халкъгъа акъыл юлешген.  (Китаб)

8.Сценка:

С: Анам,   мен эки алыб келеме.

А: О, мен джарлы, ол дегенинг неди?

С: Телевизорда Машенькагъа къарайма дедим да, дерсими эталмай джукълаб къалдым.

А: -Алаймыды, энди шабат кюннге дери телевизоргъа къарарыкъ тюлсе.

9.Сценка:

С: Анам,ой анам, мен тёрт беш алыб келеме!

Ана:- Ой татлы балачыгъым, бек къууандырдынг.Сен мени къууандыргъанынг ючюн  мен сеннге бир иги  саугъа этерме.

Устаз:-  Сабийле сиз къайсы сабийни джаратдыгъыз?          

 -   Кердюгюзмю,сабийле, ананы къууандырлыкъ да, къыйнарыкъ да сиз болгъаныгъызны.

VIII.Дерсни тамамлау:

У.-Сабийле, бюгюн биз къайсы назму бла шагърей болдукъ?

С.-Анам деген назму бла.

У.-Ол назмуну ким джазгъанды?

С.- Сюйюнчланы Азамат.

У.-Сабий ёсдюрюуде ананы къыйыны сабийине къаллай борчла салады?

С.-Ананы къууандырыргъа, иги окъургъа, айтханын этиб турургъа, мыдах этмезге керекбиз.

Устаз:- Сиз аналарыгъызгъа не этерге болушасыз?

С.-Сауут джууаргъа, юй сибирирге, гитче эгешчигими ойнатыргъа.

Устаз: –Къалай иги сабийчиклесиз сиз. Алай а, эм бек къууандырлыкъ  аналарыгъызны – сиз иги окъусагъыз, адетни, намысны  тутсагъыз.

Устаз:-Дерсде ишлегенигизни джаратдым. (Багъа салыу.)

IX. Юйге иш: 

Устаз:- Юйге ишни алыгъыз.

-«Анам» деген назмуну азбар этиб келирге,

- «Мени анам» деген темагъа сочинение джазаргъа.

Устаз: –Муну бла дерс бошалды. Сау болугъуз!