Шагаа байырлалынга тураскааткан сценарий «Сагылгалыг ак сут чемим»
методическая разработка (средняя группа)

Барыын-Хемчик кожуунун Кызыл-Мажалык суурнун муниципалдыг

бюджеттиг школа назы четпээн «Чечек» уруглар сады

Шагаа байырлалынга тураскааткан сценарий
«Сагылгалыг  ак  сут  чемим»

Ортумак  болуктун 
кижизидикчи башкызы:

Монге Чаймаа
Кожайовна.

2021 чыл февраль ай

Сагылгалыг  ак  сут  чемим

(ортумак  болукке  Шагаа  байырлалын  эртиреринин  чорудуу)

Сорулгазы:  Ыдыктыг  хундуткелдиг    чемивис сут  дугайында, суттен  кандыг    чемнер  кылырынын  дугайында  билигни  уругларга  дамчыдары;

Улустун  аас  чогаалын  ажыглавышаан, уругларнын  аас- чугаазын  сайзырадыры;

Тыва улустун  хундулээчел, эвилен- ээлдек, сонуургак  эки  чанчылдарга  кижизидер;

Дерилгези: Азырал  дириг-амытаннар  чуруу, сут, суттуг шай, артыш,тос-карак.

Тыва аялга адаа- биле  башкарыкчы уруглар-биле кырган- аванын аалынга келир.

Башкарыкчы:Уруглар! Шагаа байырлалын эртирер аалывыс  чедип келди. Кырган-ава- биле мендилежиилинер.

Уруглар:Амыр- ла Амыр!

Башкарыкчы: Шагаа будуузунде мынчаар мендилежиир, чолукшуур чуве-дир уруглар. (чолукшуурун коргузер). Шагаа байырлалын силернин аалынарга байырлаар дээш келдивис  кырган- авай.

Кырган-ава: Шын кылган- дыр силер уругларым, аалга Шагаа байырлаарга кончуг солун болур чуве, дорже эртип сааданар уругларым. (сандайларга олуруптар).

Башкарыкчы: Ынчаарга Шагаа деп чогум чуну  байырлаар   байырлал чувел уруглар? Шагаа дугайында  кым чугаалай кааптарыл?

Шагаа дээрге тыва чоннун                                    Шагаа дээрге сурээ боктан

Чаагай кузел чанчылы-дыр                                   Арыгланып чарлыры- дыр

Айнын чаазын хуннун эртенин                            Амыр-менди буян- синген

Алгап йорээн байыры-дыр        .   ( Агата)          Чаагай  ыдык  сузуглел-дир.       (Чоргаар-Хаан)

Чылдын солгу эргилдези                                              Эрги чылды удеп тура

Чыккылама кышты солуур                                   Экизин ап айдызаар бис

Чырык чаагай частын бажы                                          Чаа чылды уткуп тура

Шагаа  айы чаа- чыл- дыр (Назын)                      Чаагай кежиксузуглээр бис.   (Эчис).

Башкарыкчы:   Шагаа  хунунде артыжанып арыгланып алыылынар уруглар.

 Кырган- ававыс бисти артыжап бээр-дир.  

Кырган-ава:Шын- дыр уруум, Шагаалап  келген  уругларымны  артыжаайын.

                                                    Аарыг- ажык чагдавазын ,

Айыыл-халап турбас болзун .

Бурган башкы ыдыктап каан,

                                                  Буян Кежии бодаразын !   (Кырган-Ава уругларны артыжаар)

Ыры «Шагаа»

Аалга кирген кижи аяк эрии ызырар

Арга кирген кижи саат дайнаар- дээр болгай, шайдан ижип корунерем уругларым.

Сут дугайында беседа.

Башкарыкчы:Суттуг шай, сут дээрге эн- не хундуткелдиг чемнернин бирээзи (сутту аякка куткаш уругларга коргуспушаан)

-Сут кандыг оннуг-дур уруглар?  (Ак)

-Сутту бис чудеп азырал дириг- амытаннардан саап ижип турар ийик бис?

Уруглар:Инек, ошку, хой.

Башкарыкчы: Олар оолдарын база суду- биле эмзирип остуруп турар.

Сут-биле янзы- буру чемнерн икылып чип турар бис.

- Чуу  деп чемнерни суттен кылыр ийик бис уруглар?

Уруглар:  Суттуг шай, суттуг кашалар, суп молочный,   ааржы, ореме, саржаг, быштак, хойтпак.

Кырган -авай: Шын-дыр,эр- хейлер! Сут дугайында дыка-ла эки  билир ,угаанныг уруглар – дыр ,уругларымнын чараштарын.

Ол чемнерни  ижип,чииривиске  биске кандыг ажыктыг  болурул? Ынчангаш сутту хундулээр, токпес, кежээ бажындан ундуруп болбас.

Шулуктер:

Хуннун ишкеш покпес-даа                             Суруг малды чажымдан

Хундуткелдиг чемивис                                    Суржуп ай деп,оскен мен

Кузел хандыр аартап аар                                  Сутке покпес анай дег

Куш-ле киирер шайывыс.(Ариэлла)               Суттуг шайга ынак мен.(Чинчи-Шуру)

Ыры «Шайывыс»

Салаалар-биле оюн»Матпаадыр»

Шагаа хунунде чуг-ле ырлап, шулуктээр эвес оюн  база ойнаар- дыр уруглар .Салаалар- биле  матпаадырлап ойнаптаалынар.

Оюн «Матпаадыр»

Матпаадыр инек кадарар

Бажы- Курлуг бызаа тудар

Ортаа- Мерген инек саар

Уваа-Шээжен сут хайындырар

Бичии- моомей сут ижер.

Кылбас тутпас ажылы чок

Кежээпейлер алышкылар.                                                      

Башкарыкчы:Чараш сут дугайында ырывысты кырган-ававыска ырлап берээлинер .

Башкарыкчы:Мында дыка- ла шулуктээр уруглар бар дыннаптар бис бе кырган-авай?

Кырган-ава:Дыка- ла чараш ырлаар- дыр силер уругларым, ам шулуктеринерни  база дыннай кааптайын.

Амыр- менди солушкан                                     Шымыраарып  унген  коктен

Аалчымны  хундулеп                                 Шынап  ынчан   сут саан  элбээр

Аяк-шайым  баштады                                 Холу чемзиг аваларнын

Аъжы- чемим салыр мен.(Челээш)           Хойтпаан  ишпээн тыва ховар.(Рийана)

Бистин огге  Шагаа кээрге

Бир-ле дугаар аштаныр  бис

Будуу хунну унупк ээрге

Бар-ла аъш- чем  кылдынар бис.(Дарина)

Ойнаар-Кыс Оюмаа кээр

Чем чивес уругларны, чемин чип аар кылдыр когудугден чугаалап берээлинерем, уруглар.

Когудуг:

Аван-ачан чемненди                      

Акын,угбан база-ла

А сен мында кадыктан

Ам,ам деп кор хензигбей.

Теп-теп кежээкей

Теве сарыын идиин кет

Топ-топ кежээкей

Тонун кет чарашпай.   (Хеп кетпес уругларга). (Айлин)

Опей ыры

Авайымнын оой

Опей ырым оой

Тааланчыын оой

Дыннаалынар оой

Аа судун оой

Эмзиргештин оой

Азырапкаан оой

Авам кужур оой.                                                    

Башкарыкчы :Кырган –ававыс биле шимченгир оюнувустуойнаптар бис бе?

Оюн : «Кажыктар чыыр».

(Кым хойну чыыптарыл, устуу аалдан  ийи уруг ойнаар)

(Алдыы-аалдан ийи уруг ойнаар)

Туннел:- Каяа Шагаалап чордувус уруглар?

- Кырган- ававыс биске суттен чуу-деп чем кылып бергенийик?(Быштак)

Танцы «Огжугеш»

Чуу деп байырлалды байырладывыс?

Туннел:Шагаа, аъштыг-чемниг, найыр-дойлуг.

Улаштыр болуувуске барып шайлаар бис.

Кырган-ава: Силер кээринерге дыкаооруп- тур мен ,чараш шулуктеринер, ырынарны сонуургап дыннадым,дыка-ла солун ойнап хоглеп алдывыс.

Кырган-ава: Шагаалаан уругларымга амданныг чаагай, суттен кылган быштакты белекке  берип тур мен.

Уругларга чиртир.Четтирдивис кырган-авай дыка-ла чаагай быштак кылып бердинер .

Башкарыкчы: Кырган –авайнын оонге,Шагаа хунунде дыка-ла солун ойнап- хогледивис уруглар, кырган- ававыс- биле байырлашкаш , садиивисче чоруулунар.

Кырган-ава :Оруунар  бо ак сут –дег ,ак болзун уругларым –дээш,тос-карак-биле судун чажып,йорээлин чугаалааш байырлажыр.