Олмештыш мут
план-конспект урока (6 класс)

Тема:  Олмештыш  мут нерген тунеммым иктешлымаш

Урокын цельже:1.Олмештыш мут нерген тунемше-влакын    

                               шинчымашыштым      терген лекташ;

                             2.Йоча-влакын олмештыш мут-влакым чын возымыштым

                                 аклаш.

                             3. Сайын тунемаш, пашам ышташ кумыландаш

                             4. Йылмым йывырташ, мутвундым пойдараш.

Урокын типше:   Темым иктешлымаш урок.

Уроклан кучылтмо материал: компьютер, проектор, карточке,  экран,  тунемме книга.

Урокын эртымыже.

Пагале,  жапле калыкым
Шуаре шке усталыкым.
Эреак кае ончыко
Да тыршыметым ончыкто!

3. Краснов

1. Организационный ужаш (психологический настрой)

(1).Салам лийже! Йоча-влак, айста икте-весе ӱмбаке шыргыжал ончалына, сай кумыл дене урокнам тӱҥалына.

(2.)Мемнан таче марий йылме урок. Айста пашалан ямдылалтына. Киддам нöлталза(йоча-влакым паша деке кумыландымаш)

- пурла киддам нöлталза, кöн таче сай кумылжо;

- шола киддам нöлталза, кöн йолташыже уло;

- кок киддам нöлталза, кö таче сайын пашам ыштынеже;

- Уроклан ямде улыда гын, совыдам пералтыза;

II. Ушештарымаш.

(3).Тунемше-влак, ончалза доскашке мом те ужыда?( 7, вочмык, лӱм мут, пале мут, чот мут, олмеш),кузе те  шонеда, тиде мут-влак мом ончыктат але могай ойлымаш ужаш дене кылдалтын?)(Йоча-влакын вашмут).

(Слайд «Олмештыш мут темым иктешлымаш»)

(4). Чынак, йоча-влак таче ме тендан дене олмештыш мут темым иктешлена, мом ода пале але йӧсылыкда уло гын, рашемдена да тергымаш  пашалан ямдылалтына.

Йоча-влак, кузе шонеда: таче урокышто шкендан мастарлыкдам ончакташ манын, те мом ыштышаш улыда? ( йоча-влакын вашмут)

III. Тӱҥ ужаш.

(5).А кызыт чылан почына тетрадьым возена тачысе числам,(Ик тунемше марла каласа могай тылзе, арнян кечыже – Пургыж тылзын 20 кечыже, арнян нылымше кечыже, изарня)  классысе паша, «Олмештыш мут»темым иктешлымаш.

(6).Йоча-влак, айста шарналтена мо тыгай олмештыш мут. (Предложенийыште лӱм мут, пале мут але чот мут олмеш кучылталтше ойлымаш ужашым олмештыш мут маныт)

(7).Айста ме тендан дене олмештыш мут-влакым возена да состав дене лончылена. Ик тунемше доска ончыко лектеш, а молышт тетрадьыштышт возат.

Мыйын, кеч-магайым, кеч-мынярышке, кудым, могайлан, чылалан, южыштым, ала-кӧн, могаеш. (Айста тергена)

(8). Умбакыже тыгай пашам ыштена. Тендан ончылно листок-влак кият ончалза, тиде текст гыч олмештыш мут-влакым возен лукса да значений тӱшкам ончыктыза.

1944 ий. Шыже. Александр Невский лӱмеш партизан соединений Чехословакий мландыште кредалеш.

Совет Армий шукертак Овруч олам утарен, а Камилия Шага партизан отрядыште фашист-влак дене тугак кредалеш.

Отрядыште чех-влакат лийыныт. Нунат Камилиям пагаленыт. Чехословакийысе яллаште чулым партизаным чыланат ӧрын онченыт.

- Тыгай изи, тушман ваштареш кредалеш, - ойленыт еҥ-влак.

- Мый пионер улам. А пионер кугыеҥ-влаклан пашаштат, кредалмаштат полшышаш,- вашештен ӱдыр. (А.Жориков).

(Нунат – ончыктышо, чыланат – рашемдарыше, тыгай – ончыктышо, мый- личный)

(9). Умбакыже книга дене пашам ыштена, чылан почына стр.103 209-ше пашам. Чылан заданийым лудса. Калыкмут-влакым возен налаш, член шот дене лончылаш да кажне шомакын ойлымаш ужашым ончыкташ.

1. Паша кажне еным айдемыш луктеш.

2. Кӧ пашам йӧрата, калык тудым пагала.

3. Кеч-могай пашат мастарлыкым йӧрата.

(10).  Умбакыже олмештым мут-влакым падеж дене вашталтена. Тудо, тыгай, тынаре. (3 тунемше доска ончылно пашам ышта)

И.п. Тудо                      И.п. Тыгай                       И.п. Тынаре

Р.п. Тудын                   Р.п. Тыгайын                  Р.п. Тынарын

Д.п. Тудлан                 Д.п. Тыгайлан                 Д.п. Тынарлан

В.п. Тудым                  В.п. Тыгайым                 В.п. Тынарым

М.п.----                         М.п. Тыгайыште            М.п. Тынарыште

Н.п.----                          Н.п. Тыгайышке            Н.п. Тынарышке

Об.п.---                         Об.п. Тыгаеш                  Об.п. Тынареш

IV. Физкультминутко (поҥгым погымаш)

Ме чодырашке каена,

Поҥгым лыҥак погена.

Мöҥгö куржын толына,

Кудывечыш пурена.

(11). А кызыт  ончалза экраныш да почеламутым лудса. Почеламут гыч олмештыш мутан предложенийым возен лукса, член шот дене лончылыза да олмештыш мутлан морфологический лончылымашым ыштыза.

Изи ӱдыр пукша кӧгӧрченым

Изи ӱдыр пукша кӧгӧрченым,

Кизаж дене шыдаҥым пукша.

Кайык-влак, пален ӱдырын чоным,

Кочкыш деке гӱрлалын вашкат.

Вуй ӱмалне кава тугай канде!

Кечыйол шыргыж-воштыл модеш.

Ынже сусырто бомба ты мландым,

Тек пасушто шыдаҥ лӧзаҥеш.

Тек война огеш лӱдыктӧ калыкым,

Огеш пӧртыл эрталме кыша.

Изи ӱдыр пукша тыныс кайыкым,

Кизаж дене шыдаҥым кышка. (В.Илларионов)

(Тугай – олм.м., т.ф.- тугай, ончыктышо, им.пад., рашемдык.

Ты – олм.м., т.ф.- ты, ончыктышо, рашемдык)

Совет  салтак шкенан ял ден олана-влакым тушман деч эрыктен.
Шкенан – олм.м., т.ф.- шке, рашемдарыше, Р.п., рашемдык.

12. А кызыт олмештыш мутым иктешлаш манын, айста изи тестым ыштена.

1. Олмештыш мут тиде:

1. Служебный ойлымаш ужаш;
2. Предметым, тудын палыжым, чотшым лӱмда;
3. Лӱм мут, пале мут але чот мут олмеш кучылталтше ойлымаш ужаш;

2. Шке значенийышт дене олмештыш мут-влак мыняр тӱшкалан шелалтыт:

1. 5;
2. 7;
3. 8;

3. Олмештыш мутын вашталтмыже:

1. Лица, числа, падеж;
2. Жап, лица, падеж;
3. Огеш вашталт;

4. Предложенийыште олмештыш мут-влак утларакше могай член лийыт:

1. Подлежащий да сказуемый;
2. Подлежащий, дополнений да определений;
3. Определений, дополнений да сказуемый;

Айста тергена. 1- С, 2- В, 3- А, 4- В.

V. Иктешлымаш: Урокна эркын шке мучашке шуэш. Йоча-влак, урок мучаште иктым каласынем: олмештыш мут  моткоч онай! Ме урокышто ятыр пашам ыштышна, но тиде ик изи ужаш гына. Мый ӱшанем, тиде урок тендам умбакыже олмештыш мут нерген пален налаш кумылаҥда, а можыч, марий йылмым шымлаш шонымашда лектеш.

VI. Рефлексий: Тендан ончылно кум тӱсан жетон кия. Кӧ шона, урокышто 5-ан отметкылан пашам ыштен ужар жетоным  нӧндалеш, кӧ 4-лан – йошкаргым а кӧ 3-лан – нарынчым.

VII. Мӧҥгысӧ паша:        

Сӱрет почеш,олмештыш мут-влакым кучылтын, 5-6 предложенийым возаш.

1944 ий. Шыже. Александр Невский лӱмеш партизан соединений Чехословакий мландыште кредалеш.

Совет Армий шукертак Овруч олам утарен, а Камилия Шага партизан отрядыште фашист-влак дене тугак кредалеш.

Отрядыште чех-влакат лийыныт. Нунат Камилиям пагаленыт. Чехословакийысе яллаште чулым партизаным чыланат ӧрын онченыт.

- Тыгай изи, тушман ваштареш кредалеш, - ойленыт еҥ-влак.

- Мый пионер улам. А пионер кугыеҥ-влаклан пашаштат, кредалмаштат полшышаш,- вашештен ӱдыр. (А.Жориков).

1944 ий. Шыже. Александр Невский лӱмеш партизан соединений Чехословакий мландыште кредалеш.

Совет Армий шукертак Овруч олам утарен, а Камилия Шага партизан отрядыште фашист-влак дене тугак кредалеш.

Отрядыште чех-влакат лийыныт. Нунат Камилиям пагаленыт. Чехословакийысе яллаште чулым партизаным чыланат ӧрын онченыт.

- Тыгай изи, тушман ваштареш кредалеш, - ойленыт еҥ-влак.

- Мый пионер улам. А пионер кугыеҥ-влаклан пашаштат, кредалмаштат полшышаш,- вашештен ӱдыр. (А.Жориков).

1944 ий. Шыже. Александр Невский лӱмеш партизан соединений Чехословакий мландыште кредалеш.

Совет Армий шукертак Овруч олам утарен, а Камилия Шага партизан отрядыште фашист-влак дене тугак кредалеш.

Отрядыште чех-влакат лийыныт. Нунат Камилиям пагаленыт. Чехословакийысе яллаште чулым партизаным чыланат ӧрын онченыт.

- Тыгай изи, тушман ваштареш кредалеш, - ойленыт еҥ-влак.

- Мый пионер улам. А пионер кугыеҥ-влаклан пашаштат, кредалмаштат полшышаш,- вашештен ӱдыр. (А.Жориков).

1944 ий. Шыже. Александр Невский лӱмеш партизан соединений Чехословакий мландыште кредалеш.

Совет Армий шукертак Овруч олам утарен, а Камилия Шага партизан отрядыште фашист-влак дене тугак кредалеш.

Отрядыште чех-влакат лийыныт. Нунат Камилиям пагаленыт. Чехословакийысе яллаште чулым партизаным чыланат ӧрын онченыт.

- Тыгай изи, тушман ваштареш кредалеш, - ойленыт еҥ-влак.

- Мый пионер улам. А пионер кугыеҥ-влаклан пашаштат, кредалмаштат полшышаш,- вашештен ӱдыр. (А.Жориков).

1944 ий. Шыже. Александр Невский лӱмеш партизан соединений Чехословакий мландыште кредалеш.

Совет Армий шукертак Овруч олам утарен, а Камилия Шага партизан отрядыште фашист-влак дене тугак кредалеш.

Отрядыште чех-влакат лийыныт. Нунат Камилиям пагаленыт. Чехословакийысе яллаште чулым партизаным чыланат ӧрын онченыт.

- Тыгай изи, тушман ваштареш кредалеш, - ойленыт еҥ-влак.

- Мый пионер улам. А пионер кугыеҥ-влаклан пашаштат, кредалмаштат полшышаш,- вашештен ӱдыр. (А.Жориков).

1944 ий. Шыже. Александр Невский лӱмеш партизан соединений Чехословакий мландыште кредалеш.

Совет Армий шукертак Овруч олам утарен, а Камилия Шага партизан отрядыште фашист-влак дене тугак кредалеш.

Отрядыште чех-влакат лийыныт. Нунат Камилиям пагаленыт. Чехословакийысе яллаште чулым партизаным чыланат ӧрын онченыт.

- Тыгай изи, тушман ваштареш кредалеш, - ойленыт еҥ-влак.

- Мый пионер улам. А пионер кугыеҥ-влаклан пашаштат, кредалмаштат полшышаш,- вашештен ӱдыр. (А.Жориков).

1944 ий. Шыже. Александр Невский лӱмеш партизан соединений Чехословакий мландыште кредалеш.

Совет Армий шукертак Овруч олам утарен, а Камилия Шага партизан отрядыште фашист-влак дене тугак кредалеш.

Отрядыште чех-влакат лийыныт. Нунат Камилиям пагаленыт. Чехословакийысе яллаште чулым партизаным чыланат ӧрын онченыт.

- Тыгай изи, тушман ваштареш кредалеш, - ойленыт еҥ-влак.

- Мый пионер улам. А пионер кугыеҥ-влаклан пашаштат, кредалмаштат полшышаш,- вашештен ӱдыр. (А.Жориков).

1944 ий. Шыже. Александр Невский лӱмеш партизан соединений Чехословакий мландыште кредалеш.

Совет Армий шукертак Овруч олам утарен, а Камилия Шага партизан отрядыште фашист-влак дене тугак кредалеш.

Отрядыште чех-влакат лийыныт. Нунат Камилиям пагаленыт. Чехословакийысе яллаште чулым партизаным чыланат ӧрын онченыт.

- Тыгай изи, тушман ваштареш кредалеш, - ойленыт еҥ-влак.

- Мый пионер улам. А пионер кугыеҥ-влаклан пашаштат, кредалмаштат полшышаш,- вашештен ӱдыр. (А.Жориков).

1944 ий. Шыже. Александр Невский лӱмеш партизан соединений Чехословакий мландыште кредалеш.

Совет Армий шукертак Овруч олам утарен, а Камилия Шага партизан отрядыште фашист-влак дене тугак кредалеш.

Отрядыште чех-влакат лийыныт. Нунат Камилиям пагаленыт. Чехословакийысе яллаште чулым партизаным чыланат ӧрын онченыт.

- Тыгай изи, тушман ваштареш кредалеш, - ойленыт еҥ-влак.

- Мый пионер улам. А пионер кугыеҥ-влаклан пашаштат, кредалмаштат полшышаш,- вашештен ӱдыр. (А.Жориков).

1944 ий. Шыже. Александр Невский лӱмеш партизан соединений Чехословакий мландыште кредалеш.

Совет Армий шукертак Овруч олам утарен, а Камилия Шага партизан отрядыште фашист-влак дене тугак кредалеш.

Отрядыште чех-влакат лийыныт. Нунат Камилиям пагаленыт. Чехословакийысе яллаште чулым партизаным чыланат ӧрын онченыт.

- Тыгай изи, тушман ваштареш кредалеш, - ойленыт еҥ-влак.

- Мый пионер улам. А пионер кугыеҥ-влаклан пашаштат, кредалмаштат полшышаш,- вашештен ӱдыр. (А.Жориков).

7

вочмык

лӱм мут

пале мут

чот мут

олмеш