"Аван кече" сценарий
методическая разработка на тему

МУНИЦИПАЛЬНОЕ БЮДЖЕТНОЕ ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНОЕ УЧРЕЖДЕНИЕ «ОСНОВНАЯ ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНАЯ ШКОЛА

Д. МАНЯК» МУНИЦИПАЛЬНОГО РАЙОНА КРАСНОКАМСКИЙ РАЙОН РЕСПУБЛИКИ БАШКОРТОСТАН

Мероприятие для РМО учителей родного языка и литературы (марийского)

Подготовила и провела:

Салиева С. С., учитель

 родного языка и литературы (марийского)

 МБОУ ООШ д. Маняк

Маняк 2016 год

Пайрем салам тылат, авай!

Цель: - йоча-влакым аван кечыжлан пöлеклалтше почеламут ден муро-влак дене палдараш;

          - почеламутым сылнын лудын моштымым вияҥдаш;

          - авам йöраташ, пагалаш тудлан полшен шогаш кумылаҥдаш;

  - порылыклан да ужын-шижын мошташ туныкташ.

Пайремлан кўлеш материал: компьютер, экран, проектор, презентаций, магнитофон, «Йоча муро» диск, доскаште йоча-влакын «Аваемын йöратыме пеледышыже» сўрет-выставка.

Пайремын эртымыже

Классым сылнын сöрастарыме. Ӱдыр –рвезе-влак доска ончыко лектыт. 

Марий сем йоҥга.

      1-ше вўдышö. Салам лийже, шергакан уна-влак, йöратыме авана, кована, шўжарна, да туныктышына-влак.

     2-шо вўдышö. Таче мемнан школыштына эн мотор, эн йöратыме, эн сай пайрем.

     1-ше вўдышö. Тиде кечын ме нунылан эн поро деч поро мутым ойлена,                     чыла сайым гына тыланена.

    2-шо вўдышö. Эн поро мутым ушыш налын,

                                        Уло кумылын саламлена.

                                        Тазалыкым, пиалым, порылыкым,

                                        Шўдö ийлан тыланена.

1-ше вўдышö.

        Тачысе пайремнам Галина Рыбакован возымо сылне почеламутшо  дене тўҥалме шуэш.  

Ава – могае ныжылге шомак.

Ава – эн первый ойлымо мутем…

Ме тиде мутым эреак шыман

Каласена, чон кумылнам пыштен.

Ава шўм-чон ок йўкшö нигунам,

Эреак шошо семын пеледеш.

Да кече гае шокшыж ден мемнам –

Кеч-куш она кай – порын леведеш.

2 вўдышö.

        «Ава» деч шерге мут тÿняште уло мо? Уке, очыни, вет кажне айдемылан илышым ава пöлекла. Санденак, авам моктен, поэт, писатель, композитор, мурызо-влак чапле деч чапле почеламутым, оҥай ойлымашым, повестьым, сылне деч сылне мурым возат.

                               Семён Вишневскийын «Ава» почеламутшым

                                  6,7-ше класслаште тунемше-влак ойлат.

1-ше йоча. Пеш шонго ма, я самырык, илалше,

Марла ойла, рушла, я татарла,

Ава дечын сай ен уке тÿняште,

Мылам эн шерге тудо кеч-кунам.

2-шо йоча. Кунам да кушто муат тыгай вес еным,

Кö тыйын шÿмыш кечыла шынен?

 Ава ыштен, ава куштен айдемым,

 Шке чонжым, вÿржым тыланет пуэн.

3-шо йоча. Кеч-кö тый лий: поэт, я академик,

Я школышко гына эше коштат.

Эн сылне шошо кече дене веле

 Аван шинчам танастарен кертат.

4-ше йоча. Черланенат – ава огеш юватыл,

Кеч тул-вÿд вошт, но тый декет толеш.

Омет денат пеш лÿдын помыжалтат гын,

Аватын лÿмжö пеленет лиеш.

5-ше йоча. Ава мемнан тÿняште эн тыматле,

Эн йытыра, мошта мемнам аклен.

Арам мо калык шочмо-кушмо мландым

Ава лÿм дене курымлан лÿмден.

1 вўдышö.

 Кажне айдеме, «ава» шомакым колын, шинчаончылныжо шке йöратыме аважын чурийжым ужеш, шыма йўкшым колеш. Вет тиде айдеме мемнам шочын вочшо изи падыраш гыч тўҥалын ончыклык корным ойырен налше айдеме мартен ончен кушта.        

Тўняште кажне айдемын шке шочмо аваже уло. Тудо мыланна эн чот шерге, эн лишыл, эн поро.  Аван шўмжö кече гай ырыкта.   Мемнам тудо эре чамана. Мемнан верч азаплана. Ава кечыйол гаяк шокшо кумылан, канде кава гаяк волгыдо шинчан улеш. Туддеч мотор нигöат уке.

«Ава – икте, кече – икте», - арам огыл марий калык тыге ойла.

Айста меат ава нерген икмыняр калыкмутым шарналтена. Слайдыште калыкмут-влакын мутыштым шалатен пуалтын, нуным чумыраш кÿлеш.

1. Ава – кава.
2. Ава кумыл пушкыдо.
3. Ава деч ласка иктат уке.
4. Ава деч сай нигö уке.
5. Ава мутым колышт да шÿмешет пыште.
6. Аважым колыштдымо туткарыш логалеш.
7. Ава кумыл кече дечат шокшо, мамык дечат пушкыдо.

-А ынде муро пöлек.

Аделина Батаеван  «Вашлийына, авай» мурыжым

 Байрашева Виолетта ден Яковлев Юлиан мурат.

2 вўдышö.

Тачысе пайремнам Аван кечыжлан пöлеклена. Аван шуктымо пашажым аклен, ўдырамаш-авам пагален, тўнямбалне Аван кечыжым палемдаш тўҥалыныт.

1-ше вўдышö.

Вожшо тудын акрет Грецийыш наҥгая. Эше 1600 ийыште шошым, мланде иланыме жапыште, рушарнян грек-влак юмо-влакын авашт Реен пайремжым эртареныт.

 2-шо вўдышö.

Российыште Аван кечыже пайремым президент Б.Н.Ельцинын 1998 ий 30 январьысе пунчалже почеш ноябрьын пытартыш рушарнянже пайремлаш палемдыме. Историйыште тидын деч волгыдырак пайремым, очыни, муашат ок лий.

Тўнямбалсе моло пайрем-влак дене таҥастарымаште Аван кечыже эше пеш самырык улеш.  Тиде кечын ик икшыват, лийже кеч самырык, кеч суремаш тўҥалше ўпан, аважым шарналтыде да саламлыде ок код.

2-шо вўдышö. Мемнан йоча-влак коклаште южыжо шке аваж нерген презентацийым ямдылен. Айста пырля ончалына.

                          Йоча-влак шке презентацийыштым ончыктат.

1-ше вўдышö. Ава! Эн шерге мут тўняште

                                    Шинчасортала тыйым аралем.

                                    Кава – икте, мландат кажнын - икте,

                                    Тыяк улат эн шерге айдемем.

2-шо вўдышö. Пашаче мўкш гай йўдшö-кече,

                                     Пеш эр кынелын, лым лийде тыршет.

                                     От пале канышым, йочат гын черле,

                                     Моштет куаныш ойгым савырен.

1-ше вўдышö. Авай, палем, пеш йöсö южгунамже

                                    Тыйын чонетлан, от ойло кеч шке.

                                    Но пале иктым: тыйын ойго – мыйын ойго,

                                    Пырля ме кертына чыла сеҥен.

2-шо вўдышö. Мый кажне кечын уло шўм-чонем ден

                                    Йодам тазалыкым, перкем, авай.

                                    Вуем савем тылат мый мланде марте!

                                    Тау, авай, тўняште улметлан.

        «Авием» мурым Байрашева Инесса ден Тойкиева Виолетта мурат.

             1-ше вўдышö. Шергакан мыланем аваем,

                                    Шочмо-кушмо мотор

                                                                   вер-шöрем

                                    Кундемемым моткоч йöратем,

                                    Курым дене пелед шого,

                                                                       мландем!

 2-шо вўдышö. Пасула, чодыра, ший эҥер,

                                     Ал сынан ўжара, поро эр!

                                     Тауштем ты тўняш

                                                                     шочмемлан,

                                      Савем вуйым шўмбел

                                                                        авамлан.

1-ше вўдышö. Кеч-кöланат шке аваже эн шерге, эн поро, эн ласка кумылан. Икшыве чон эре ава деке шупшеш. Тудо вурсен налеш гынат, йöратен вурса, чаманен колта. Тиддеч поро, ныжыл айдемым от му.

2- шо вўдышö.  Аваем, тый шокшо кече гае

                                      Эр кынелын, ончалат мемнам

                                      Йўдымат шонен киет, от мале,

                                      Ӱмыр мучко ырыктет шўмнам.

                                             «Мутланымаш» мыскара сынан сценке.

                             Кутлугалямов Евгений ден Калиев Сергей модын ончыктат.

          1 - ше вўдышö. Муренат йочам годым

                                      Мылам сылне мурым,

                                      Ончыкет öндал шинчын,

                                      Мыняр вўчкенат!

                                      Южгунам пеленет

                                      Налынат мыйым нурыш,

                                     «Йол ўмбаке

                                      Кунам шогалат?» - йодынат.

2 – шо вўдышö. Мылам маньыч:

                                       «Вашке, уныкам, чапат дене

                                        Моло дене пырля

                                       Тыят школыш пырткет.

                                       Луд книгам, сай тунем,

                                       Лият пўсö айдеме –

                                       Мыламат, шонгыеҥлан,

                                       Куаным кондет».

                                  «Йомакышке корно» мурым

                      изирак класслаште тунемше-влак мурат

1 - ше вўдышö. Пеш мотор пайремна волгалт толын,

                                      Шыже жап мыланна пöлеклен.

                                      Ӱдырамаш, шыргыжал йывырталын,

                                      Саламлем пагален, чот аклен!

          2 – шо вўдышö. Эн мотор пайремна волгалт толын,

                                       Илышат тыланда верч сöрал.

                                       Пайремат ўдырамашлан лўмдалтын,

                                       Саламлен, мый кузе ом мурал?!

                                                Марла куштымашым

                Байрашева Виолетта ден Садыков Вячеслав кушталтат.

1-ше вўдышö.  Аван шокшо кидше, тудын чон порылыкшо – мо эше тылеч шергыже уло?! Изи йоча, модшыжла, парняшкыже шырпакым пурта гын, шортын-шортын, сусыр парням шуялта, ава дек куржеш. Тудыжо поро кидше, ласка шомакше дене эмла. Эрдене пушкыдо вакшыште мален кия, ава койко воктеке толын шогалешат, нимучашдымын куанен, икшывыжым йöратен онча, вара шыма кидше дене вуй гыч ниялта.

2 –шо вўдышö. Ава мемнан тўняште эн тыматле,

                                      Эн йытыра, мошта мемнам аклен.

                                      Арам мо калык шочмо-кушмо мландым

                                      Ава лўм дене курымлан лўмден.

                                                Сценке «Кок комбо».

                              Изирак класслаште тунемше-влак ончыктат.

1 – ше вўдышö.

Ава - илышыште эн пагалыме, эн шерге. Тудын деч лишылрак да шергырак нимат уке. Кажне ава, икшывым шочыктымек, тудын ончыкылыкшо верч шкем чаманыде тырша, порылык шўлышеш кушта. Ава йочам илаш туныкта.

          2 – шо вўдышö. 

Калыкын уш-акыл поянлыкше дене шындаралтше шочмо йылмылан кумыланда. Тудо ньогажлан вий-куатым пуа, курымашлык поянлык-влакым умылаш полша. Айста, меат шке аванам нигунамат огына мондо, огына орло, эре чаманаш, йöраташ, перегаш тўҥалына.

Зинаида Ермакован «Пайрем салам тылат, авай!» почеламутым каласыме шуэш. Каласкален пуа Шамиев Демьян.

Авай! Тылат мый поро мутым

Кунам, ом шарне, первый ойленам.

Ом шарне мый, кузе вием погалын,

Пöрт мучко первый ошкыл колтенам.

Шым ий теммеке, ужатальыч школыш,

«Тыршен тунем!» -тыгане сугынет,

Шочшетын ойго-тиде тыйын ойго,

Куан шочшетын-тыйын куанет.

      1-ше вўдышö. Тачысе пайремна мучашке шуэш. Поро деч поро мутым каласена.

                2-шо вўдышö. Пайрем кече дене саламлена, уло шўм-чон ден тыланена.

                1-ше вўдышö. Эр кечым куанен вашлийза, кужу-кужу ўмыран лийза.

                2-шо вўдышö. Пöртда тич пиал озаланыже. Кажне кече куан дене  

        эрталже.

     1-ше вўдышö. Кораҥын кайже ойгат, куан дене темже ўмырдат.

    2-шо вўдышö. Шўм шокшыдам ида йомдаре,

                                        Лийже эн поро кумылда.

     1-ше вўдышö. Мом шонеда, чыла шукталтше,

                                         Сылнештын толжо илышда.

    2-шо вўдышö. Тый улат кече гай,

                                         Йöраталме авай.

                                         Пеленем тый лият -

                                         Чонемлан лиеш сай

                                                Йоча-влак аваштлан пöлекым кучыктат.