«Гьажибег Гьажибегован «Адетрин къармахра»пьеса»
план-конспект занятия (8 класс)

 Муниципальное казенное общеобразовательное учреждение

                         Советская средняя общеобразовательная школа

Ачух тарс-пьеса

Тарсунин кьил:

«Гьажибег Гьажибегован «Адетрин къармахра»пьеса»

Тарс тухвана: Диана Загирова Б. лезги   ч1алан ва литературадин муаллим

2018-ЙИС

Тарсунин кьил: Гьажибег Гьажибегован «Адетрин къармахра» пьеса

Тарсунин мурад: Гь.Гьажибегован  уьмуьрдикай ва яратмишунрин рекьикай малуматар гун;»Адетрин къармахра»пьесадин мана-метлеб ачухарун(сегьнеламишун);драмадин илимдикай чирвилер гун.

Тарсунин тадаракар: алимдин шикилар,ктабар,лезги театрдин  шикилар,артистрин шикилар,тарифдин ч1алар,презентация.

 Тарсунин финиф

Тарс тешкилун: журнал ац1урун. Аялар ролриз паюн.

К1валин к1валах ахтармишун:

1.Писателдин уьмуьрдикай ва аял вахтарикай аялри суьгьбетун.

 2. «Эбедивал авай руьгь» аялри алимдиз бахшнавай  газет.

Муаллимдин гаф:Гьуьрметлу аялар ва атанвай мугьманар!

Къенин чи, Дидедин ч1аларин йикъаз талукьарнавай тарсуна,чун чи Дагъустандин машгьур алим,журналист ,драматург, эдебиятчи,критик – Гьажибег Ахмедханович Гьажибегован яратмишунрикай ва адан илимдин зегьметрикай рахада.

Дагъустандин 20-асирдин илимда, литературада, просвещенида, печатда-санлай вири медениятда сифте камар къачурбурукай сад гьисабиз жеда Гь.Гьажибегов.

Алимди къейд авурвал:«Лезгидин сад лагьай ва виридалайни ч1ехи къуват ч1ал я. Агъзур йисар алатнат1ани,гьикьван к1евера гьатнат1ани,чи ч1ал квахьнач ,вучиз лагьайт1а ам дегьзаманрин гзаф къудратлу ч1аларикай я».

И гафариз къуват яз,гьуьрметлу балаяр, заз лугьуз к1анзава хьи ,чна вирида ч1ал хвена к1анда.Ч1ал хуьзвайди миллет я,миллет хуьзвайди ч1ал.Ч1ал хуьн-им чи гьар садан эвелимжи буржи я.

Къенин тарсуна чун Гь.Гьажибегован уьмуьрдикай рахада, «Адетрин къармахар»пьесадин мана –метлеб ачухарда(сегьнеламишда). Ша чна рик1ел хкин,балаяр:

- Вуч кас я Гь.Гьажибегов?

- Адан аял вахтар гьик1 кьиле фена?

- Али Исаев: Дагъустандин машгьур алим, журналист, драматург, эдебиятчи, критик. Лезгийриз ва табасаранриз латин графикадин бинедал туькIуьрай алфавитрин кирам.

Гьажибег Гьажибегов 1902 йисан 11 мартдиз Самур магьалдин Ахцегь хуьре кесиб лезги хзанда дидедиз хьанай. Адан буба кеспи ийиз Бакудиз физвай. Гужундалди Ахцегьрин кьве-классдин мектебдиз туькӀуьр хьана, ам 1912 йисалай 1917 йисалди ана кIелна. Са кьадар геж адан бубани диде рагьметдиз фенай ва етим амукьай гадади вичин кьил хуьн мажбур яз батраквиле акъвазнай.

- Зарема Мирзабасова: 1920 йисан апрель вацра са кIеретI ахцегьвияр, абурухъ Гьажибегни галаз, кӀелунар давамарун паталди Дагъустандин виликан кьилин шегьер тир — Темир-Хан-Шурадиз рехъ къачузва. Ана абур компартиядин жергейрик экечIна революциядин женгина къати иштиракзава. Гьа йисуз Гьажибег «Яру поезддин» яракьлу къаравулдик кваз Москвадин зегьметчийриз савкьатар тухун патал Москвадиз рекье гьатзава. Москвада ам Наркомземдин Главсельхоздин курсант хьана, ахпа РагъэкъечIдай патан зегьметчийрин университетда, гуьгъуьнлайни, 1923 йисалай 1926 йисалди Свердлован тIварунихъ галай университетда чирвилер къачуна. Гьа йисар Гьажибегов алимдин дережадив агакьнай девирдал аватна. Ам вилик девирдин лезги шаиррин ирс кIватI хъувунал ва эдебиятдихъ галаз алакъалу крарал алахъиз эгечIна.

- Диана Гасретова: 1940 йисан 16 мартдиз Гьажибеговал лезги чIал вилик тухузвай гьевескаррин «нелегал группа» къанундилай къерехдиз тешкилунин себебдалди гьукуматдин аксиниз чинебан крар тухузвайди лагьана тахсир кутуна садлагьай силисриз эвернай. Сентябрдин 16-аз Гьажибег арест авунай, пакад юкъуз — «троцкист-националистрин контрреволюционал тешкилатдик квайди» буьгьтен вегьена дустагъда тванай. Адан паб Зулейха СултIанова пединститутдайни комсомолдай акъудна кIваляйни чукурнай, мажбур яз ам Бакудиз хъфенай. Силисар къачудай изоляторда (СИЗО) авай чIавуз Гьажибегал вегьей тапан тахсирар хиве кьаз тун патал адаз гзаф зулумар ганай, амма ада вич тахсиркар тирди хиве кьуначир. ГьакI ятIани, НКВД-дин кьетIен органди акъудай къарардалди Гьажибегов Гьажибегаз муьжуьд йис кар гана сифте Архангельск вилаятдин Котлас шегьердиз, анлайни Коми АССР-дин Кожва посёлокда авай лагерьдиз этап авунай. Гьа лагерьда 1941 йисан 5 январьдиз Гьажибег рецидивист-дустагърин паталай яна кьинай.

1959 йисан 18 майдиз дяведин трибуналди Гьажибег михьи тирди тестикьарна адан хивяй тахсир къахчунай.

Муаллимдин гаф: Халкьдин образование патал адан зегьметар    гьихьтинбур хьана ?

- Аният Ахмедова……1928 йисуз Гь. Гьажибега лезги чІалал акъатзавай лезгийрин садлагьай «ЦIийи дуьнья» журнал тешкилна ва адан редакторвиле кIвалахнай. 1931 йисалди пуд йис ам редакциядин кьилин къуллугъдал хьана, «ЦIийи дуьнья» журнал сифте гьафтеда садра, са тIимил вахтунилай гьафтеда пудра акъатиз хьанай, ада журналдин тираж гьатта 6 агъзур экземплярдив агакьарнай. Идалайни гъейри Гьажибегова харусенятдин «Яру гъед» журнал ва жемиятдинни-сиясатдин «Коммунист маариф» газетар арадал гъанай, абурни лезги чІалал акъатзавай.… Гуьгъуьнлай ам Дагъустандин тарихдин, чIалан ва литературадин институтдин директорвиле, маса жавабдар къаллугърал кIвалахна.………………………………………………………………………………………..

Муаллимдин гаф: Лезги литературада Гь.Гьажибегова гьихьтин ирс туна

- Регина Габибова:……… Гь.Гьажибегова лезги ва Дагъустандин чIалар ва эдебиятар чирна-жагъуруник чIехи пай кутуна: лезги ва табасаран чIаларин алфавитар теснифна, лезги чIалан ва литературадин сифте учебникар ва хрестоматияр туькIуьрна, машгьур шаиррин (Етим Эминан, СтIал Сулейманан ва мсб.) ирс кIватI хъувуна, драмадин эсерар («Адетрин къармахра» ва «Колхоз») кхьена ва хайи халкь савадлу авун патал чIехи зегьметар чIугуна. Адан къелемдикай 30-далай гзаф илимдин макъалаяр, 8 ктаб, литературадин эсеррин 10 кIватIал, цIудралди публицистикадин макъалаяр хкатна. Гь. Гьажибегов шаирни тир: адан «Билбил» шиир «Лезги шаиррин чIалар» ктабда (1927 й.) гьатнава. Гьажибег Гьажибегов чIехи ватанперес ва инсанперес, зурба тешкилатчи, 1934 йисалай СССР-дин кхьирагрин садвалдин член тир. «Лезги газетди» 2000 йисалай публицистикадин лап хъсан эсеррай Гьажибег Гьажибегован тIварунихъ галай премия тайинарнава.…………………………………………………………………………………

Муаллимдин гаф: Баркалла балаяр! Алим ва зари Гь.Гьажибегова     (1902-1941)

лезги драматургия арадал атунин ва лезги театр вилик финин карда еке зегьметар къачуна: театрдин гьакъиндай къайгъударвал ч1угуна ва литературадин месэлаяр ахтармишна. 1928-1931-й кьве пьеса «Адетрин къармахра» ва «Колхоз» кхьена. Лезги литературадин ва жегьил драматургиядин вилик дагъви дишегьли азад авунин, ам савадлу авунин месэла акъвазнавай. И месэла Гь.Гьажибегован «Адетрин къармахра» пьесада гьялзава.Пьеса кьуд пердедикай ибарат я ва 20-асирда дагъдин хуьре кьиле физвай гьерекат къалурнава. Советрин ц1ийи къанунар кардик акатзава, дишегьлийрин терефар хуьзвай отделар тешкилзава, шариатдин судар амач.Дагъвияр яваш-яваш чпин ихтияррин,ц1ийи къанунрин гъавурда гьатзава.

        Гила,гьуьрметлу аялар,сегьне куь ихтиярда ава,ша буюр. Сегьне къалурдалди, за куьн таниш тушир гафарин гъавурда тван.

(Слайд 5)

                                                 Гафарган

Сегьне- тамашаяр къалурун патал туьк1уьрнавай чка.

Пьеса- (фран.ч1.-зат1)сегьнеда къалурун патал кхьенвай литературный эсер.

Драма- (грек.ч1.-кар,гьерекат)сегьнеда къалурун патал кхьенва. литературный эсеррин жанр ( эпос ,лирика,драма)

Драматург- сегьнеда къалурун патал эсер кхьизвай кас.

Ремарка-(фран.ч1.-ачухарун,гъавурда тун)

Ликпункт- дишегьлийриз к1елиз-кхьиз чирдай чка.

Къеме – куьгьне чук1ул.

(Слайд 6)

1,3,4 - пердеяр.

                                             Иштиракчияр:

Къурбан – 50 йис,пара туьнт итим.

Гевгьер – 45 йис,Къурбанан паб.

Элдер – абурун хва,22 йис.

Фат1имат – абурун руш,15 йис.

Пейкер – Фат1иматан юлдаш,14 йис.

Загьидат – Фат1иматан  юлдаш,15 йис.

Ракъужат  - женотдел,35 йис.

Муаллимдин гаф: Аферин зи балайриз .Гила аялар, чна куь фагьумлувал ахтармишин .

Тарс мягькемарун:

1. Лагь кван заз «Адетрин къармахра» пьесадин бинеда гьихьтин конфликт ава?

2. Пьесада к1ват1 хьанвай ксар гьихьтин группайриз пай хьанва?

3. Кьве дестедин арада физвай женг квелди куьтягь хьана? Вучиз?

4. Иштиракзавай ксарин гьерекатрин арада гьихьтин себебар ава?

5. Вучиз абуру гьарда вич гьахъ яз гьисабзава?

6. Чи яшайишда гьахълувал авани?

     Гьахъ вуч зат1 я?

7. Дагъустандин культурадин тарсуна квез чи халкьдин гьихьтин адетар чир

    Хьана?

Муаллимдин гаф: Ша аялар гила чун лезги театрдин тарихдиз сейрдиз     фин.

(Слайд 7) Лезги театр 1906-й Ахцегьа арадал атана .

(Слайд 8) Лезгийрин сад лагьай драматург,режиссер,актер  Идрис Шамхалов хьана. Ада лезгийрин милли театрдин бине кутуна. «Буржали» , «Периханум», «Куругъли» пьесаяр сегьнеламишна.Театрдин дяведин йисарани к1валах акъвазарнавачир.И.Шамхалован гадаяр:Абдуразакьни  Шамхал дяведа телеф хьана,Желил хтана. Вич рик1 пад хьана кьена.

(Слайд 9) Багъши Айдаев ,чи сад лагьай милли пешекар режиссер.Москвада Луначарскийдин т1варунихъ галай  ГИТИС-да к1елна.Сифте яз Къ.Меджидован  «Урусатдин цуьк» пьеса сегьнеламишна

.

(Слайд 10) Алай вахтунин Ст1ал Сулейманан т1варунихъ галай Музыкально-драматический театр Дербент шегьер.

(Слайд 11) Чи т1вар-ван авай  Дагъустандин лайихлу  артистар:

Мурадхан  Къухмазов, Зарифа Къухмазова, Шамсудин  Мирзоев , Алибег Алибегов.

(Слайд 12)                                    Кроссворд 

1.Тамаша къалурун патал туьк1уьрнавай чка……(Сегьне)

2.Сегьне патал эсерар кхьизвай кас……(Драматург)

3.Лезги драмадин сад лагьай эсер (пьеса)……(Буржали)

4 .Лезги ч1алал акъатай сад лагьай газет……(Ц1ийи дуьнья)

5.Гьажибег Гьажибегован сад лагьай шиир…..(Билбил)

6.Гь.Гьажибегован уьмуьрдин юлдашдин т1вар…..(Зулейха)

7.Драмадин эсердин са жанр…….(Трагедия)

Къиметар эцигун…   (Слайд 13)

К1валин к1валах: Жуван гафаралди Фат1иматан къамат ачухарун.