Разработка музыкального занятия Уран-кыска дуза
план-конспект занятия по музыке (подготовительная группа)

                          АЖЫК КИЧЭЭЛ «Уран-кыска дуза»

Сорулгазы: хогжумнун уш  хевирин  ылгап билиринге ооредир.

1. Ооредиглиг: Дыннаан аялгазынын аянын боттары тодарадып, сайгарып  чугаалап билиринге ооредир.

Ырынын аялгазын шын ырлап тургаш уннернин узун, кысказын  ылгап билиринге ооредир. Ырлап тургаш шын тынып билиринге ооредир.

Хогжум аянынга  таарыштыр сула шимчээшкинни  кылып билиринге ооредир.

Ансамбльге  ритмин сагып тургаш хогжум херекселинге денге  ойнап билиринге ооредир.

2. Кижизидеринин:  эп-найыралдыг, дузааргак болурунга кижижзидер
3. Сайзырадырынын:  янзы-буру ырыларнын  аялгазын  дыннап тургаш уругнун сагыш-човаачал  сеткилин оттурар, бот-тывынгыр чогаадыкчы  талазын сайзырадыр.Уругларнын салаалар

Херек чуулдер: баян,  ог, ойнаар-кыс Уран-кыс, кажаа, мал-маган, проектор, экран, хогжум херекселдери: бубен, металлофон.

Репертуар: «Марш» М. , «Ме-ке-ке» М. С. «

Ажыглаар аргалары:

1. Тайылбыр
2. Коргузуг
3. Практика кырында

                                  Чорудуу:

Уруглар  группаже  марштап кирип кээр, аялга оскерли бээрге долгандыр маннажыр. Аялга тонерге,  уруглар чартык тогериктей туруптарлар. Башкы уругларнын тогериинин мурнунга  иштинге олуруп алгаш, уруглар биле мендилежип ырлаар.

Башкы: Экии, уруглар!(оору ырлаар)

Уруглар: Экии!(куду  бадып ырлаар)

Башкы: Уруглар ам  силерни сандайга  олурарынче чалап тур мен. (уруглар сандайже олуруп алырлар).

Башкы: Уруглар мен силерге шулук тывызык тыптырыптайн, кичээнгейлиг дыннааш харыызын тывар силер, бе?

Уруглар: Ийе

Башкы: Тейи дежик, ишти курттуг. (Ог)

Уруглар: Ог!

Башкы: Дыка шын харыызын тып алдынар, уруглар. Эр-хейлер! Ам бээр коруптээлинерем. Бо  чурукта чуну коруп тур силер, уруглар?

Уруглар: Ог

Башкы: Шын-дыр! Огнун чуруу. Огже аалдап чедер бис бе, уруглар?

Уруглар: Ийе.

Башкы: Уруглар огже аалдап чедерде боттарывысты бичии аъттар кулунчактар деп боданып алгаш, кулунчактар ышкаш шошкуп чорааш чедер бис уруглар.

                      Хогжумнуг-шимчээшкин «Аътчыгаштар»

(ыт ээргени дынналыр). Ээзи  Уран-кыс унуп кээр.

Уран-кыс: Экии, уруглар! Кайыын келдинер? Кандыг херектиг чор, силер?

Башкы: Экии, Уран-кыс! Уруглар сээн оонче аалдап келдивис!

 Уран-кыс: Оо. Кончуг эки болган-дыр. Уруглар мен силерден дуза дилеп тур мен.Бодумда кадарып турарым  ужен шаа малым бар, ол малыны силер биле  мурнуу чукче айдап алгаш хогжумнун уш хевиринге ооренип алыр кузелдиг мен, уруглар. Менээ дузалажып бээр силер, бе?

Уруглар: Ийе

Башкы: Уруглар ,Уран-кыска биле мурнуу чукче  малды айдап алгаш чоруулунарам мурнунда ойнаптаалыынарам, уруглар.

                Дидактиктиг оюн «Уш кит».

Башкы: Бо стол кырында кижи бурузунге уш карточка салып каан мен ол карточкаларны ап алгаш сандайларынарга оожум олуруп алыр силер. Мен силерге дыннаары биле ангы-ангы хевирнин аялгаларын дыннадыр мен, силер ол карточкаларынарда кайы  чурукка дыннаан аялганар тааржыр-дыр ол карточканы кодурер силер. Аялгаларны кичээнгейлиг дыннар силер, уруглар.

Башкы: Хогжумнун уш хевирин тыварынга  оюнга дыка идепкейлиг ойнадынар, уруглар. Эр-хейлер!

Уран-кыс: Бичии дыштанып оюн ойнаптывыс, уруглар. Ам малды айдап алгаш чоруулунар. (ургулар группаны долгандыр кылаштаар)

  Слайд 3: «Ог – хогжумнун бирги хевири» Марш

Башкы: Уруглар  аалда келдивис.  Кымнын аалы чоор? (ыт ээргени дынналыр)

Слайд 4: « Ог - Ээлери»

Ээлери: Экии! Кайыын келдинер? Кандыг херектиг чор силер?  Деп ээлери уруглардан айтырып турар.

Уран-кыс: Сонгу чуктен ундувус, мурнуу чукче бар чор бис. 30 шаа малдыг мен, оларнын дузазы биле хогжумнун 3 хевиринге ооренип алыр кузелдиг мен, а бо уруглар менээ дузалажып чоруур эштерим дир.

Мени хогжумнун бир хевиринге ооредип калынарам акыларым 30 шаа малымнын 10 шаазын силерге айдап бээр мен.

Ээлери: Чаа, ындыг ла болган-дыр. Уран-кыска хогжумнун бир хевирин ооредир мурнунда  уруглар биле оюндан ойнаптар бис бе? Уруглар дыннаар силе рол аялга кандыг аялга-дыр. База ол аялгага кандыг шимчээшкин  кылып болурун чугаалаар силер. Эр-хнйлер!  Уран-кысты Хогжумнун «Марш» деп хевиринге ооредип каар болган-дыр бис.  

Слайд 5«Кит 1 – Марш»

Уран-кыс уруглар-биле марш аялгазынга долгандыр марштап ооренирлер.  

Уран-кыс: Четтирдим, акыларым, хогжумнун  бир хевиринге мени ооредип калдынар. Аазааным малымнын 10 шаа аът малды силерге берейн. (дээш аът малды ангылаар).

Башкы: Уруглар Уран-кыс биле хогжумнун бир хевирин билип ооренип алдывыс. Ам оруувус уламчылап мурнуу чукче чоруулунар.

(долгандыр кылаштааш, стол чанынга кээрлер)

Башкы: Уран-кыс бо столдарда  пазлылар бар,  уруглар биле кады тудуштуруп чуруктардан тургузуп корунерем. Чуу деп  дириг амытаннар бо чуруктарда  чаштына бергенил? Тып салып корунерем.

                              Оюн «Мени тып»

Слайд:6 «2 ог – Ыры»

Башкы: Уруглар, оруувуста ам бир ог таваржып келди. Орукка могаан-шылаан боор силер кирип, ээлери  биле мендилежип  таныжып аалынарам. (ыт ээргени дынналыр)

Ээлери: Экии! Кайыын келдинер? Кайы угже чор силер? Кандыг херектиг чор силер, уруглар?

Уран-кыс: Сонгу чуктен ундувус, мурнуу чукче бар чор бис. 30 шаа малдыг мен, оларнын дузазы биле хогжумнун 3 хевиринге ооренип алыр кузелдиг мен, а бо уруглар менээ дузалажып чоруур эштерим дир.

Мени хогжумнун бир хевиринге ооредип калынарам акыларым 20 шаа малымнын 10 шаазын силерге айдап бээр мен.

Ээлери: Чаа, ындыг ла болган-дыр. Сени бис хогжумнун 3 хевиринин бирээзинге ыры ырлаарынга ооредип каар-дыр бис. Ырлаар мурнунда унунер откут болуру биле ун мергежилин ырлаар бис.

                       «Ун шимчээшкинни» (ажык уннерни «э», «о», «и» уннерни ажыглап тургаш анайнын, инектин, аъттын эдерин оттунуп ырлаар) Ун мергежилинде уруглар шын тынып ооренир, эктин кодурбес, агаарны думчуу биле тынып алгаш, ажык уннерни ырлап турар уеде агаарны аас биле билдинмес кылдыр ундуреринге ооредир.

Башкы: Унувус ам откут тода ырлаарынга белен бис, уруглар. Богун бо огге «Ме-ке-ке» деп ырыны ырлап ооренип алыр бис.

                                 Ыры «Ме-ке-ке»

Уран-кыс: Уруглар, дыка чараш ыры ырлап ооренип алдым силер биле. Ооренип алган ырывысты хогжум херекселдерин ажыглап тургаш аялгазын ырлап ооренип аалынарам.

                       Хогжум херексели биле уделге (элементарное музицирование) ырынын аялгазын шын ырлаар. Чангыстап  1-2 уругну  ырладыр.

Уран-кыс: Четтирдим, акыларым. Силернин дузанар биле хогжумнун 2 дугаар хевиринге ооренип алдым, эштерим уруглар база  менээ дыка эки дузалап турлар. Мени хогжумнун 2 дугаар хевиринге оореткенинер дээш 20 шаа малымнын 10 шаа инектиримни айдап ангылап артырып каар-дыр мен. Байырлыг!

Башкы: Уруглар, солун-дур бе, Уран-кыска дузалажып чоруурга?

Уруглар: Ийе

Башкы: Чаа, ам база оруувус уламчылап  10 шаа малывыс айдап алгаш  чоруулунарам, уруглар. (уруглар малды  Уран-кыс биле айдап алгаш, долгандыр кылаштаарлар)

                              Оюн «Кым канчаар ырлап турарыл?»

Слайд 7: «3 ог – Сам»

Башкы: Уруглар, оруувуста база бир огде келдивис. (ыт ээре бээр)

Ээлери: Экии, уруглар! Кайыын келдинер? Кайы угже чор силер? Кандыг херектиг чор силер?

Уран-кыс: Сонгу чуктен ундувус, мурнуу чукче бар чор бис. 30 шаа малдыг мен, оларнын дузазы биле хогжумнун 3 хевиринге ооренип алыр кузелдиг мен, а бо уруглар менээ дузалажып чоруур эштерим дир.

Мени хогжумнун бир хевиринге ооредип калынарам акыларым 10 шаа малымнын 10 шаазын силерге айдап бээр мен.

Ээлери: Чаа, ындыг ла болган-дыр. Сени бис хогжумнун 3 хевиринин бирээзинге  ооредип каар-дыр бис. А ол дээрге «Сам».

Башкы: Уран-кыска база катап дузалажыылынар уруглар. Чараш самдан самнап ооренип аалынар.

                              Сам « Челер-ой»

Уран-кыс: Силерге четтирдим, акыларым! Эштерим уругларнын дузазы биле  хогжумнун 3 хевирин ооренип алдым.  Силерге 10 шаа ошку-хой малымны артырып каар-дыр мен. Байырлыг! (уруглар биле Уран-кыс долгандыр кылаштаарлар). Уран-кыстын оонге кээрлер.

Слайд 9: «Уран-кыстын оо»

Башкы:  Солун болду бе, уруглар, Уран-кыс биле аян чорук? Уруглар бис Уран-кыс эживиске дузалажып чорааш хогжум каш ангы хевирлиг деп билип алдывыс?

Уруглар: Уш ангы хевирлиг: марш, ыры, сам-танцы.

Слайд 8: Хогжумнун 3 ангы хевири – марш, ыры, танцы»

Уран-кыс: Уруглар , силерге черге чедир могейер дир мен. Мээн сонуургап, билип алыксап турган  эртемимге дузалажып  мени оореткенинер дээш. Оомче кирип силерге аяк-шайдан кудуп курут биле  силерни хундулээйн. База белек кылдыр хендирде  дизип каан ырыларны берип тур мен. Садинерге баргаш ойнаар силер.(уругларга курутту улээр).

Башкы: Уруглар  солун аян-чоруувус моон биле доозулду. Садиивисче чанаалынарам.

Слайд 10: «Уруглар ораны «Белек»»

Башкы: Аян чорукка шупту кичээнгейлиг  идепкейлиг киришкен силер! Эр-хейлер!

                       Кичээл тонген.

                                Бот сайгарылга                    

              Ажык кичээл «Уран-кыска дуза»

Сорулгазы: хогжумнун уш  хевирин  ылгап билиринге ооредир.

1.        Ооредиглиг:  Аялганын аянын боттары тодарадып база дыннаан  хогжум чогаалынын дугайында сайгарып  чугаалап билиринге ооредир.

Уннернин узун, кысказын  ылгап билиринге ооредир.

Ырынын аялгазын шын ырлаарынга ооредир.

Ырлап тургаш шын тынып билиринге ооредир.

Хогжум аянынга  таарыштыр шимчээшкинни  кылып билиринге ооредир.

Ансамбльге  ритмиктиг  база денге  ойнап билиринге ооредир.

2.        Кижизидеринин:  эп-найыралдыг, дузааргак болурунга кижижзидер

3.        Сайзырадырынын:  янзы-буру ырыларнын  аялгазын  дыннап тургаш уругнун сагыш-човаачал  сеткилин оттурар, бот-тывынгыр чогаадыкчы  талазын сайзырадыр.

Херек чуулдер: баян,  ог, ойнаар-кыс Уран-кыс, кажаа, мал-маган, проектор, экран, хогжум херекселдери: бубен, металлофон, ЖК-телевизор, оюнга карточкалар «Уш кит», «хендирде-ыры», чигирсиг курут.

Репертуар: «Марш» М. , «Ме-ке-ке» М. С. «

Методы:

1.        Словесный Чугаа

2.        Наглядный

3.        Практический

Белеткел болуунге ыры кичээлин  ажык кичээлди силерге бараалгаткан мен. Ыры кичээлин кылып алганым   конспект езугаар эттирген мен.Кичээлдин конспектизин ооредилге база хогжум программаларынга  даянгаш кылдынган.

       Кичээлде салдынган сорулгаларны кууседип алыры-биле, янзы-буру аргаларны ажыглаан, уругларга  ооредиглиг, солун  болуру биле   аян чорук хевирлиг кичээлди эттирдим. Тыва улустун тоолу «Уш чуул эртемниг оол»  деп тоолдун  хевиринге даяннып алгаш,  кол маадыр Оскус-оол эвес Уран-кыс  кылдыр чогааткаш, уруглар кичээлдин эгезинде марштап кирип келгеш Уран-кыска ужуражы бээр. Уран-кыс  уруглардан дуза дилээр. Уран-кыстын дуза дилээни уругларнын  сонуургалын, идепкейжи чоруун кодурген. Уран-кыстын малын айдап алгаш, уруглар  оглерге  таваржып, ол оглерге бир-ле   хогжумге хамаарылгалыг даалганы кууседип  турары база солун ооредиглиг  болур. Хогжумнун уш хевирин ылгап билиринге  ол уш хевирни уруглар оглерге киргеш  билип алгаш, кууседип  турар. Уругларнын  сонуургалын, идепкейжи  чоруун  кодурери биле чуруктарны, проекторну  ажыглаан. Уругларнын  боданыр аргазын чедип алыры биле оюнну ойнаткан «Хогжумнун уш китти». Чаа арга дуржулга «элементарное музицирование» кичээлдин кол кезээнде ырыны  ырлап ооренгеш,  бир дугаарында хогжум херекселинин  дузазы биле ырлааш, ийи дугаарында уруглар (бубен, металлофон) дузазы-биле аялгазын боттары  кууседип тургаш ырлап ооренген. Ырынын созун ооренип, катаптап билип алыры база аялгазын хогжум херекселдеринин дузазы-биле боттары  кууседип тургаш доктаадып алырынга дузалыг болган. Эгезинде 1-2 дугаарында  болук ырлаан, 3-4 катап чангыстап,  кезектеп ырлааннар. Кичээлде ангы-ангы композиторларнын чогаалдарын ажыглаан: Ол чогаалдар база ангы-ангы хевирлерлиг болган(марш, ыры, танцы).

          Кичээлде  уруглар даалгаларны  кузелдиг кууседип турганнар Кичээлде уруглар  идепкейлиг  база сонуургалдыг киришкеннер. Оларга  дыка солун болган Уран-кыска дузалажыры база ог бурузунге келгеш даалгалар кууседири:  денге  дески марштап, ыыткыр, откут ырлажып, аялга езугаар сам самнаары. Айтырыгларга кичээнгейлиг харыылап турганнар.

      Кичээлдин кезектеринин харылзаазы  тудуш,  аразында  бир кезектен оске кезекче уругларга таарымчалыг  оскерлип турган.

      Кичээлдин чорудуу салдынган сорулгаларга дугжуп турар, салдынган сорулга куусеттинген.

       Уруглар биле башкынын харылзаазы кичээл  уезинде  бузурелдиг, бот-боттарын билчир, уругларга кичээл солун ооредиглиг болган.

       Уруглар  Уран-кыска дузалааш, чигирсиг курутту чигген, база «хендирде-ырыны» алган, хостуг уезинде ырыны боттары тургузуп ойнаар кылдыр.

       Кичээлдин уези бичии узай берген, чуге дээрге уругларны чангыстап кезектеп ырлатканны биле, база хогжум херекселинге  кезектеп чангыстап ойнатканы-биле.

        Мээн бодалым биле кичээл  таарымчалыг, бот-боттарынга хундуткелдиг, эп-найыралдыг байдалга эрткен. Салдынган сорулга  негелдеге дугжуп турар.        

Муниципальное бюджетное дошкольное образовательное учреждение детский сад «белек» с. Тээли муниципального района «Бай-Тайгинский кожуун РТ»

             АЖЫК КИЧЭЭЛ

            «Уран-кыска дуза»

                                                                                 Хогжум башкызы:

                                                                                    Саая  Ч. К.

                                                2021ч

                                    с. Тээли