"Башҡорт халҡының биҙәү ҡулланма сәнғәте" китабы буйлап сәйәхәт
материал

Башҡортостан Республикаһы Иглин районы муниципаль районың муниципаль бюджет дөйөм белем биреү учреждениеһы «Иглин ауылының урта дөйөм белем биреү 5-се мәктәбе»

Өлкән төркөмдә танып белеү үҫеше буйынса дәрес конспекты:

«Башҡорт халҡының биҙәү-ҡулланма сәнғәте» китабы биттәре буйлап сәйәхәт.

                                                                                       Әҙерләне:

Хәжиәхмәтова Г.Ә.

Иглин ауылы, 2023 йыл

Уның темаһы: «Башҡорт халҡының биҙәү-ҡулланма сәнғәте» китабы биттәре буйлап сәйәхәт

Маҡсаты: башҡорт халҡының биҙәү-ҡулланма сәнғәте тураһында белемде системаға һалыу.

Бурыстар: Белем биреү: мәктәпкәсә йәштәге балаларҙа тыуған яҡтың халыҡ биҙәү-ҡулланма сәнғәте тураһында төшөнсәләр тәрбиәләү. Лэпбук китабы тураһында ҡараштарҙы киңәйтеү. Балаларҙың башҡорт орнаментының әһәмиәте тураһында белемдәрен нығытырға. Балаларҙа башҡорт орнаментын ипле һәм матур итеп урынлаштырыу оҫталығын тәрбиәләү. Үҫешеүселәр: үҙ-ара диалог телмәрен үҫтереү. Ижади фекерләүҙе, күҙ алдына килтереү һәләтен үҫтереү. Тиҫтерҙәр һәм өлкәндәр менән берлектәге эшмәкәрлеккә ҡыҙыҡһыныу уятыу.

Тәрбиә биреү: халыҡ мәҙәниәтенә ҡыҙыҡһыныу тәрбиәләү, ил халыҡтарының традициялары менән таныштырыуҙы дауам итеү; халыҡ байрамдарында һәм күңел асыуҙарында ҡатнашыуға ҡыҙыҡһыныу һәм теләк тәрбиәләү. Халыҡ ижадына һөйөү, хеҙмәткә һөйөү тәрбиәләү. Тыуған илгә, Рәсәй территорияһында йәшәүсе төрлө милләт кешеләренә, уларҙың мәҙәни мираҫына ихтирамлы мөнәсәбәт тәрбиәләү.

Материалдар һәм ҡорамалдар: башҡорт милли кейемендәге лэпбук, тирмә, ҡурсаҡтар, тирмәләр өсөн макеттар һәм биҙәктәр, малайҙың һәм ҡыҙҙың һыны, фетрҙан эшләнгән башҡорт милли кейеме, келәм, келәм өсөн биҙәктәр.

Алдан әҙерләнгән эш: башҡорт биҙәктәре менән әйберҙәр, әйберҙәр ҡарау; «Башҡорт биҙәген булдыр», «Келәм төҙө» өҫтәл уйындары; башҡорт әкиәттәрен һәм шиғырҙарын уҡыу; тыуған яҡ тураһында әңгәмәләр ҡороу. Башҡорт милли кейемен ҡарау.

Һүҙлек эше: лэпбук, биҙәк, һарыҡ мөгөҙө, һаҡал, ҡашмау, селтәр, ҡурсаҡтар, түбәтәй, ҡусҡар, бүрек, һарыҡ биҙәге.

ООД йөрөшө:

Тәрбиәсе: Балалар, бөгөн беҙгә ҡунаҡтар килде, әйҙәгеҙ иҫәнләшәйек.

Хәйерле көн һәм хәйерле сәғәттә,

Һеҙҙе сәләмләүебеҙгә шатбыҙ!

Ысын күңелдән ҡаршы алабыҙ

Барыһына ла бәхет теләйбеҙ!

Тәрбиәсе: Балалар, мин бөгөн һеҙгә үҙенсәлекле китап күрһәтергә теләйем. Лэпбук тип атала.  Лэпбук - ул ҡулдан яһалған китап, ул барлыҡ кеҫәләрҙән, конверттарҙан, китаптарҙан тора.

Тәрбиәсеһе: Китап ҙур, үҙенсәлекле ҙурлыҡта. Ул башҡорт биҙәктәре, йәғни орнаменттар менән биҙәлгән. Уның үҙендә нимә булғанын белеү ҡыҙыҡ, сөнки элек-электән китап - мәғлүмәт йөрөтөүсе һәм һаҡлаусы, белем сығанағы. Тап китаптан беҙ күп яңы һәм ҡыҙыҡлы нәмәләр белдек.

Тәрбиәсе: Һеҙгә китап биттәре буйлап сәйәхәт итергә, ихтыяж булһа, эштәрҙе башҡарырға һәм, мотлаҡ, яңы нәмә белергә кәңәш итәм.

Тәрбиәсе: балалар, ә китап ябыҡ, ә уны асыу өсөн асҡыс кәрәк.  Асҡыс алыр өсөн, беҙгә йомаҡ сисергә кәрәк.

Йәбештерелгән, тегелгән,

Ишекһеҙ, ә ябыҡ.

Уны кем аса -

Күп нәмә белер. (Китап)

Тәрбиәсе: Әйҙәгеҙ, китап асылыуын тикшерәйек. (китап асыла)

Тәрбиәсе: Мин һеҙҙе ошо китап биттәрен йөрөп сығырға саҡырам! - Тәүге битте асабыҙ. Беренсе биттә ниндәй күренеште күрәбеҙ? (кейем, костюм). Башҡорт милли кейеме.

Тәрбиәсе: Эйе, был костюмдар. Ләкин костюмдар ғына түгел, ә башҡорт милли костюмдары. Әйҙәгеҙ, башҡорт милли костюмдарын ҡарайыҡ. Был - ҡатын-ҡыҙ костюмы. Егеттәр, халат формаһындағы оҙон кафтан нисек атала? (Күлмәк).

Тәрбиәсе: ҡатын-ҡыҙ күлдәктәрен сағыу атлас таҫмалары, төрлө төҫлө һыҙаттар, аппликацион тегеүҙәр һәм биҙәктәр менән биҙәгәндәр. Күлдәк өҫтөнән көмөш тәңкәләр менән биҙәлгән камзул кейгәндәр. Күкрәккә таға торған бәйләмес кукрэксэ тип атала. Әйҙәгеҙ, күмәкләп күкрәккә таға торған бәйләмәне - ҡукрэксэны ҡабатлайыҡ.

Тәрбиәсе: Рәзилә, әйт әле, күкрәккә таға торған бәйләместең исеме нисек тип атала. (Кукрэксэ) спектаклен ҡараны.

Тәрбиәсе: ҡыҙҙарҙың баштарына көмөш тегелгән бик матур кейемдәр кейгән. Эре тәңкәләр уйым (ҡашмау) тирәләй ҡалҡанға тегелгән. Әйҙәгеҙ бергәләп ҡашмауҙы ҡабатлайыҡ.

Тәрбиәсе: Ярар, әйт әле, ҡатын-ҡыҙҙарҙың баш кейеме нисек атала? (ҡашмау) спектаклен ҡараны.

Тәрбиәсеһе: Дөрөҫ, афарин.

Тәрбиәсе: Ә хәҙер ирҙәр костюмын ҡарап сығайыҡ. Оҙонса күлдәк нимә тип аталған?

Тәрбиәсе: Ранель, оҙонса һаплы күлдәк нисек атала? (Көндөк) спектакле менән сығыш яһаны.

Тәрбиәсе: Дөрөҫ, афарин! Күлдәк өҫтөнән ҡыҫҡа еңһеҙ камзул кейгәндәр.

Тәрбиәсе: Тимерлан, әйт әле, күлдәгең өҫтөнән ирҙәр нимә кейгән? (Камзул).

Тәрбиәсеһе: Дөрөҫ, Тимерлан.  Ирҙәр ыштаны (салбар) шулай атала.

Тәрбиәсе: Дөрөҫ, салбар. Виталина, ирҙәр ыштаны нисек атала? (Салбар).

Тәрбиәсе: Ирҙәр баштарын нимә кейгән?  (Түбәтәй) спектаклен ҡараны. Ә байрамдарҙа бүрек кейгәндәр. Әйҙәгеҙ бергәләп бүрәкте ҡабатлайыҡ.

Тәрбиәсе: Ә хәҙер беҙ һеҙҙең менән «Башҡорт ҡурсаҡтар әҙерләйбеҙ» уйынын (кейем деталдәре исеме менән) уйнаясаҡбыҙ. (Уйын 3-4 тапҡыр уҙғарыла.)

Тәрбиәсеһе: Афариндар, егеттәр. Әйҙәгеҙ, китаптың икенсе битен асайыҡ. Егеттәр, был биттә нимә күреүебеҙҙе ҡарағыҙ. (Юрту).

Тәрбиәсе: Миңә тирмә нимә тиер? (Юрта - башҡорттарҙың торлағы). Тәрбиәсе: Балалар, элек беҙ йәшәгән йорттар юҡ ине. Беләһегеҙме, башҡорттар, бына шундай тирмәләрҙә йәшәнегеҙ. Егеттәр, әйтегеҙ әле, тирмәне нимә менән биҙәгәндәр? (Ютаны орнамент менән биҙәгәндәр).

Тәрбиәсе: Әйҙәгеҙ, беҙҙең орнаменттың биҙәктәре ниндәй булғанын иҫкә төшөрәйек.  (Улар геометрик һәм үҫемлек биҙәге менән биҙәлгән).

Тәрбиәсе: Ә һеҙҙең ҡайһығыҙ был биҙәк нимәнән торғанын әйтер? (Ромб, квадрат, өсмөйөштәрҙән.)

Тәрбиәсе: Ул биҙәк тип аталамы? (Геометрик).

Тәрбиәсе: Ә быныһы нимәнән ғибәрәт? (Көгөшкә оҡшаған япраҡтарҙан, төргәктәрҙән, ҡояшҡа оҡшаған сәскәләрҙән.)

Тәрбиәсе: Нисек атала? (Үҫемлек) спектакле менән сығыш яһай.

Тәрбиәсе: Дөрөҫ, егеттәр. Бөгөн мин һеҙгә уларҙың башҡорт телендә нисек аталыуын һөйләйем. Һарыҡ мөгөҙө орнаменты - киҫәккәр. Әйҙәгеҙ, бергә ҡабатлайыҡ (ҡусҡар).

Тәрбиәсе: Демид, ҡабатла әле, башҡорт телендә бармаҡ бәрәстәренең биҙәге нисек атала? (Һарыҡ тәкәһенең мөгөҙө Күскәр тип атала).

Тәрбиәсе: Балалар, тирмәлә биҙәк элементтары ҡайҙа урынлашҡан? (Биҙәк тирмәнең аҫҡы өлөшөндә, ергә яҡыныраҡ урынлашҡан).

Тәрбиәсе: Хәҙер макеттарҙы һәм һүрәттәрҙе ҡарағыҙ һәм тирмәләрҙең биҙәлгән төҫтәрен (ҡыҙыл, һары, йәшел, ҡара) әйтегеҙ.

Тәрбиәсе: Дөрөҫ, башҡорт халҡы сағыу төҫтәр ярата һәм уларҙы торлағын биҙәү өсөн файҙалана.

Тәрбиәсе: Бына задание. Һеҙҙең өҫтәлдәрегеҙҙә тирмәләр макеттары ята. Тирмәгеҙҙе биҙәктәр менән биҙәү зарур.

Тәрбиәсеһе: Афариндар, егеттәр. Һеҙ заданиены үтәнегеҙ. Һеҙҙе уйнарға саҡырам.

Физкультминутка: Юрта.

Тирмә, түңәрәк йорт (бер урында атлайбыҙ)

Томдың өйөндә булығыҙ! (ҡулға-ҡул тотоношоп)

Йондоҙҙар саҡ ҡайтып етә. (кәүҙәһен һулға - уңға борорға)

Мейескә утын һикерәләр (бер урында һикереү)

Ашап алырға ашыға (ултырғандар)

Ладкалар,ладкалар (усыбыҙға һуғабыҙ)

Түңәрәк йәймә (ҡулдар алда, ҡулдар өҫтәрәк).

Тәрбиәсе: Беҙ һеҙҙең менән китап биттәре буйлап сәйәхәт итеүебеҙҙе дауам итәбеҙ һәм киләһе битте асабыҙ.  Ғәжәп, был биттә башҡорт келәме булырға тейеш. Ләкин ул бер ҙә башҡорт келәменә оҡшамаған.  Келәмдә ниңә етмәй? (Келәмдә бер биҙәк тә юҡ). Тәрбиәсе: Балалар, мин һеҙгә балаҫты башҡорт биҙәктәре менән биҙәргә тәҡдим итәм.

Тәрбиәсе: Балалар, башҡорт келәмен ниндәй биҙәктәр менән биҙәргә мөмкин? (геометрик һәм үҫемлектәр).

Тәрбиәсе: Афариндар, эшкә тотонабыҙ.

Тәрбиәсе: ҡасандыр, күптән инде башҡорттар тирмәгә иҙән, стена һәм эскәмйәләр түшәгән. Бына беҙҙең дә шундай сағыу, матур башҡорт балаҫы килеп сыҡты.

Тәрбиәсе: Рәминә, уртала ниндәй фигура ултыра, әйт? (Баланың яуабы).

Тәрбиәсе: Мө мөйөштәрендә ниндәй фигура тора? (Баланың яуабы).

Тәрбиәсе: Афариндар, барыһы ла фигураларҙы дөрөҫ урынлаштырған.

Тәрбиәсеһе: Афариндар, егеттәр. Эш башҡарылған.

Тәрбиәсе: Балалар, бөгөн беҙҙең ғәҙәти булмаған китап бер нисә сәхифәһен генә һөйләне. Әйҙәгеҙ, лэпбук китабының ниндәй биттәрен асҡанын иҫкә төшөрәйек. Зарина, әйт әле беренсе биттә нимә булды?  (Тәүге биттә башҡорт милли кейемдәре ине).

Тәрбиәсе: Балалар, хәҙер беҙ бындай костюмды көн һайын кейеп йөрөйбөҙмө? (Юҡ, байрамдарҙа ғына).

Тәрбиәсе: Икенсе биттә тағы нимә хаҡында яҙылғанын миңә кем әйтер?

(Китаптың икенсе битендә тирмә тураһында һөйләнем.)

Тәрбиәсе: Эйе, дөрөҫ. Хәҙер беҙ шундай тирмәләрҙә йәшәйбеҙме? (Юҡ). Ә хәҙер беҙ ниндәй өйҙәрҙә йәшәйбеҙ?

Тәрбиәсе: Тирмәне биҙәгәндә башҡорттар ниндәй биҙәктәр менән ҡулланған?

(Башҡорттар тирмәне геометрик биҙәктәр менән биҙәгән).

Тәрбиәсе: Башҡортса һарыҡ мөгөҙө биҙәктәре нисек атала? (Башҡортса һарыҡ мөгөҙө Күскәр тип атала).

Тәрбиәсеһе: Дөрөҫ, ҡусҡар. Әйҙәгеҙ, тағы бер тапҡыр күмәкләшеп киҫәкте ҡабатлайыҡ.

Тәрбиәсе: лэпбук китабының өсөнсө бите беҙгә нимә тураһында һөйләне һуң? (Китаптың өсөнсө битендә беҙгә башҡорт балаҫы тураһында һөйләнем.)

Тәрбиәсе: Дөрөҫ, балаҫты ниндәй биҙәктәр менән биҙәнегеҙ? (Балаларҙың яуаптары).

Тәрбиәсе: балалар, был китаптың ҡыҙыҡлы биттәре күп әле. Алда беҙҙе яңы биттәр, республикабыҙ, башҡорттар, тыуған төйәгебеҙҙең иҫтәлекле урындары тураһында яңы белемдәр көтә.

Тәрбиәсе: Һеҙгә дәрес оҡшанымы? Ә нимә нығыраҡ оҡшаны?

Тәрбиәсе: Бының менән беҙҙең шөғөл тамамланды, әйҙәгеҙ ҡунаҡтарыбыҙға хушлашҡанға тиклем әйтәйек.