Лингвистический кросс.

   Цель: - тунемше–влакын шинчымашыштым да моштымашыштым терген    

              лекташ;

1. проблемный  ситуцийым ышташ;
2. творческий шÿлышым вияндаш;
3. йылмын поянлыкшым шымлаш ,кумылыштым лукташ.

Оборудований: ямдылыме картычке - влак

Урок эртарыме йöн: урок – викторина.

Класс: 5 - 6

Эртарыме жап:45мин-1шагат

Дисциплина: марий йылме.

                                   Паша радам.

I. Туныктышын мутшо.

Викториныште 3 команде модеш. Лÿмым, эмблемым, лозунгым  ончычак ямдылат. Болельщик  (полышкалыше)  - влакым ямдылаш.

                                 Икымше турнир.

        I. СТАРТ

Вудышо: Крослан ямде улыда!

        Карандашда пÿсö мо?

        Йодышан кугезына

        Йодыш - влакым ямдыла.

        I-ше вариант.

                       1. Ь знакым чын шындыза, умылтарыза.

                        куртн_ö                        лагер_

                        Коз_модем_нск           вын_ем

                        Арн_я                           имн_е

                        вын_ык                        имн_ым.

                       2. Ъ знакым чын шындыза, умылтарыза.

                         ад_ютант                    ÿдыр_ен

                         обез_ян                       Куэр_ял

                         при_емник                  Пу_ял

                         пор_ен                         под_езд.

                      3. Ъ,Ь палым чын шындыза, умылтарыза.

                      Ор_ел                        с_езд

                      Кресан_ык                кÿртн_ыгорно

                      Кон_юх                     парн_я

                      Тор_ял                       тÿрл_ö

        II. СТАРТ

               Э але Е?

                          Ку_                                  ч_рле

        А_родром                       шу_

        Шу_м                             ру_м

        Шу_ем                            ку_м

        Я але А

        Парн_                           шол_ш

        Сÿ_н                             омыю_

        лем                               пырн_

        оде_л                           таз_

        Ю але ЙУ

        жгунам                  л_вык

        л                            н_мырий

        омый_а                 н_слаш

        параш_т               _ж

        III. СТАРТ

             Кроссын  йодмо знак

                               Ончыко чыма вашкен!

        Но туддечын ончыч

        Уш, шинча да мыскара.

        I-ше вариант.

            Знакым чын шындыза.

                                                    «Обращений»

а) Ме ковай кудалына.  б) Ала – молан омем ок шу ачай.  

в) Авай, йöраталме авай, кузе мый тыйым йöратем.

        II-шо вариант.

        «Вияш ой»

а) «Миша, мом тый ыштет?! – ÿдыр кычкырале.

б)  Ончылно кайыше пелештыш: «Корно, корно, куш тый нангает».

        «Да, тудо тыште лийын», - мане Степан.

        III-шо вариант.

                                               «Предложений»

а) Мардеж писе тунале да тугак вашке тораш чымалте.

б) Мардеж веле огыл тÿнале, но йÿрат ведра гай оптале.

в) Чыла вере пычкемыш лие: уремыштат, кевытыштат,пöртыштат.

                                      Кокымшо турнир.

                               Уш-акылетым пудраташ йодам,

                               Вет тыште тыйын вий-куат.

                               Шинчымашетым лук вашке-

                               Уке гын, йоршынак кодат.

                                               Блиц - турнир                                   

        Вашке вашмутым пу.

                                                 I-ше вариант.

1. I  марий  писатель-пионер. (С.Г. Чавайн)
2. Эн весела ен, кö порт леведышыште ила? (Карлсон)
3. Кÿ курыкыш кöм тоеныт? (Чумбулат.)
4. «Ото» почеломутын авторжо? (С.Чавайн)
5. Пу рвезе, йомак гыч герой? (Буратино)
6. Озан олам сенен налмаште могай марий герой полшен? (Акпарс)

        II-шо  вариант.

        Ик мут дене вашеште.

1. Поход годым каналташ шичмаш? (Привал)
2. Алфавитын 1 букваже? ( «А» )
3. Сонарлаш, кол кучаш, чодырам руаш  кушто ок лий? (Заповедник)
4. Кутыраш кид дене полшымаш?  (Мимика)
5. Энерым тÿналтышыже? (Има)
6. Ече  дене лÿйкалыме  вашпижмаш? (Биатлон)

        III. Вариант.

         Кö тиде?

1. Кö шке калыкшым, шочмо элжым йöрата? (Патриот)
2. Оркестрын вуйлатышыже? (Дирижер)
3. Вузыш пурышо? (Абитуриент)
4. Театрлан возышо писатель? (Драматург)
5. Знамям нангайыше? (Знаменосец)
6. Пырля пашам ыштыше? (Коллега)

        Кумшо турнир.

        Кö шукырак мутым муэш.

КУРТНЬЫГОРНО.

ор,корно,ур,он,нур,тор,курго,рок,…

                                 Нылымше турнир.

             I-ше вариант.

        Чын мут мучашым шынде.

                    Уремышт_                           урокышт_                  

        Олыкышт_                          пöртышт_

        Кÿтÿшт_                             курыкышт_.

        II-шо вариант.

        Падеж дене вашталтыза.

        Тудо шке

        III-шо вариант.

        Чын ударенийым шындыза.

        Туныктышо                        гармоньчо

        мöнгыжö                            мöнгыжö

        ÿстелтореш                           кÿртньыгорно.

                                                Визымше турнир.

        I-ше вариант.

        Йонылышым тöрлыза.

Йÿр – влак тÿрлö улыт .Вич ен каят. Мый школыш каена.

        II-шо вариант.

  Лум – влак лумыт.Классыште лучко йоча-влак шинчат. Мый мöнгышкö миенна.        

        III-шо вариант.

  Шуко ен – влак погыненыт. Ий-влакым погем. Мый вашкенна.

                 ФИНИШ.

Цель:

1. М. Шкетанын «Мичун уке ачажат» ойлымаш почеш тунеммым иктешлымаш.
2. .художник – влакын суретышт дене палдараш, ожнысо илыш нерген шинчымашым пуаш.
3. Суретым лудмо в навыкым вияндаш, йоча – влакын кутырымо йылмыштым лывырташ.

Уроклан материал.

     1. Сурет – влак: Н. Богданов - Бельский «У дверей школы»

        В.Г.Петров «Тройка»

        В.С. Баюскин «Детство прежде».

     2. М.Шкетанын «Мичун уке ачажат» ойлымаш.

     3. Денисова Т. «Яндар, яндар..» калыкмуро.

                 Паша радам.

I. Туныктышын мутшо.

  Ме тендан дене М.Шкетанын «Мичун уке ачажат» ойлымашыжым лончылен  лекна. Тулык йочан орлыкшым пален налынна: Мичун ачаже сарыш каен. Тушеч ок портыл…

 Изи Мичу чылт шкетын кодеш. Ко чамана Мичум? Ко тудым арала, осал деч авыра? Ала Мичун оралтыжым поген налаш точышо Курий? Ала ен ончылно нюслен шортшо Курий вате? Ниго чаманыше уке. Мыняр кылмаш, пасу покшел каван йымалне коляла пургед логалын…  Пеш неле лийын ожно

      йочан илышыже!

I. Суретче.

            Йоча ожнысо орлыкан илышыже суретче – влакымат тургыжландара. Нунат шке суретышт гоч уло калыклан ойлат: «Уке, ынже лий тетла тыгай неле илыш!» Теве Н.Богданов – Бельскийын «У дверей школы» суретшым ончална.

          План.

1. Ком те тушто ужыда?
2. Молан кучызо рвезе моло йоча – влак дене пырля парт коклаште ок

шинче?

3. Рвезын тунемаш шонен шочымыжым художник кузе  ончыкта?
4. Автор кучызым чаманен мо?
5. Тиде сурет гоч художник мом каласынеже.

  Ынде В.С.Баюскинын «Детство прежде» пашажым ончална.

1. Мо эн  ончычак шинчалан перна?
2. Йоча – влакык орлыкышт кушеч коеш?
3. Молан нуно шулыкан улыт?
4. Художник мом каласаш шонен?

А теве В. Петровын «тройка» суретше. Вудым нангайыше кум йочам пуйто пийышт кумыландаш точа. Йол йымалне торштылын, уло йукын опталта гын, ала – йоча-влак куанат, шона. Эртен кайыше корныенат йоча – влакым чаманен: неле издерым курыкыш нолташ полша. Но корно эше кужу.

     Вашке мо нине йоча – влаклан пиал шыргыжеш!

     Муро аланыштат неле илыш нерген муаш лиеш.  (Денисован калык мурыжо «Яндар, яндар..)

      М/п  «Ожнысо илыш нерген мом пален нальым» изирак ойлымашым возен налаш.

Мо? Кушто? Кунам?

Урокын цельже:

1. Йоча – влакын шинчымашыштым да моштымашыштым терген лекташ.
2. Проблемный ситуаций дене пашам эртарымаш.
3. Ушписылыкыштым вияндаш.
4. Творческий шулышым вияндаш.

Оборудований:  Марий Эл карте.

Урок эртарыме йон:  урок-викторина

Класс:  7-8

Дисциплина:  марий йылме, ИКН.

        I.ТУР

              ШОЧМО КУНДЕМЫМ КУЗЕ ПАЛЕТ?

          Блиц – турнир      

7 класс.

1. Марий республикын могай область да республике воктен границыже эрта?

   (Нижегородский область, Киров, Чуваший, Татарий.)

2. Марий талешке кече?  (26 апрель 1556 ий.)

3. МАО шочмо кечыже. ( 4 ноябрь 1920 ий)

4. Кунам Козьмодемьянск шочын? ( 1583ий )

5. I марий съезд могай олаште лийын? (Пуро)

6. Эн самырык ола  (1974 ий,  Звенигово)

8 класс.

1.Эн тошто ола? (Козьмодемьянск)

2. Йошкар-Олан икымше лумжо? (Царевококшайск)

3. Марий тиште кече?  (10 декабрь 1775 ий.)

4. Марий калыкын 1-ше съездше кунам лийын?  (1917 ий)

5. Театрлан М.Шетанын лумжым кунам пуэныт?  (1948 ий)

6. МАО республикыш кунам вончен?  (1936 ий)

                           II ТУР.

                          ТАЛЕ ЙЫЛМЫЗЕ - ВЛАК.

              Ко писырак.        

1.Член да ойлымаш ужаш шот дене лончылаш.

Йоча-влак чыланат ош тувырым чиеныт, ош кайыкла куштылгын вер гыч верыш куржталыт.

2. Мут-влакым состав щот дене лончылыза, умылтарыза.

КАЙЫШЕТЛА,   ПАРТЫШТЫЖЕ,   ЭНЫРВОШТЫРЕТШЫЛАН

3. Предложенийым пуымо мутла гыч шоныза.

ШЕМ,   КЕЧА,  ПЫЛ,  ШЫНАЛЫК,  СЕМЫН,  КУШКЕДАЛШЕ,  ВЕЛНЕ,  ЧОДЫРА,  А,  УМБАЛНЕ,  ШЫРГЫЖЕШ,  УГЫЧ,  КЕЧЕ,  УМБАЛНЕ,  ВУЙ.

(  Вуй умбалне кече угыч шыргыжеш, а умбалне, чодыра велне, кушкедалтше шыналык семын шем пыл кеча).

4.Морфологически лончылаш.

   Чыланат

5.Падеж дене вашталтыза

Мый шке

6.Куэмалтше ойсавыртышым  умбакыже шуйыза.

    Шке мурыжымак….(мура)

   Чонжо йол таганыш…  (волен кайыш)

    Утен каен…  (воштылеш)

   Тареш пурышо…  (агытан)

7. Синонимым муза.

Чевер –( йытыра,  мотор,  чечен,  чапле,  сорале,  сылне,  чесле, яжо,  ямле,  чонеш пижше.)

8. Знакым чын шындыза.

Ен толынат пура да тудым веселан ончалыт.

        III ТУР.

        Тале литератор.

        8 класс.

1. Первый марий  профессиональный поэт (С.Г.Чавайн)
2. М.Шкетанын фамилийже (Майоров)
3. эн самырык поэт? (Олык Ипай)
4. Первый марий газет?   ( «Война увер»)
5. Пуртусым моктышо писатель (А. Мичурин-Азмекейн)
6. А Волковын шочмо ялже?  ( Тошто Крешын)

        7 класс.

1. Марий литературын пионерже?  (С.Г. Чавайн)
2. Икымше Совет Ушем Герой нерген «Чолга шудыр» повестьым ко возен

          (Дим.Орай).

3 .Степанов Ипатий Степановичын литературный псевдонимже? (Олык Ипай)

4. С.Г.Чавайнын корныжым ешыж гыч ко шуйдарен? (Эргыже Юрий)

4. «Марий Эл» газетын эн  ончычсо лумжо? («Йошкар кече»)
5. Шабдар Осыпын шочмо ялже? (Изи Лужалу)

        IV ТУР.

Уш - кылетым пудырате.

Могай произведений гыч ужаш.

7 класслан.

    Сенымаш? Война пытен? Ура-а-а?  Салтак казарме мукш омартала ызга. Ызга тудо, ола ден ял деч пеш тораште лийын гынат, путынь совет калыкын куанле шумыштыжо ызга.

        ( В. Юнсерн «Атаманыч»)

8 класс.

  Айдеме чонышт уке. Еным ала – кузе игылтмыштымат огыт шинче. Эх, удырем, ачат салтаклан  ок кае  ыле гын, тый  тыге от иле ыле.

        ( С.П. Чавайн «Акпатыр»)

                                                 5 тур.

Ко шукырак мутым шонен муэш.

КОРШУНОВЛАН.

Ор,  шун,  ур, шур, тур, ак,рун,шурно,рок,…