Кичээл "Чуве ады"
план-конспект урока (5 класс)

Тема: Чүве ады

(кичээл-катаптаашкын)

Кичээлдиӊ хевири: кичээл-оюн

Сорулгазы: Чүве аттарын чугаага шын ажыглап, бѳлүктеп билиринге чаңчыктырар; чүвелерни сактып алырынга болгаш аас, бижимел чугаазын сайзырадыр; дириг амытаннарга болгаш чоок кижилеринге ынак болурунга кижизидер;

Дерилгези: таблица, чуруктар, карточкалар, кроссворд, интерактивтиг        самбыра, слайдылар.

                                                 Кичээлдиң чорудуу:

 I. Организастыг кезээ.

 а).   (Слайды № 1) - Чурттап турар черивис ады чүл? Чурукта кандыг черлер көстүп турар-дыр?  Ону канчаар бижиирил? Чүге?

- Чылдыӊ кайы үези-дир, уруглар? …

(Слайды № 2) - А бо чурукта чуу болуп турар-дыр? Мурнуку планда чүү бар-дыр? (аът).

- Шагаада кандыг чылды уткуп алган бис, уруглар?

б). Шүлүк-биле ажыл. Антон Үержаа «Ие дылым» деп шүлүктен үзүндү.

                                       Ие дылым

                             Арга-эзим аялгазын,

                             Агым сугнуң шолураажын,

                             Оът-сиген сымыраныын,

                             Оолдуг элик огурарын,

                             Чуулган көшке диңмирээрин,

                             Шуурган хаттың улуурун-даа,

                             Дыңнап, билип чоруурумга,

                             Тывалап-ла турар боор-дур…

…Ийи харлыг чажымдан-на

    Ием меңээ айтып берген

    Игил ыры сагындырар

    Ие дылым ындыг кончуг…

в). - Бо үзүндүде чүвелер аттары КАНДЫГ айтырыгга харыылаттынар-дыр, уруглар? (Кым? Чүү?)

г). - Чурукта чүлер бар-дыр?  (Слайд № 1)

        - Кым? Чүү? деп айтырыгларга кандыг чугаа кезээ хамааржырыл? (ч.а.)

        - чүү деп теманы катаптаар-дыр бис, уруглар?

        - Шын-дыр, эр-хейлер!

II. Тема-биле ажыл.

        а). Оюн-диктант «Сагынгыр бол!» Ажылдын кол сорулгазы: салдынган айтырыгны чаӊгыс сөс-биле харыылап бижиир.

        - Бажыӊны кым тударыл?  (тудугжу)

        - Чогаалды кым бижиирил? (чогаалчы)

        - Кижилерни кым эмнээрил? (эмчи)

        - Инек биске хунуӊ-не чүнү берип турарыл? (сүт)

        - Ыяштардан чазын чүү чечектелирил? (бүрү)

        б). Ном-биле ажыл.  ///

        в). Карточка-биле ажыл.

Физминутка.

1.Кыш дугайында чугаа.( бирги одуруг ѳттунуп тургаш, домактар чогаадыр).Чижээ: Кыжын кушкаш чемнеп чораан. Ол дилгиге таваржы берген.( улаштырар).

2. Т, д кирген узадыр адаар ажык  үннерге сѳстер адаар. (таан, тараа, таалымба; дагаа, даараар, даалык).

III. Быжыглаашкын.

1. Мини-чогаадыг  « Мээӊ өг-бүлем». (азырал дириг амытаннарнын шола аттарын база ажыглаар).
2. Кроссворд. (Слайды № 5) Таблицада тѳрел-бѳлүк аайы-биле аттарны тургузар.

          1.Эӊ эргим сѳс.

2.Эӊ чоргааранчыг сѳс.

3.Авазының эр дуңмазы.

4.Угбазының оглун даайынын адаары.

5.Кадайының азы ашааның дуңмазы.

6.Акызының кадайы.

- Уруглар, силер боттарыӊарның чоок тѳрел-дѳргүлүңерни хүндүлеп, адаарыңар ол болур. Азы ѳскээр адаар улус бар бе? Кижи каяа-даа чорааш, улуг улусту хүндүлээр, оларныӊ аттарын адавас ойзу адаар

3. Оюн «Чүлер-дир, тывынарам.» Харыызы чассыдып адаан чүвелер ады болур эвеспе, уруглар.

А). Өрү шураар, чыда дүжер

      Өгенгилеп дырбактаныр.

      Бөмбүк черле соора көрбес,

      Бөрбеӊнедир часкагылаар.

     Үрген шарга кончуг аяар

     Үӊгеп четкеш, часкай кааптар.

     Ужугар шар «дарс тог» дээрге,

     Угаан-кут чок дезивиттер, чүл ол?

                                                (дииспеек)

        Б).  Бопук анаа чыттырбас,

     Бо-ла алгаш ынай боор.

     Ооӊ-биле ойнап-ойнап,

     Ол-ла черге октаптар.

     Чуду кара уруглар дег,

     Чурум билбес, чүл ол?

                                       (хаважыгаш)

                                      Е.Танова.

4.Оюн «Илчирбе»,  ийи бөлүкке чарлып алыр, хуу азы ниити чуве аттарын доктаавайн, узук чокка адаар. Кым боданы бээр азы доктааш кыннырыл, оюн үстүр. Кайы бөлүк тура дүшпейн хөй адаарыл, тиилекчилер болур. (5 хуу ч.а., 5 ниити ч.а.)

IV. Рефлексия.

- Кичээлге эки белеткенген-дир силер, чүве адын шингээдип алганыӊар база эки-дир, эр хейлер! (Слады № сөөлгүзү)

        V. Бажыӊга онаалга: (уруглар күзээн онаалгазын шилип алыр)

- Падежтер чүге херегил? (чечен чугаа)

- Мергежилге …