Къоста æмæ Лермонтов
план-конспект

«Къоста æмæ Лермонтов»

«Къоста нæ лæугæ хох, нæ цæугæ мæсыг».

(М.Ю. Лермонтов и Коста).

«Лермонтов барджынгей бацыд

ирон адæмы поэтикон дунемæ.

Как сладкую песню отчизны моей,

Люблю я Кавказ».

М. Лермонтов.

Цæгъды музыкæ. Скъоладзау дзуры .

Ныббар мын, кæд - иу дæм мæ зарæг

Кæуæгау фæкæса мыййаг.

Кæй зæрдæ нæ агуры хъарæг,уый зарæд иæхи фæндиаг.

Ӕз дзыллæйæ къаддæр куы дарин.

Куы бафидин искуы мæ хæс, уæд афта æнкъардæй нæ зарин,

Нæ хъуысид мæ кæуын хъæлæс...

Ахуыргсенсег.

Нæ ирон литературæйы æртивта стъалы Хетагкаты Леуаны фырт Къоста махæн у нæ лæугæ хох , нæ цæугæ мæсыг. Къоста... Ӕрмæстдæр æй йæ номæй хонынц Иры дзыллæ Леуаны фырты. Ирон лæгæн ацы ном йæ чысылæй йæ амæлæты бонмæ тырысайау цæуы йæ разæй. Ӕрмæстдæр ын йæ ном куы фехъусæм, уæддæр ирдæй сысты цæстыты раз. Иæ цард æгасæй дæр йæ дзыллæйы сæрвæлтау чи радта, уыцы арфæйаг Къостайы цардæгас сурæт. Дзыллæтæ хурыскастау кæмæ фенхъæлмæ кæсынц, фидæныл сæ чи æууæндын кодта, тыхст сахат йæ адæмæн ныфсы æмæ хъаруйы мæсыг чи уыд, уыцы Къостайыл сæххæст 150 азы. Изе райгуырæн бон бирж адæм æрæмбырд ацы аз Нары земæ, зæгъæн ис, уый у æнæхъæн дунейы бæрæгбон. Уыцы бон ма æххæст казны 195 азы зынгæ уырыссаг фыссæг Лермонтовыл.

Амонæг.

2009 год явился юбилейным для двух великих мастеров слова. И что удивительно - в один и тот же день, 15 октября, отмечали юбилеи - 190 лет со дня рождения Михаила Лермонтова и 150 лет со дня рождения Коста Хетагурова.

Амонæг

Осень. Октябрь. Пятигорск. На склоне горы Мошук большое стечение народа. У мраморного постамента члены юбилейной комиссии. Унылые речи чиновников, жидкие хлопки публики. С монумента сняли белое покрывало, и над людским морем возникла литая фигура поэта. Он сидел, подперев голову рукой, и смотрел на вершины Кавказского хребта. Раздались горячие восклицания, долгие аплодисменты. К постаменту понесли цветы.

Ученик «Перед памятником».

Торжествуй, дорогая отчизна моя,

И забудь вековые невзгоды.

Воспарит сокровенная дума твоя, - Вот предвестник желанной свободы!

Она будет, поверь,- вот священный залог,

Вот горящее вечно светило,

Верный спутник и друг по крутизнам дорог,

Благородная, мощная сила!..

К мавзолею искусств, в храм науки святой

С ним пойдешь ты доверчиво, смело,

С ним научишься ты быть готовой на бой

За великое, честное дело.

Не умрет, не поблекнет в тебе уж тогда

Его образ задумчивый, гордый.

И в ущельях твоих будут живы всегда

Его лиры могучей аккорды...

Возлюби же его, как изгнанник - поэт

Возлюбил твои мрачные скалы,

И почти, как святыню, предсмертный привет

Юной жизни интриг и опалы!..

Скъоладзау «Цырты раз».

Цин кæн, цин, о, маг зынаргъ, мæ райгуырæн зæхх.

Ӕмæ байрох кæ 'нусон зындзинад,-

Ныр дæ фæндтæ æргомæй зындзысты уæрæх-

Мæнæ фидиуæг - бархимæ сидæг!

Зон, сæрибар уыдзæн, - мæнæ фидар нысан,

Мæнæ не стъалы, не 'нусон цырагъ,

Не скаст, не 'хсар, зынвæндæгтыл фидар æмбал

Хорз зæрдæджын, Домбай лæг, нæ зынаргъ!..

Иемæ уайдзынæ 'ууæнкджынæй размæ цæрдæг

Рухсы, ахуырыл стыр хæзнадонмæ.

Йемæ сахуыр кæндзынæ, - цæмæй уай цæттæ

Тохмæ йе стыр хъуыддагыл уæндонæй.

Амонæг

Коста и Анна последними подошли к мраморным плитам памятника и в торжественном молчании положили венок у ног поэта. Коста обнажил голову и обернулся к публике. За рядами солдат полицейских он увидел много знакомых лиц. Они приехали сами, по велению сердца. Эти люди любят великого поэта, как он сам любил их горы и степи, приклонялся перед их мужеством и талантом.

Скъоладзау «Додой». (Музыка цæгъды).

Додой фæкæнат, маг райтуырзгн хæхтæ,

Сау фæныкæй уæ куы фенин фæлтау!

Зæй уæ фæласа, нæ тæрхоны лæгтæ,-

Иу ма уæ фезмæлæд искуы лæгау!..

Искæй зæрдæ уаг дзыназгæ нырризæд,

Искæмæ бахъарæд адæмы хъыг,

Дзыллæйы мæстæй уæ исчи фæриссæд,

Иумæ уж разынæд иу цæстысыг!..

Фидар рæхыстæй нын не уæнгтæ сбастой,

Рухс кувæндæттжæй хынджылæг кæнынц,

Мард нын нæ уадзынц, нæ хæхтæ нын байстой,

Стырæй, чысылæй нæ уистæй нæмынц...

Иугай ныйистæм, ныууагътам нæ бæстæ,-

Фос дæр ма афтæ ныппырх кæны сырд,-

Фезмæл-ма, фезмæл, нæ фыййау, нæ фæстæ,

Иумæ нæ рамбырд кæн, арфæйы дзырд!

Амонæг

Коста перевел дыхание и, повернувшись лицом к памятнику, поднял руку...

Ученик «Памяти Лермонтова».

Зачем, поэт, зачем, великий гений,

Явился ты так рано в этот мир,

Мир рабства, лжи, насилья и гонений,

Мир, где царил языческий кумир?..

Зачем судьба с таким ожесточеньем

Гнала тебя из-за пустых интриг

Трусливых бар, взлелеянных бездельем,

Когда клеймил их твой могучий стих?

Ты нужен был не царству бар и рабства,

А вот теперь, когда талантов нет,

Когда нас всех заело декоденство.

О, если бы ты жил теперь, поэт!

Твой мощный стих, могучие аккорды.

Рассеяли бы остаток прежней тьмы,-

Тогда бы по пути добра, любви, свободы

Пошли бы за тобой вперед со славой мы.

Скъоладзау «Лермонтовы мысгсеисе».

Поэт, ыстыр гени, цæмæн фæзындтæ

Ды афтæ раджы дунемæ, цæмæн,

Кæд йедзаг уыд уый хахуыртæй, тыхмитæй,

Кæд уый уыди сæрибарæн ингæн?

Цæмæн сырдта хъысмæт дæу афта карзæй

Хуымæтаджы фыдхахуырты тыххæй,

Кад калдта хурмæ де 'хсарджын æмдзæвгæ

Ӕввонгхортан сæ митæ 'мæ фæндтæ?

Наг хъуыдтæ æлдæртты, цагъайраг дуджы,

Фæлæ ныр хъæуы, ныр, поэты стыр ныхас.

Мах не ппæты декадентад куы 'ргæвды,-

Гъеныр, бæргæ, куы уаис ды æгас.

Дæ цыргъ фыстæй, дæ хъомысджын æмзæлтай

Фыццаджы тар æрцыдаид дæрæн,

Уад рухс æмæ сæрибары фæндагыл

Дæ фæстæ мах фæцæуиккам дæуæн.

Ученик «Не верю я...»

Не верю я... Спокойный. Необъятный,

Небесный свод, сияние луны,

Мерцанье звезд и воздух ароматный

Волшебные не навевают сны...

Угрюмый холм и эта степь немая,-

Под дымкою затерянная даль,

Да боли грудь усталую сжимая,

Не будят в ней сомненья и печаль...

Забытый сад, замолкнувшие трели

И близ села, за сонною рекой,

Последний стон тоскующей свирели

Не искрят взор жемчужною слезой.

Веселый смех, восторженные очи.

Гирлянды роз, игривые мечты...

Нет, все не то! - гармония полночи

Не терпит их.... Увы! Не любишь ты...

Скъоладзау «Неемсеуырны...»

Наг мæ уырны... Ӕнæкæрон, кæрз сабыр

Цъæх арвы риу, фæлурс мæйы тынтæ.

Ӕстъалыты тæмæн, дзæбæх рæу уæлдæф

Ӕввахс наг уадзынц диссаджы фынтæ.

Хъуынтъыз обау, стæй ацы 'гомыг быдыр,

Ӕгæрон дард гæзæмæ фæлмы бын,

Мæ риу æлхъивгæ, зæрдæйы наг уадзынц.

Дызæрдыгта, æнкъарддзинад æппын...

Ныууагъд дыргъдон, кæм нал зарынц ныр мæргъта,

Стæй доны 'дде фынæйгонд хъæугæрон,-

Ӕрхæндæг уадындзæн йæ фæстаг хъæрзын

Нæ кæлын кæнынц цæссыгтæ ирд дон...

Зæрдæбын худт, фырцингæнæг цæстытæ,

Сырх розæтæ, бæллиццаджы сæнттæ...

Нæ, нæ, уый нæу! Ӕхсæвы стыр рæсугъдад

Нæ быхсы уыдон... Нæй, нæ уарзыс, нæ!

Скъоладзау «Ног ингæны уæлхъус».

Уый амард... Цы кæнæм? Фæнды нæ зæрдæйæ,-

Ӕмаг йын мах рухсаг заггъæм.

Мах ууыл куыд кæуæм? Мыййаг нын куы наг уыд

Ӕфсымагр, зынаргъ фыд... Цæмæн?

Ӕгас ма куы уыди, - нæхи дзы-иу ластам,-

Цыдыстæм йæ рæзты æдзух.

Рынчынæй, хъызт рæстæджы, уый-иу нæ кодта

Йæ мæгуырау палтойæ цух...

Нæ хъуыддаг цæмæн у, уый сидзæр сабийæ

Кæй баззад йæ хъысмæты 'вджид?

Хъагбæрзæрдæ бардзмæ йæ дыбал-дыбулæй

Куы хъуысти æртхъирæны сидт...

Уый раст лæг... Тох кодта æфсымæрдзинадыл...

Фыд куыст æмаг тухийæ цард...

Ӕрыгон уый азтæй... Фæлæ йын цы кæнæм?

Нæ кæуæм... Цы нын у йæ мард?

Фæкæуæм æфсымæртыл, хъазтытæ, куывдты

Куы арвиты бонтæ, уæддæр,

Фæкæуæм фыртыл дæр, кæд рагæй æрæгмæ

Нæ фæкусы 'ппындæр йæ сæр.

Ученик «На свежей могиле»(стихотворение)

Ученик

Добрый характер, любящее сердце, способность увлекаться - вот каким он был с друзьями. Приятелям запомнилось его любимая поза: облокотившись на одну руку, Лермонтов читает принесенную из дома книгу, и ничто не может ему помешать: ни разговоры, ни шум.

Ученик 

Мне вашего счастья не нужно

В нем счастья народного нет...

В блестящих хоромах мне душно

Меня ослепляет их свет...

Их строило рабство веками.

Сгорают в них стоны сирот,

В них вина мешают со слезами...

Нет, будьте вы счастливы сами

Где так обездолен народ.

Ученик (продолжение)

Он владел французским, немецким, английским, читал по - латыни, на Кавказе изучал «татарский», то есть азербайджанский. Лермонтов прекрасно рисовал. Он дал ряд полноценных живописных картин, особенно пейзажей. За что бы Лермонтов не брался, он все делал хорошо: еще ребенком лепил из крашенного воска целые картины, увлекался театром марионеток, хорошо играл на многих музыкальных инструментах: флейте, фортепьяно, скрипке, пел романсы. А вот просто хорошо написанные стихи его не устраивали.

Ученик

16 августа 1889г. в городе Пятигорске состоялось открытие памятника М.Ю. Лермонтову. Исполнилось семьдесят пять лет со дня рождения великого поэта. Но местными властями все было сделано для того, чтобы вместо народного праздника было сугубо казенное, сухое проведение открытия по заранее заведенному для таких дней порядку. Было такое впечатление, что ничто не оживит ложно-парадного торжества, но вдруг зазвенел сильный голос, и в толпу точно ударила молния.

Это был голос другого мира, голос, перекликавшийся со стихами Лермонтова, зовущий угрожающий, далеко слышный, доходящий до сердца. Это был голос Коста Хетагурова. Он говорил от имени осетинской молодежи, он говорил от имени будущего:

«Раксес»

Дзæгъæл мæ ныууагъта мæ фыд

Нæ зонын мæ мады рæвдыд

Нæ бæстæй фæхицæн дæн сонтæй

Кæмдæрты æнæсæронæй,

Ӕдыхæй, æцæгæлонæй.

Мæ уалдзæг æрвыстон фыдбонæй

Фæхæссон ма, загьтон, уæддæр

Фæстæмæ мæ иунæджы сæр

Мæ Ирмæ, мæ райгуырæн бæстæм.

Мæ цæстысыг донау мызти

Мæ зæрдæ фырцинæй рызти,-

Куы скастæн ню цъитиджын хæхтæм.

Ӕрцыдтæн... Мæхицæй фыддæр

Мæгуырæй куы ссардтон дæу дæр,

Мæ уарзон, мæ иубæстон адæм!...

Нæ хæхтæй, нæ тыгъд быдыртæй

Ӕмхуызон нæ иуæн дæр нæй,-

Кæм кусæм, кæм цæуæм, кæм бадæм.

Лæджы хуызæн лæг нæм - ыстæм,

Бæрæг дæр нæ нал ис, цы стæм,

Цы уыдзæн нæ фидæн, нæ фæстаг?

Кæдæмдæр ма хилæм куырмæй...

Гъе, Уастырджи, ракæс, цæмæй

Нæ фæуæм бынтондæр фыдвæндаг!

Ученик

Как же похожи судьбы этих великих поэтов, знакомые нам с детства.

К.Л. Хетагуров лишился матери, когда ему не было и двух месяцев. Но сиротская боль навсегда осталась у него в памяти. Кажется, не было другого поэта, который так часто, с такой благоверной любовью воскрешал бы в своих стихах образ матери.

Отец поэта, офицер в отставке, относился к нему с большой любовью, но духовной близости между ними не было. Поэта воспитывала няня по имени Чендзе, воспитывала как своего родного сына. Эту доброту Коста не забывал до конца своих дней. А у М.Ю. Лермонтова матери не стало в три года. Отец его был отставной офицер. По соглашению с ним бабушка взяла на себя воспитание и обеспечение внука.

Скъуыддзаг «Чи дæ?» - йæ (музыкæ цæгъды).

Ученик

Мæн иу ус фæхаста...

Сывæллон ахуыр,

Йæ дзидзи нæ ласта

Мæ дзыхæй, мæгуыр,

Куыд фæрæзта уыйас,-

Ӕппæтæй дæр фаг!

Фæцардтæн æм иу аз,

Фæдæн æм дыккаг.

Фæхъомыл дæн афтæ,-

Ӕдæрсгæ цыдтæн...

Кæм заргæ, кæм кафгæ

Ӕмбырдтыл зылдтæн...

Чысыл ма йæ зонын

Мæ фыды... Хæмæт,-

Иæ номæй йæ хонын

Кæм кодта мæ мæт.

Ӕмонæг.

Коста, как и великий Лермонтов, не терпел фальши, лжи, притворства, лицемерия. Судьбы двух поэтов в чем - то схожи. Оба в раннем детстве остались без матери. Лермонтов писал: «Ужасная судьба отца и сына, жить розно и в разлуке умереть».

Ученик: «Слово про Кавказ» (Лермонтов).

Часто во время зари я глядел на снега и далекие льдины утесов, они так сияли в лучах восходящего солнца, и в розовый блеск одеваясь. Они, между тем как внизу все темно, возвещали прохожему утро. И розовый цвет подобился цвету стыда: как будто девицы, когда вдруг увидят мужчину, купаясь, в таком уж смущении, что белой одежды накинуть на грудь не успеют.

Как я любил твои бури, Кавказ! Те пустынные громкие бури, которым пещеры как стражи ночей отвечают!.. На гладком холме одинокое дерево, ветром, дождями нагнутое, иль виноградник, шумящий в ущелье, и путь неизвестной над пропастью, где, покрываясь пеной, бежит безымянная речка, и выстрел нежданный, и страх после выстрела: враг ли коварный, иль просто охотник... все, все в этом крае прекрасно.

Ученик:

Воздух там чист, как молитва ребенка. И люди, как вольные птицы, живут беззаботно; война их стихия; и в смуглых чертах их душа горит, в дымной сакле, землей иль сухим тростником покроенной, таятся их жены и девы, и чистят оружие, и шьют серебром - в тишине увядая душою - желающей, южной, с цепями судьбы не знакомой.

Ӕмонæг:

1916 азы Къостайы мардыл 10 аз куы сæххæст, уæд йе стыр фæдонтæй иу Брытъиаты Елбыздыхъо дзырдта!.. рухс у мæ зæрдæ - ис нæм чиныгæн æмæ не 'взагæн бындурæвæрæг. Къоста нæ литературæйæн у, Пушкин уырыссаг литературæйæн цы у, раст уый. Ӕрцæудзæн ахæм рæстæг æмæ алы ирон лæджы хæдзары дæр Къостайы ныв уыдзæн, зæды нывау.

1939 азы Советон Цæдисы адæмтæ бæрæг кодтой Къостайы юбилей 80 азы. Юбилейы бон стыр уырыссаг фыссæг Фадеев Къостайы схуыдта «Ирон адæмы Леонардо да Винчи» æмæ загъта: «Ирон адæм сæрыстыр хъуамæ уой уымæн, Хетæгкаты Къостайы хуызæн фыссæг цы цардæгас ныхæстæ æмæ нывтæ сфæлдыста, уыдон тæмæнтæ кæй калдзысты Уæрæсейы културæйы хуызджын хæзнадоны». 1901 азы Дзæуджыхъæуы гуырдзиаг композитор Арахъишвили куы бафарста, чи хуыздæр азардзæн, уæд ын бацамыдтой Къостамæ.

Скъоладзау (æмдзæвгæ «Ды афтæ ма банхъæл».)

Презентация «Галерея двух великих поэтов - художников».