"Мин татарча сөйләшәм"
проект на тему

“Мин татарча сөйләшәм!” чарасы.

Максатлар: 

1. Түбән Кама шәһәре яшьләрендә татар телен тирәнтен өйрәнүгә кызыксыну уяту.

   Шәһәр мохитендә татар теленең кулланыш даирәсен киңәйтү, шәһәрдә

   яңа   татар мәдәнияте формалаштыру эшендә ярдәм итү.

     2.  Татар телендә аралашу күнекмәләрен үстерү;

     3. Татар теленә,мәдәниятенә , тарихыбызның үткәненә һәм  бүгенгесенә мәхәббәт тәрбияләү.

Катнашалар:  «Аерым  фәннәрне тирәнтен өйрәнүче 26 нчы гомуми урта белем бирү мәктәбе”муниципаль бюджет гомуми  белем бирү учреждениесе укучылары, укытучылар, кунаклар,  шәһәр яшьләре.

Катнашучылар саны: 400ләп  кеше

Үткәрү урыны: Түбән Кама шәһәре,  “Шатлык” сәүдә үзәге

Үткәрү вакыты: 10 апрель,  2015 нче ел.

Бәйрәмнең сценарие

Беренче укучы:

                 Исәнмесез, саумысыз, дип

                 Бүген сезгә эндәшәм.

                  Барыгыз да ишетегез-

                  Мин  татарча сөйләшәм.

Икенче укучы:

                 Саумысыгыз, хәерле көн!

                  Диеп сезгә эндәшәм!

                  Бәйрәмебезнең исеме

                 “Мин татарча сөйләшәм!”

Алып баручы:

Хəерле көн, кадерле дуслар!

Барчагызга:

Яшегезгə, картыгызга,

Олыгызга, кечегезгə,

Хезмəт сөйгəн,

Эштə уңган,

Җыр җырларга,

Көй көйлəргə

Оста булган барыгызга

Кайнар сәлам!

Татар теле, мәдәнияте киләчәгенә битараф булмаучыларның барсын да“Мин татарча сөйләшәм!”  акция чараларында актив катнашырга чакырабыз!

 Әйе, без татарча сөйләшәбез ,чөнки телебез-  матур,моңлы , күпьеллык  тарихлы тел.

Бары тик үз көчебез белән генә туган телебезне саклап кала алабыз, милләтебезнең бүгенге торышы гына түгел, аның киләчәге дә безгә бәйле.

Кыскасы: “Без татарча сөйләшәбез!”

Музыкаль өлеш.

“ Мин яратам сине, Татарстан” җыры яңгырый, Илшат Набиуллин башкара.

Беренче укучы:

Без – татарлар!

Татар исемен без

Горур йөртə торган бер халык.

Без – татарлар!

Шулай диеп белə

Безне бөтен дөнья иллəре,

Икенче укучы:

     Без – татарлар!

     Батыр халык дигəн

      Зур даныбыз əле сүнмəде.

     Без -  татарлар!

     Шушы исем белəн

      Жирдə яшəү үзе бер бəхет.

Өченче укучы:

Без – татарлар:

Болгар татарлары,

Себер татарлары,

Нугай татарлары,

Крəшен татарлары.,

Тагын бик күп, бик күп татарлар,

Яшибез без жирдə

Бар халыклар белəн гөрлəшеп!  

Музыкаль өлеш.

“ Туган як” җыры яңгырый,  Семина Анастасия башкара.

Алып баручы:

Алып баручы:

Яз килде. Ул үзе белән кояшлы җылы көннәр, кошлар, челтерәп аккан гөрләвекләр тавышы алып килде. 

Яз Җиңү бәйрәмен алып килде!

Җиңү көне! Халкыбыз  бу  зур бәйрәмне быел  70  нче тапкыр бәйрәм итә.

Безнең ветераннарыбыз, безгә Җиңү таңы бүләк иткән каһарманнар-

бүгенге көннең ак яулыклы әбиләре, түбәтәйле мөлаем бабайлары, дәһшәтле сугыш чорында япь-яшь егет-кызлар булганнар. Алар ул елларның авырлыгын үз җилкәләрендә татып, ил өчен, Җиңү өчен бар көчләрен биргәннәр, сынатмаганнар! Ветераннарыбызның батырлыгы ,фидакарь хезмәтләре  алдында баш иябез!

Рәхмәт Сезгә,ветераннар!  Илебез күгенең 70 ел буена аяз булуы белән без сезгә бурычлы. Озын гомер, тыныч көннәр насыйп булсын барыгызга да!

Сибгатуллин  Илдар  Ф. Кәримнең “Илем өчен”,

Мәһдиев  Шамил  Р.Вәлиевның “Мәхәббәт һәм нәфрәт” шигырьләрен  сөйлиләр.

Алып баручы:

Татар теле минем, туган телем,
Саклый аны батыр милләтем.
Әби-бабам теле,
Ата-анам теле,
Күңелем тулы аңа хөрмәтем

Музыкаль өлеш.

“Солдатта булган диләр” җыры яңгырый,  Гәрәев Әмир башкара.

Алып баручы:

“Заман миңа “ югарыга мен” дип,

 Ике канат биреп үстерде.

Канатымның берсе – татар теле,

Икенчесе – бөек рус теле...”

Татарстанда ике дәүләт теле: рус   һәм татар телләре, шуңа күрә без рәхәтләнеп ике телдә дә сөйләшәбез,аралашып яшибез.

“Мин татарча сөйләшәм!” акциясе - татар телен популярлаштыруның

иң үзенчәлекле һәм халыкта зур кызыксыну уяткан чараларының берсе..

                                 Тел кешене дус итә,

                         Бер – беренә беркетә.

                         Бел, дустым , син рус телен

                         Һәм онытма үз телең!

 Без барыбызда  Туган  илебезнең, туган җиребезнең  иң матур, кояшлы кочагында - Татарстанда яшибез!

Музыкаль өлеш.

“Кояшлы ил ” җыры яңгырый, Кариева Аделина башкара.

                                        Беренче укучы:

                                    Дөньяда иң - иң матур тел –

                                    Ул минем туган телем

                                    Дөньяда иң - иң матур ил –

                                    Ул минем туган илем.

                                            Икенче укучы:

Туган илебез, туган ягыбыз,  су коенган инешләре , җиләкле аланнары, урман – кырлары.  эчеп туймаслык сулы чишмәләре белән бай .

                                           Өченче укучы:    

Без шул табигатьтә яшибез. Без барыбыз да - табигать балалары. Яшел урманнарның шавы, чишмәләрнең челтерәп агышы, елга – күлләрнең сихри зәңгәрлеге күңелләргә сихәт бирә.

Музыкаль өлеш.

“Яшьлегем чишмәләре” җыры яңгырый, 9 нчы А сыйныфы укучысы Назырова Алинә  башкара.

Алып баручы:

Татар теле –ЮНЕСКО тарафыннан бөтендөнья халыкара аралашу теле дип саналган 14 телнең берсе. Бу – туган телебез белән горурланырлык мөһим фактор.

Туган тел! Һәркем өчен дә газиз сүз бу. Чөнки иң кадерле, бернәрсә белән дә алыштырып  булмый торган “әни”, “әти”,”әби”, “бабай” сүзләрен башлап туган телдә әйтәбез. Туган  җирнең якынлыгын, Ватанның газизлеген без туган тел ярдәмендә тойганбыз һәм һәрдаим тоеп яшибез ,шуңа күрә дә

 әни-әтиләребезгә, әби-бабайларыбызга бик рәхмәтлебез!

         Музыкаль өлеш.

“Рәхмәтлемен ходаема” җыры . Башкара 10 нчыА сыйныфы укучысы Әхмәтшина Айгөл

Беренче укучы:

Һәр халык өчен  үз  туган теле  кадерле һәм газиз . Ә безнең өчен,билгеле, татар теле , чөнки без − татар балалары, татар яшьләре. Безнең телебез татарча ачылган, без татарча бишек көйләре, әкиятләр тыңлап үскәнбез. Шуның өчен дә ул безгә бик якын.

                            Ана телем − туган телем!
                           Безнең туган телебез – җырдай моңлы татар теле.

Икенче укучы:

                           Татар теле минем, туган телем,
                           Бәхетем ул, сүнмәс шатлыгым.
                           Шул тел белән уйлыйм,
                           Шул тел белән җырлыйм,
                           Тоям аның һәрчак сафлыгын.

                             Музыкаль өлеш.

        “Бәхеттә – шатлыкта” җыры .9 нчы Б сыйныфы укучысы  Зарипова Ләйсән башкара.

                                     Алып баручы:

Татар теле – зур үсешкә ирешкән әдәби тел, фәнни, фәлсәфи, техника теле. Югыйсә ул дөньякүләм әһәмияткә ия булган тел итеп саналмас та иде.

                                 Татар теле минем, туган телем,
                                 Изгелекләр тулы бу телдә.
                                 Аны якын күреп,
                                 Сөйләшүдән сөеп,
                                 Тыя алмый мине беркем дә.

 Тел турында бик күп мәкальләр һәм әйтемнәр бар. Сез тел турында нинди мәкальләр һәм әйтемнәр беләсез?( Мәкальнең башы әйтелә,ә ахырын  шәһәрдәшләр дәвам итәләр. Мәсәлән,егет кешегә...; кем эшләми,...;иле барның... һ.б.)

“Тәрҗемәче” уены

Туган тел! Һәркем өчен газиз бу. Чөнки тел – тормыш чыганагы, белем чишмәсе. Тел ул зур бер кибет кебек, анда һәркем үзенә ни дә булса таба.

Блиц-сораулар бирү.
 

1. Муса Җәлил? (шагыйрь.)
2. Түбән Кама? (шәһәр.)
3. Бәлеш? (ашамлык.)
4. Чыпчык? (кош.)
5. Дүрт? (сан.)
6. "Бишле"? (билге.)
7. Күлмәк? (кием.)
8. Салават Фәтхетдинов? (җырчы.)
9. Сыер? (йорт хайваны.)
10. Алма? (җиләк-җимеш.)
11. Шалкан? (яшелчә.)
12. Каен? (агач.)
13. Идел? (елга.)
14. Татарстан?( республика.)
15. Яңа ел? (бәйрәм.)

                          Татар теле минем, туган телем,
                         Сөйләшүе рәхәт ул телдә.
                                        Шул тел белән көйлим...
                                        Шул тел белән сөйлим
                                        Милләттәшем булган һәркемгә

                                      Музыкаль өлеш.

          “Алга таба” җыры яңгырый, Назырова Алина башкара.

                                      Алып баручы:

                              Үз халкыннын килəчəген

                              Үткəнен, бүгенгесен

                               Кайгысының, шатлыгының

                              Зурлыгын белер өчен

                              Зыялы булу өчен

                              Туган телне сөю кирəк

                              Туган телне белү кирəк.

                                          Музыкаль өлеш.

                “Туган тел” җыры яңгырый, Әхмәтшина Айгөл башкара.

                                          Алып баручы:

                              ... Җирне саклап кала алмабыз,

                                  Дуслашмаган килеш без.

                                   Шуңа күрә барыбыз да,

                                  Дус булырга тиеш без.

                                   Без яшибез бер үк җирдә,

                                   Без – күршеләр,

                                   Без, әйдәгез, дуслар булыйк,

                                   Без – кешеләр.

                                  Үскәчтен дә дошман булмыйк

                                   Беребез дә.

                                   “Дуслык” сүзе булсын безнең

                                   Телебездә, - дип язган  танылган шагыйре Роберт Миңнуллин.

                                             Музыкаль өлеш.

                         “Чын дустым” җыры яңгырый, Назырова Алинә башкара.

                                             Алып баручы:

                                       Анам теле – теллəр теле,

                                              Миллəтемнең бердəн бере.

                                       Син булганга без дə исəн,

                                       Син булганга без дə тере.

                                       Татар теле – анам теле,

                                       Иң борынгы бабам теле,

                                       Буыннардан – буыннарга

                                       Күчеп килгəн заман теле.

Кадерле дуслар! Үз телебездә – татар телебездә сөйләшик, аралашыйк!

Чөнки .....

                                Бөтен өмет, бөтен көч кемдә –БЕЗДӘ!!!!

                                БЕЗДӘ – яңа гасыр яшьләрендә!!!!

                                   Музыкаль өлеш.

“Халкыма” җыры яңгырый,  Илшат Нәбиуллин башкара.

                                     Алып баручы:

             Сау  булыгыз! Киләсе очрашуларга кадәр!

 Татар телен,үз телебезне  яратып,  туган  телебездә аралашып, бер-беребез белән дус яшик!   Туган  шәһәребезнең  данын Республикада  гына түгел, ә Рәсәй күләмендә  яңгыратыйк!

                                    Без булдырабыз!

Кушымта №1

• - «Су анасы» әкиятен  кем язган?
• Татарстанның Президенты кем? (ФИО)
• Түбән Камада татарча аталган урам исемнәрен әйтегез.
• Бу шагыйрь “Моабит дәфтәрләре” авторы.

Кем ул?

• Татарстан Дәүләт гимнының музыкасын кем язган?
• Түбән Камада татар  драма театры бармы?

Ул кайда урнашкан?  Кем исемен йөртә?

• Нинди чәчәк исемнәрен татарча әйтә аласыз?

• Ил сүзе белән башланган ир-ат исемнәрен әйтегез.(Илһам, Илшат, Илнур...)
• Парлап килгән ир-ат һәм хатын-кыз исемнәрен әйтегез.(Камил–Камилә...)
• Түбән Камада нинди күренекле татар шәхесләренә һәйкәл куелган?
• Шатлык сүзе татарча ничек була?
• Түбән Камада татар исемнәре белән аталган нинди кибетләр бар? Алар ничек тәрҗемә ителә?
• Татарстанның Дәүләт гербында нинди җанвар сурәтләнгән?
• 26нчы апрель кайсы бөек шагыйрьнең туган көне?
• Җан сүзенә беткән нинди ир-ат исемнәрен беләсез? (Рәхимҗан, Салихҗан...)
• Тәрҗемәне дәвам итегез:

Идел – Волга; Кама – Чулман; Вятка – Нократ; 

• Чәчәк исемнәре белән аталган хатын-кызлар исемнәрен әйтегез.
• Бөек татар шагыйре Габдулла Тукайның туган авылы кайсы?

а)Кушлавыч?    б) Кырлай?

• Түбән Камада Мүса Җәлил һәйкәле кайда куелган?
• Татарстан Дәүләт флагында нинди төсләр бар? (яшел, ак, кызыл)
• “Шүрәле” әкиятен кем язган?

• Түбән Каманың бер урамы Бакый Урманче исемен йөртә. Бакый Урманче кем булган? (рәссам, сынчы)
• Дәвам итегез:

И, туган тел, и матур тел. Әткәм-әнкәмнең теле

Дөньяда күп нәрсә белдем, син туган тел аркылы

• Тәрҗемәне дәвам итегез:

Сосна – нарат; елка – чыршы; усак – осина; каен –береза; черемуха – шомырт; рябина –миләш;

подорожник – бака яфрагы; кычыткан –крапива;

• Тынычлык урамы русча ничек була?

Кушымта №2

Мәкальләрне дәвам итегез:

• Берәүнең яңасыннан үзеңнең искең... нинди? (яхшы).
• Аш белән атканга таш белән... нишләмә? (атма).
• Көн саен майлы...   нәрсә?(ботка) булмый.
• Май ботканы .... нишләмәс? (бозмас).
• Ач кешенең ачуы...  нинди? (яман)

    Мәкальләрне дәвам итегез:

• Ашаган белмәс,...  кем белер?(тураган белер).
• Ашап туймаганны.... нишләмәссең? (ялап туймассың).
• Чиләгенә күрә...  нәрсәсе?(капкачы), капкасына күрә тактасы.
• Килсәм кунак, китсәм... ерак.                  
• Кем арбасына утырсаң, шуның... (җырын җырларсың).

Мәкальләрне дәвам итегез:

• Агач күрке - яфрак, адәм күрке –нәрсә? (чүпрәк).
• Киемеңә карап каршы алалар,... акылыңа карап озаталар
• Еракка куйсаң, якыннан...(нишләрсең?) алырсың. 
• Былтыр кысканга быел... нишләмиләр? (кычкырмыйлар).
• Җәй көне чанаңны, кыш көне ...нәрсәңне?(арбаңны) әзерләп куй. 

Исәнмесез! Без бүген “Мин татарча сөйләшәм” дигән акция үткәрәбез. Сезгә сораулар бирергә буламы?....Рәхим итегез!................................................................

   Рәхмәт! Сау булыгыз!

Кушымта №3

Сораулар:   “Мин татарча сөйләшәм..”

1. Габдулла Тукай кем ул?

Габдулла Тукай - татар халкының бөек шагыйре.

2. Муса Җәлил турында нәрсәләр беләсез?

Муса Җәлил – герой шагыйрь. Ул Бөек Ватан сугышында катнаша. Әсирлеккә эләгә. Анда фашистларга каршы шигырьләр яза. Муса Җәлилне фашистлар җәзалап үтерәләр.

3. Безнең шәһәрнең татарча исеме ничек? (Түбән Кама)
4. Кама елгасы татарча ничек? (Чулман)
5. Бөек Ватан сугышында катнашкан язучыларны беләсезме?

Абдулла Алиш, Фатих Кәрим, Муса Җәлил, ...

6. “Шатлык” кибетенең русчасы ничек? (Радость)
7. Улица Мира татарча ничек була? (Тынычлык)
8. Татар гербында нәрсә сурәтләнгән? (Ак барс)
9. Татар гимнының авторы кем? (Рөстәм Яхин)
10.  Татар флагында нинди төсләр бар? (яшел, ак, кызыл)
11.  Бөек Ватан сугышында фашистларны җиңүгә быел ничә ел була? (җитмеш ел)
12.  Татарча нинди кибет исемнәре беләсез? (Бәхетле, Чаллы икмәге, Шатлык)
13.  Татарча нинди урам исемнәре беләсез? (Ямьле, Сөембикә, Чулман, )
14.  Сөембикә урамы  кем исемен йөртә?

Сөембикә Казан ханлыгының ханбикәсе. Казан шәһәрендә ул манара төзеткән. Шуңа ул Сөембикә манарасы дип атала.

Кушымта №4

Мәкальләрне дәвам ит:

1. Кем эшләми, ...
2. Аз сөйлә, ...
3. Ике уйла, ...
4. Эше юкның ...
5. Җәй эшләсәң, ...
6. Язгы көн ...
7. Сәламәт тәндә сәламәт ...
8. Сәламәтлек – зур ...
9. Саф һава ...
10.  Үз халкын сөймәгән башка ...
11.  Олы кешенең сүзен ...
12.  Китап – белем ...
13.  Уку – энә белән ...
14.  Язның бер көне ...
15. Әдәп башы - ...
16.  Әдәпле бул - ...
17. Ил эче – алтын

Бер эшлә; күп эшлә; шул ашамый; ел туйдыра; кыш ашарсың; ашы юк; тәнгә дәва; акыл; байлык; халыкны да сөймәс; кое казу; чишмәсе; ел туйдыра; матур гадәт; бишек; халык яратыр; бүлдермә.

Кушымта №5

                                    Табышмаклар.

1. Аяксыз – кулсыз капка ача.
2. Җәй буе ял иттеләр, кыш тәпиләп киттеләр.
3. Борынсыз чыпчык боз тишә.
4. Җир өстендә ак мамык.
5. Агач түгел – яфраклы, тун түгел – тегелгән, кеше түгел -  сөйли.
6. Җәй дә, кыш та бер төстә.
7. Җәй шакылдый бу чүкеч,

Кыш шакылдый бу чүкеч,

Ничек чыдый бу чүкеч?

8. Җәй киенә, кыш чишенә.

1. Җил.  2. Чаңгы. 3. Тамчы. 4. Кар. 5. Китап. 6. Чыршы. 7. Тукран. 8. Агач.

Кушымта №6

Здравствуйте! – Исәнмесез!

Привет! – Сәлам!

Доброе утро! – Хәерле  иртә!

Добрый день! -  Хәерле  көн!

Добрый вечер! – Хәерле  кич!

Очень рад вас (тебя) видеть. –

 Сезне (сине) күрүемә бик шатмын.

Как вы живёте? – Сез ничек яшисез?

Как дела? – Хәлләрегез ничек?

Как ваше здоровье? – Сәламәтлегегез ничек?

Как вы себя чувствуете? – Сезнең хәлегез ничек?

Хорошо – яхшы

Прекрасно – бик яхшы

Нормально – уртача

Спасибо! – Рәхмәт!

Будьте здоровы! – Сәламәт булыгыз!

Что нового? – Нинди яңалыклар бар?

Счастливого пути! – Хәерле юл!

Вы сегодня очень красивы! –

Сез бүген бик матур!

Добро пожаловать! – Рәхим итегез!

Приятного аппетита! – Ашыгыз тәмле булсын!

Поздравляю вас! – Сезне котлыйм (тәбрик итәм)!

Поздравляю с днем рождения! –

Туган көнең белән котлыйм!

Будьте счастливы! – Бәхетле булыгыз!

Примите  мои  наилучшие  пожелания! –

Минем  иң изге теләкләрне кабул  итегез!