Проект Тывызыктар ному
проект по чтению на тему

Проект: «Тывызыктар ному»

Проектиниң хевири - ɵɵредилгелиг, чогаадыкчы, үр үе дургузунда, коллективчи

Күүседикчилери: 3-кү класстың ɵɵреникчилери болгаш башкы.

Проектиниң мɵзу-шынары – ɵɵредилге-шинчилелдиг, чогаадыкчы ажыл.

Бердинген проектиниң соругазы: улустуң аас-чогаалы-биле таныжылганы уламчылаар, тывызыктың тыптып келген тɵɵгүзүн, тургузуунуң онзагайын, аас-чугаага болгаш чогаалга ролюн ажыдар, тывызыктарның хевирлери база уран-чечен аргалары-биле таныштырар, чечен-мерген  чугаалап билиринге ɵɵредир, национал чаңчыл дамчыштыр мɵзү-шынарның үндезиннерин хевирлээр.

Шиитпирлээр айтырыглары: медээ дилээр аргага, ооң кезектеринге, сайгарылгазынга, угаан-медерелиниң чогаадыкчы чоруун кɵргүзеринге ɵɵредир, уругларның сонуургалын проект ажылынче хаара тудар.

Теманың актуалдыы: проектиниң кɵргүзүг-ужур-уткалыг адыры уругларга улустуң  аас-чогаалының, бистиң ɵгбелеривистиң чуртталгазының дугайында  билиин делгемчидеринге дузалаар.

Проектиниң практиктиг угланыышкыны: уруг бүрүзү шинчилекчи, чогаалчы, чурукчу, тоолчу рольга туруптарын шенээри. 

Проект методун бердинген темага ажыглаанының чогумчалыы ɵɵреникчилерниң бот-тускайлаң ажылының чоруп турганы, тема езугаар ажылдың этавын сагып кɵргени, тɵнчү түңнел кɵстүп турары, шинчилел аргалары, чыылда, бɵлүктээшкин, анализ болгаш түңнелин сайгарып кɵргени болуп турар.

Бердинген проектиниң түңнели – тывызыктар ному.  Бердинген проектиниң үргүлчүлээри – неделя.

Проектиниң этаптары:

1. проектче кирери, сактып билип алыры болгаш медээлер чыыры
2. дилээр болгаш практиктиг ажыл
3. экспериментилиг, чогаадыкчы ажыл
4. презентация болгаш ажылдың үнелели, номну тургузары.

ɵɵреникчилер бирги этапта тывызык аас-чогаалдың бичии жанры дээрзин сактыр. Тыва аас-чогаал – чоннуң мерген угаанының бай дээн чажыды. Тывызык- оларның база бир чырык дээн жемчужиназы. Тывызыктың жанры тодарадып чугаалаан чүүлдү тыварын негеп турары-биле ылгалыр. Ынчангаш тывызык угаан-медерел хевирлеттинеринге  улуг үлүг-хуулуг. Тывызыкты тывары бүдүн одуруг чүүлдерни, долгандыр турар делегейниң болуушкуннарын билирин бадыткап турар, кругозорун делгемчидер, хайгаараарынга чаңчыктырар, тып турар чүүлүнче, ону тодарадып чугаалаан сɵзүнче, тыварынга дузалаар үнүнче  кичээнгейин хаара тудар. Уругларны чаа темаже киирип тура, тыва чоннуң амыдыралындан сɵстер кирген кроссвордту тыптырар.

                                                   Т о о л

                                         К а ж ы к

                                            Т  е  в е

                                                Х ы р б а ч а

                                            Б  ы  з а а н ч ы

                                                 С ы г ы т

                                         К а д а к

Ам бо узун дургаар үнүп келген сɵстү номчуп кɵруңерем – ол бистиң чугаавыстың темазы.

Тывызык деп чүү чүвел? Чоннуң тывызыкка хамаарыштыр мындыг чугаазы бар болгай: «Тывызыым дытта, тоолум дошта». Тывызыктың тыптып келген тɵɵгүзүн кɵрээлиңер. Тывызыктар канчап тыптып келгенил?

 ɵɵреникчилер чыып алган медээлериниң дузазы-биле тывызыктың тыптып келгени ɵгбелеривистиң чуртталгазында кончуг нептереңгей болуушкуннар-биле холбашкан - чүвени ойзу –кыйзы чугаалаары. Дайынчы-даа, дипломатчы-даа ажылдарда болгаш хүнүң аар-саар чуртталгада ажыглаттынып турар,чугааның чажыды. Ооң чугулазы хɵй санныг хоруушкуннарда, бурунгу кижиниң чүдүлгезинге хамаарыштыр негеттинип турган.

Чижээ:

Ийиги этапта ɵɵреникчилерни тывызыктар хевирлери-биле таныжар (ном –биле ажыл):

.

Бɵлүк бүрүзүнде ɵɵреникчилер тывызыкты тургузарының онзагайларын бот-боттарынга башкының удуртулгазы-биле таныштырган (ийи кезектии (1 кезээ-тывызык, 2 кезээ-тывары), тодаргай билдингири, аяннажылга, шүлүк хевири. Уран-чечен аргалары …) соонда сайгарылганы кылып, шүлүк чогаалының хуулгаазынын тургускан-тыва чон дугайында түңнелди кылган. Тывызыктар ооң амыдыралын, мɵзү-шынарын, чүге ынаан,чүнү үнелээрин, баштактанып ойнаарын бириндирип турар.Уруглар бажыңынга тывызыктарның хевир бүрүзүн дилеп тывар. Оларны сайгарып кɵргеш, аңгы-аңгы тывызыктарга чаңгыс харыы бооп болур дээрзин билип алганнар. Чаңгыс ол-ла тывызык аңгы-аңгы кылдыр чугаалап турар болган. Оон тывызык бүрүзүге элээн каш харыы бар бооп болур деп билип алганнар. Уруглар чүге ындыын тайылбырлап турар. Бо этапта хɵй медээ дилээр. Номнарда деңнелгелерге тывызыктар бердинген. Уруглар оларны тыпкаш, улуг улустан чүнү чүнүң-биле ынчалдыр деңнеп турарын айтырып, анализтээр. Бо этапта чогаал-биле ажылдап, чогаалчылар номнарындан уруглар тывызыктарны тып, оларны дараазында кичээлде салып турар.

Үш дугаар этапта уруглар

Тып көрүӊерем, уруглар. А. Шоюн

Тывар сен бе? О. Сувакпит

Кым-дыр мен? Л. Чадамба деп чогаалы-биле таныжып,  чаңгыс харыылыг тывызык тургузуп ɵɵренир. Ындыг оюнну кичээлде, класс интинде бар чүүлдерге тывызык тургузуп эрттирер бис. Уруглар башкының сүмелээни ийи хире чечен чугааны номчуп кɵрген. Маңаа бир чүвениң дугайында тодаргай демдектерин чечен-мерген дамчыдып  бижээн чечен чугаалар тывызыктар тургузарынга дузалаар деп түңнелге келген бис. Бодунуң тывызыын шупту деңге тургузарын шенээн бис. Бажыңга чогаадыкчы даалга- тывызык тургузарының онзагайларын болгаш уран-чүүл аргаларын ажыглап тургаш, кандыг-даа темага кижи бүрүзү бодунуң тывызыын кандыг-даа хевирге тургузуп эккээр.

Түңнел этапта ɵɵреникчи бүрүзү бодунуң тывызыын таныштырган.  

Ажылдың үнелелинде ɵɵреникчилер боттары үнелелди бээрин кызытканнар, оон чаңгысклассчылары болгаш башкы үнелелди берген. Түннелди үнелээри –биле тускай критерийлерни ажылдап кылган бис. Критерий бүрүзүнге 1 балл санаттынар. Баллдарының түңү-биле демдээ салдынар.

Түңнел демдээ: 12-15 балл-тергиин эки, 9-11 – эки, 6-9 балл – 3

Сайгарылганың түңнелинде номга бедик баллдар алган тывызыктар шилиттинген. Тывызыктар ному дараазында тургузуглуг болган.

  Чижек кылдыр чогааткан тывызыктар:

1. Деңге чоруур дɵрт алышкы

   Демниг боорда демир чүктээн. (машина)

2. Доруг, шилги ɵңнүг

    Дендии ынак ɵңнүүм. (аът)

3. Теверге-даа, октаарга-даа

    Дештип, чарлып ыглай бербес. (бɵмбүк)

4. Диштиг боорда дыргак эвес,

    Чем чиир боорда шопулак эвес. (серээ)

        Бердинген проектиде ɵɵреникчилерге сүмелээн бодал угаап-бодаттынган, хүлээп алдынган болгаш практиктиг боттаныышкынга четкен. Кичээлдиң чорудуунда олар чогаадыкчы арганың дууржулгазын алган, алган түңнелин таныштырган база анализтээн. Ынчап кээрге, проект методу ɵɵреникчилерниң харылзаалыг болгаш рефлексивтиг билиглериниң, ажылды бодамчалыг организастаар арга-мергежилдериниң сайзыраарынга дузалаар.