Конспект НОД по развитию речи "Кырган-авамнын сагыш-човангыры"
план-конспект занятия по развитию речи

Муниципалдыг автономноуг школа назыны четпээн уруглар албан чери

Чадаана хоорайнын «Хээлер» уруглар сады

Чугаа сайзырадылгазынга ажык кичээл

 конспектизи

Темазы:

Кырган-авамнын сагыш-човангыры

                                                                                                                                               Белектээн башкы: Ондар С.С.

                                                           Темазы: Кырган-авамнын сагыш-човангыры.

Башкынын сорулгазы: Уругларга кырган-ава дугайында хагы билигни чедип алыр байдалды тургузар.

Кичээлдин сорулгазы:

1.Ооредиглиг: Кырган-авазынын дугайында кыска чогаадыгларны чогаатыртып ооредир.

2.Сайзырадыр: Дыл-домаан сала-сайгыдын сайзырадып, шулуктерни ангы-ангы домактарны чугаалатырып,овур-хевирин чурудууру.

3. Кижизидер: Улуг улусту хундулеп билиринге чоок кижилеринге сагыш салыычал ынак болурунга кижизидери.

Кичээлдин дерилгези: ДСО-га кырган-аваларынын чуруктары, уруглар чугаалап турар шулуктер,ангы-ангы оннуг  хол-хаптары, кырган-ава дугайында ыры.

Кичээлдин чорудуу.

-Экии уруглар!

-Экии!

-Шупту бот-боттарывысче коржупкеш хулумзуржуп, чассыжыптаалынарам.

(Уруглар 2-и ийи кылдыр коржупкеш чаактарын суйбажып чассыжыыр)

-Эр-хейлер, ам бисте келген башкылар-биле мендилежиптээлинерем.

-   Алдын хунум,Ак-кок дээрим.

Эжим оорум, башкыларым!

Амыр-ла,амыр!

-Ам шупту кончуг кичээнгейлиг дыннанарам кымнын дугайында кичээлдеп ойнаарывысты тывызыктан тып алыр дыр бис.Кым кончуг угааныг эвес тываалынар.

Могап, шылап турбас,

Манчы,буза,хуужуур дээш,

Кылбас тутпас чувези чок,

Аргыыр, быжар, даараныыр-даа,

Эн-не эргим хундуткелдиг

Эргеленип чассыыр,эргим кижи кымыл ол?

-Эр-хейлер.

Кымнын дугайында тывызык тыптывыс?

-Кырган-ава

-Ам кичээливисте чуну канчаар ужурлуг бис?

-Кырган-ава дугайында чугаалажыр бис.

-Шын дыр эр-хейлер.

-Кырган-ава дээрге кымыл ол?

Шоваа: -Кырган-ава дээрге авамнын авазын ынча дээр.

Алдар:-Авам ачамнын ада-иезин Кырган-ава, кырган-ача дээр.

-Эр хейлер, кончуг шын харыыладынар.Ам шулук-биле кым тодаргай харыылаптарыл?

Алдын:

Авам-биле ачам ийи аваларлыг,ачаларлыг

Кым-даа эвес олар менээ-

Кырган-ава,кырган-ача.

-Эр-хей Алдын.Ам кымнын кырган-авалары барыл? Холун кодурер(Шуптунарда кырган-авалар бар шээй эр-хейлер)

ДСО-га: -Бо кымнын кырган-авазы дыр уруглар? Корунер даан

1. Аюша: -Мээн кырган-авам дыр Мээн кырган-авам адын Кара-Кыс Багдырооловна дээр ол Хээлер садиинде дузалакчы башкы болуп ажылдап чоруур мен кырган-авамга дыка ынак мен кежээнин-не садиктен кырган-авам-биле кады чанып турар мен.
2. Алдар: Мээн кырган-авам адын Намчал Дуптеновна дээр.Ол эмчиде ажылдап чоруур Хайракан суурда чурттап турар. Кырган-авам бажынында инектер бар.Ол пензиязы унерге-ле менээ идик хеп дыка садар.
3. Серен-доржу: Мээн кырган-авам малчын мен дыштаныыр хунерде кырган авам аалынга дузалажып анаа тура мен Аалда кылыр ажылдар хой мен озуп келгеш  кырган авам ышкаш аалдыг болур мен.
4. Аюна: Мен кырган-авам-биле катай чуртап турар мен кырган-авам инектерлиг хунун-не бистерге суттуг шайын хайындырып бээр мен кырган-авамга дыка ынак мен.
5. Атиша: Мээн кырган-авам адын Кларга Шагдыровна дээр.Ол садыгжы мээн кырган-авам хунун-не менээ мороженное садып бээр дыштаныыр хунерде кырган-авамнын садыынга турар мен.

6 Д.о.оске уругларнын кырган-авазынын дугайында уламчылаар.

Ам кырган-авазынын дугайында Буян-Билиг-биле Агиймаанын шулуун дынаалынар.

Мээн ажылым.

Бажын иштин аштап алдым

Бажым дырап чунуп алдым.

Орээлимни агаарлаттым

Огум база илип алдым.

Ажыл шагы доступ калды

Кырган-авм чедип келди.

Ажылымны коруп кааштын,

Чассыдып-ла эгелээр-ле.

-Чунун дугайында шулук чугаалдады уруглар?

-Кырган-авазынын дугайында.

-Шын дыр кежээ борга кырган-авазы канчалган дыр? Амырап, оорээш оглун чассыдып турган.

-Силер Кырган-аваларынарнын чулери силер?

-Уйнуктары.

-Шын дыр уйнуктары шээй силер.

-Ам шупту кончуг дурген кырган-аваларынарнын овур хевирин чуруп коргузуптээлинерем.

( Музыка ырлай бээр уруглар дыка дурген кырган-аваларын чуруп коргузер)

Чурупкан уруглар ханага делгелге ажылын кылып азарлар.

Сула шимчээшкин:

Кырган-авам кежээ

Кыолбас тутпас ажылы чок

Аргыыр,дараар,быжыртыннар

Эн-не кежээ мээн кырган-авам.

1,2,3- 1,2,3.

-Шаандан тура улуг улусту кырган кижилерни канчаар хундулеп чорааныл? Уруглар.

-Улуг улустун мурнундан эртип болбас. Улуг улус чугаалажып турда аразынче киржип чугаалажып болбас. Орукка улуг кижи таваржы бээр болза орукту этиржип бээр.Аар сумкалыг болза кодуржуп бээр. Автобуска местозун чайлап бээр. д.о.о.

-Ток,ток

-Экии уруглар мында кырган-аваларын мактап чугаалап турар уругларны дыннап кааш келдим

Анаа эвес белектерлиг келдим уруглар.

-Чылдын ам кайы уези келирил?

-Чылдын ам удавас кыш келир.

-Шын дыр кыш келир ынчангаш мен силерде холл хаптары аргып экелим уруглар чугле эштерин холуштуруп алдым силерге улеп берейн эштерин тып корунерем.

( Саазындан кезип каан холл хаптарын улеп бээр эштерин уруглар тывар.)

-Силерде кырган-ава кандыг оннуг холл хаптары аргып эккеп берген дир чугаалап корунерем:

Менде сарыг сылдыстарлыг холл хавы аргып берип тир…………д.о.о

-Чаа уруглар эр-хейлер ам оске садикте уругларга аппарып бээр холл хаптарым бар ону чедирип чоруптайн чаа уругларым байырлыг.

-Четтирдивис кырган-авай.

Ам шупту чараш холл хаптарын салгылап кааш бо чураан чуруктарывысты коруп корээлинер кымнын чуруп каан чуруу чараш дыр?

-Менээ Аюшанын чураан чуруу чараш дыр чуге чарашсынып тур сен?

-Чуге дизе сыргалыг кылдыр чуруп каан дыр…….(Шупту уруглар чуруктарже айтып коргузуп чугалаарлар)

-Чаа эр-хейлер ам шупту Шоваанын кырган-авазынын дугайында шулуун дыннаптаалынар.

(Шоваа шулуун чугалаар)

Туннел: Богун кымнын дугайында чугаалаштывыс урглар?

-Кырган-авларывыстын дугайында чугаалашкан бис.

-Улуг улусту канчаар ужурлуг дыр бис?

-Улуг кижилерни кырган-аваларны,кырган-ачаларывысты хундулеп чоруур ужурлуг бис.

-Эр-хейлер кончуг шын дыр.

-Ам бо чураан чуруктарывыс слайдылар-биле чуну кылыр бис?

-Улаштыр альбом, проекти кылыр бис.

-Эр-хейлер кончуг эки ажылдаанынар дээш кырган-ава силерде белек атырып кааш чорупкан дыр уруглар эки ажылдаанынар дээш шанналынар бо дыр шоколадтар.

-Эр-хейлер чаа ам кичээливис тонген дыштанып алынар че.

-Байырлыг.