Технологтуг карта: Кылыг сөзнүң болуушкун налонениезиниң келир үези
методическая разработка (6 класс)

Башкының ажыл чорудулгазының сорулгазы

Өөредир:болуушкун налонениезиниң келир үезин уругларга билиндирип, кожумактарының шын бижиирин өөредир;

Кижизидер: күш-ажылга ынак болурунга кижизидер;

Сайзырадыр: уругларның аас болгаш бижимел чугаазынга кылыг сөзнүң болуушкун налонениезиниң келир үезин болгаш кожумактарын ажыглаарынга чаңчыктырары;

Кичээлдиң хевири

Чаа тема тайылбыры.

Чедип алыр түӊнелдер

1. Эртем талазы-биле (дыл): уругларның чаа билиглерни чедип алырының янзы-бүрү аргаларын ажыглап, теориялыг билиглерни амыдырал-биле холбап өөренип алыр;
2. Метапредметные (эртемнер талазы-биле чедип алыр түӊнелдер): номда дыңнадыгларны шын тып база ажыглап билири; бодунуң бодалын база өскениң сүмезин ылгап, ол дээш туржуп билири;
3. Бот-хуузунда чедип алыр түӊнелдер: эки өөренир болгаш өөредилгеже чүткүлүн оттурар.

Ажыглаар методтар, аргалар болгаш өөредилгениң хевири

1.Беседа;

2.Хайгаарал методу;

3.Анализ, синтез;

4. Бөлүк болгаш бот-тускайлаң ажылдаары.

Дерилгези

1. Тыва дылдың 6 класс ному;

2. Мультимедиа дериг-херексели, сюжеттиг чурук.

Кол билиишкиннер

Кылыг сөзнүң болуушкун налонениезиниң келир үези, ооң кожумактары.

Кичээлдиң

кезектери

Башкының ажыл-чорудулгазы

Өөредир болгаш сайзырадыр кезектер. Мергежилгелер болгаш онаалгалар

Өөреникчиниң ажыл-чорудулгазы

Башкы биле өөреникчиниң харылзаа чорударының хевири

Чедип алыр чаӊчылдар, билиглер, мергежилдер

Хынаарының хевири

1

2

3

4

5

6

I. Өөредилге

ажыл- чорудулгазынга туружу (мотивация).

Өөреникчилерни кичээлге белеткээри. Сагыш-сеткил талазы-биле кичээлге белеткел.

Экии, уруглар! Олуруп алынар. Бо хүн кым кичээлге келбээнил?

Класстың болгаш өөреникчилерниң кичээлге белеткелин хынааш, журнал аайы-биле өөреникчилерни демдеглээр.

Мендилежир. Өөреникчи башкы-биле харылзааны тудар, кичээнгейлиг дыӊнаар, кичээлге белен болур.

Ажылчын олуттарын белеткээр.

Ɵөреникчилерниң кичээлге белеткелин хынаар.

1.Бот-тускайлаң чедип алыр түңнелдер.

Өөредилгеге хамаарылгазы экижидери;

2.Медереп билир түңнели: (познавательный) кандыг-ла бир чаа чүүлдү билип алыр деп сорулга тургустунуп кээри.

3.Кылып чорудуп тура чедип алыр түңнели: (регулятивный) бот-боттарының канчалдыр ажылдаарын баш удур боданып алыр.

Аас-биле ажыл.

II. Катаптаашкын.

Ооң мурнунда өөренген чүүлдерин катаптавышаан амгы билиг-биле харылзаштырып оларны чаа билигге ажыглаары.

-Эрткен  кичээлде чүнүң дугайында өөренген ийик бис?

- Болуушкун наклонениези деп чул?

(Херек кырында болган, бооп турар азы болур кылдыныгны илередир).

-Болуушкун налонениезиниң эрткен үезиниң кожумактары кандыг?

(-ды (-ди, -ду, -дү; -ты, -ти, -ту, -тү))

- А амгы үениң кожумактары кандыг? (–п тур (-п чор, -п олур, -п чыдыр) )

Түңнел: Ынчангаш эрткен кичээлдерниң болуушкун наклонениезинге хамааржыр үелерни болгаш кожумактарны катаптап алдывыс.

Башкыны кичээнгейлиг дыңнаар, айтырыгларга харыылаар,

Башкы бүдүн класс-биле ажылдаар, өөреникчилер башкының айтырыгларынга харыы бээр болгаш өөренген темазынга билиин катаптаары.

1.Медереп билир түңнели: (познавательный) кандыг-ла бир чаа чүүлдү билип алыр деп сорулга тургустунуп кээри.

2.Кылып чорудуп тура чедип алыр түңнели: (регулятивный) бот-боттарының канчалдыр ажылдаарын баш удур боданып алыр.

3.Харылзажылга талазы-биле түңнели: (коммуникативный) бөлүү-биле ажылдап, бодалдар солчуру, кады ажылдап турар эштериниң илередип турар бодалынга каттыжып азы чөшпээрешпейн турарын бадыткап, үнелел бээри.

Аас-биле ажыл.

III.

Чаа тема тайылбыры.

Чаа тема тайылбырының ажылын чоргузар;

1. башкының сөзү;

Самбырага болуушкун наклонениезиниң үелеринге сөстер бижээш, ону өөреникчилерге номчудуп, тургузуг талазы-биле сайгартып, чаа өөренир теманы боттары тыварын оралдажыр. Самбырада сөстерниң үелерин уругларда тодараттырар: чугаалады, чугаалап тур, чугаалаар.

(Чугалаар деп турар сөстүң үезнге даянгаш уруларга кичээлдиң темазын тыптырар:

- кандыг кожумактың дузазы-биле тургустунган?

- кандыг үени көргүзүп турар?)

- Ынчангаш дараазында өөренир темавыстың ады кандыг боор-дыр, уруглар?

Уруглар: «Кылыг сөзнүң болуушкун налонениезиниң келир үези».

- Эрес-хейлер, бөгүнгү ай-хүннү бижээш, кичээливистиң темазын бижип алыңар «Кылыг сөзнүң болуушкун налонениезиниң келир үези». 

Бɵгүн кичээлде мээң-биле кады эптиг-демниг ажылдаарынче силерни кыйгырып тур мен. Кичээнгейиңерни экранче  углаптаалыңар, уруглар.

(Чаа теманының тайылбырын чорудар).

- Болуушкун налонениезиниң келир үези дээрге чугааның соонда болур кылдыныгны илередир үе болур.

- Сактып алыңар, кылыг сөзүнүң наклонениелериниң аразындан чүгле болуушкун наклонениези үелерге, саннарга болгаш арыннарга өскерлир. Болуушкун наклонениезинден өске наклонениелер үелерге өскерилбес.

Башкыны кичээнгейлиг дыңнаар. Номда дүрумнерни номчуур.

Бот-тускайлаң болгаш бөлүк аайы-биле ажылдаар

1.Бот-тускайлаң чедип алыр түңнелдер.

Чаа билиглерни чедип алыр.

2. Медереп билир түңнели: (познавательный) а) Башкының тайылбырындан болгаш эштериниң харыыларындан херек  медээни шиңгээдип ап, оларны чурум аайы-биле системажыдар.

б) Дыңнап болгаш бижип ора, херек медээни тодарадыр.

3.Таарыштырар түңнел.

а) Чугула херек кылып чорудар ажылдарны плааннаар.

б) Кылган частырыгларын эскерип билири.

4.Харылзажыр түңнел.

Билдинмейн барган таварылгаларда айтырыглар салып өөренири.

Бижимел ажылдар.

IV. Сула шимчээшкин.

Шылай бердим,могай бердим

Аткаар, ишкээр шимчениили

Арыннарже корушкеш,

Ажылывыс уламчылаал.

V.

Быжыглаашкын.

1. Ном-биле ажыл.

Онаалгазы: 1. Мергежилге 231 арын 120 (бижимел болгаш самбырага ).

2.Мергежилге 231 арын 121 (аас -биле)

2. Чурук-биле ажыл

«Кежээ кижи мактадыр, чалгаа кижи бактадыр»

Онаалга1: айтырыгларга харыылаар:

-чурукта чүнү көруп тур силер?

-чурукта кандыг үени көргузкен дыр?

-үлегер домактың утказы кандыгыл?

-чурукка хамаарыштыр оон өске кандыг үлегер домактар билир силер?

-Ынчангаш, уруглар, силер база күш-ажылга эрес кежээ болуп, ада-иелериңерге база өскелерге-даа дуза кадарындан ойталавайн чоруңар.

Онаалга 2: Чурукка болгаш үлегер домакка даянып, кылыг сөзнүң болуушкун налонениезиниң келир үезин ажыглап тургаш 5-6 домактан чогаадыр.

Чижек даяныр сөстер: суглаар, ажылдаар, кадарар, шевер, күштүг, демниг.

Түңнел: Бо хүн бис «Кылыг сөзнүң болуушкун налонениезиниң келир үезин өөренип, ооң кожумактарын шын бижиирин билип алган бис.  

Бижимел-биле күүседир.

Бот-тускайлаң болгаш бөлүк аайы-биле ажылдаар

1.Бот-тускайлаң чедип алыр түңнелдер.

Чаа билиглерни чедип алыр.

2.Медереп билир түңнели: (познавательный) Дыңнап болгаш бижип ора, херек медээни тодарадыр.

3. Таарыштырар түңнел.

Кылган частырыгларын эскерип билири.

4.Харылзажыр түңнел.

Билдинмейн барган таварылгаларда айтырыглар салып өөренири.

Аас биле бижимел ажылдар.

VI. Рефлексия

(түңнел).

1.Демдектер салыр.

2. Онаалга бээр:

Дүрүмнерни катаптаар. Мергежилге 236 арын 122.

3.Түңнел беседа.

- Бо кичээлде чүнү билип алдыңар?

-Бо кичээлдиң кайы кезээн сонуургадыңар?

- Чүнү чедир билип албадыңар?

Кичээлдиң сорулгазынга дүүштүр чедип алган чедиишкиннерге даянып алгаш, беседаны чорудар.

Бажыынга онаалгазын күүседир.

Шупту ажылдаар

1. Медереп-билип тургаш чедип алыр түңнелдер. Эштериниң харыызын дыӊнап тургаш, бодунуң билииниң чедер четпестерин тодарадыр. 2.Таарыштырар түңнел. Бергедээшкиннерни тодарадып, частырыгларын эдип, бодунуң ажылынга үнелел бээр.

Аас-биле ажыл